Norðanfari - 07.08.1884, Blaðsíða 3

þá er annar rithöfundur í bundnu máli
eða skáldskap, sem vert er að benda á. ]pnð
er Ólafur prestur Jónsson á Söudum víð
Dýrafjörð, og liafa verk hans aldrei liingað til
verið prentuð, en væri pó æskilegt að væri
gefin út. Síra Ólafur er eldri en síra Hall-
grímur, pví hann dó árið 1627. Hann er
síra Hallgrími að pví leyti ólíkur, að ljóð
hans eru ekki eins fögur, að pví er málið eða
rímið snertir, en að andriki og guðræknis-
anda stendur hann honum ekkert á baki.
íinnur biskup segir svo um hann, par sem
hann talar um skáld peirra tíma í kirkjusögu
sinni: «Sira Óiafur Jónsson á Söndum hefir
orkt marga sálma og ljóðmæli, fiest andlegs
efnis, sem full eru af lífi og anda; eru pau
mjög löfuð af guðræknum mönnum, sem hafa
pau, undir höndum, og er talinn mikill skaði,
að pau ekki eru prentuð*. Hann segir, að
Hrynjólfur biskup hafi iðulega látið lesa sálma
hans fyrir sjer í banalegu sinni, en á peim
alvarlega tíma verður hverjum guðhræddum
manni pað. allra helzt eins menntuðum manni
eins og Brynjólfur biskup var, að fara meir
eptir guðræknum hugsunnm og efni helclur
en fögrum búning eða málskrauti. Enn frem-
urhefir Stefán prófastur Ólafsson í Vallanesi,
sem sjálfur var skáld, orkt um haun pessa al-
pekktu vísu, sem stendur i ljóðmælum lians:
biskup sjálfur; og pað munu eiukum
vera pessar vísur, sem liann lítur til í
fjórtánda passíusálmi. par sem hann seg-
ír: «Sjálfan slær mig nú hjartað hart
o. s. frv.
2. J>að heíir verið sagt, ogpvíalmennt
trúað á íslandi, að sjera Hallgrímur hafi
misst skaldskapargáfuna eptir að liann
kvað dauða tóuna með vísunni: «J>ú sem
bitur bóndans fje» o. s. frv., en feugið
hana aptur eptir að hann hafi gjört
Guði pað heit, að yrkja eitthvað til lofs
og dýrðar Guði, ef hann fengi gát'una
nptur, og þá farið að yrkja passíusálma.
En hvað sem í pessari sögu er, pá álít-
um vjer pá sögu mjög líkiega, sem
presturinn sjera Engilbert sál f>órðar-
son í tingmúla (dáinn 1862) sagði oss.
Hann var bæði fróður maður og upp-
runninn af vesturlaudi. Hann sagði
pannig frá, að pá er sjera Hallgrímur
var búiun að Ijúka við 2 fyrstu pass-
íusálmana, pá h'afi hann eittsinn dreymt,
að til sín kæmi maður, stór og mikil-
fenglegur, en ekki svip-fallegur, og rjeði
honum til að hætta við pennau kveð-
skap, sem hann væri byrjaður á, pví
aunar maður fyrir vestan, — sem oss
minnir að síra Engilbert nefndi á nafn,
pótt nú vjer ekki munum pað —, væri
farinn að yrkja miklu betri sálma, og
að sjera Hallgrímur hafi pá átt að
hætta um stund, en jafuframt haldið
spurnum fyrir, hvað pessi xnaður væri
að yrkja. Til pessarar eptirgreunslunar
gekk langur tími, — enda er vitanlega
all-langt frá Saurbæ og vestur á vest-
fjörðu —; en loks komst hann að pví,
að pað voru rímur út af örgustu trölla-
si>gu sem maðurinn á vesttjörðum var
að yrkja. H.iii pá sjera Hallgrímur á-
litið pennan draum-mann fyrir freisting
satans, og byrjað 3. sálminn: <En vil
jeg sál míu upp á ný» með gremju
nokkurri í huganum til liins illa anda,
og haldið svo verkinu áfram. fó að
pessi saga sje ekki nema pjóðsaga, er
vel gat hafa orðið til samtíða hinni sög-
unni um tóuna, pykir oss hún all-lik-
leg, og væri ekkert á mót-i pví, að setja
hana sem neðanmálsgrein við nýja æfi-
sögu sjera Hallgríms.
3. Við pessar pjóðsögur um einstök at-
riði í lífi Hallgríms prests mætti og
bæta pví, sem frú Torfhildur segir í
skáldsögu sinni út af æfi Brynjólfs bisk-
ups um apturhvarf konu hans, pegar
hún sá Ijósið yfir honum í pví liann
andaðist. Ýmsar fleiri sagnirp’ess kyns
kunna og að vera til, sem eru óprentað
ar.
Sjera Ólafur á Söndum
sálma og vísur kvað;
margt gott hefir í höndum
liver sem iðkar pað,
pví var skáldi skipt
skýrleiks andagipt;
mig hafa Ijóð pess listamanns
langseminni svipt;
fáir fara ná lengra
pó fýsi að yrkja prengra. (p. e. dýrara)
Og Iíspolín segir um sjera Ólaf í árbók-
um sínum utn leið og hann talar um líf
hans og andlát, að hann liafi verið gjörhugall
í góðum hugsunum (Árb. 6, VI, bls. 34).
Dálítið af sálmum hans, einkum iðrunarsálm-
ar hans, eru pó á tætingi lijer og hvar, fyrir
víst t-veir í Höfuðgreinabókinui, og nokkrir í
hinu svokallaða Hálfdánarkveri eða litlu Vísna-
bók. Væri ljóðmæli pessi gefin út, pyrfti að
fara með pau eins og hver önnur fornrit, og
leergja til grundvallar í pví, sem óprentað er,
hin beztu handrit, sem fást kunna, par á
meðal eitthvert hið helzta pað, sem Bók-
inenntafjelagið á og er með vandaðri settlet-
urshendi dóttursonar skáldsins og sumstaðar
með nótum, pví mörg af lögum pessara kvæða
eru heldur sjaldgæf. Vildu menn halda á-
fram lengra í pví að útgefa sálma eða Guð-
rækuisverk hinna eldri skálda, pá ætti eink-
um að velja sálma eptir pessa rithöfunda:
sjera Guðmund Erlendsson á Felli, ef til vill
líka sjera Eirík Hallson, hina 3 feðga: Ólaf
Einarsson prófast í Kirkjubæ, Stefán son hans,
prófast í Vallanesi og þorvald Stefánsson
prest á Hofi í Vopnafirði, ogSigurð Jónsson,
prest að Presthólum (pað er að segja að pví
er snertir hina einstöku sálma hans, en ekki
sálmaflokkana, svo sem hugvekjusálma eða
daglega iðkun guðrækninnar). Enn fremur
mætti tilnefna Pál lögmann Vídalín, sern út-
lagt liellr nokkra andríka sálma, sem finnast
i Grallaranum, par á meðal «Jesú minning».
Loks viljum vjer nefna sálma sjera Magnúsar
Einarssonar á Tjörn í Svarfaðardal, sem sjera
Jón f>orláksson kveður um : «Nú græt.ur mik-
inn mög», o. s. frv. Sálinar'eptir pessa menn,
að pví leyti sem peir eru prentaðir, standa á
víð og dreif bæði í Grallaranum gamla, Höf-
uðgreinabókinni, áðurnefndu Hálfdánarkveri,
nokkrir, að oss minnir, i sálmabók, sem Pjet-
ur sýslumaður þorsteinsson gaf út og kolluð
er Bræðrabók, lika aptan við Missiraskiptaoffr-
in gömlu og ef til vill viðar. Nokkrir sálro-
ar munu og finnast sæmilega andrikir. en
nafnlausir, i tjeðum sálmabókum, einkum Höf-
uðgreinabókinni og Hálfdánarkverinu, á tæt-
ingi iniianum annað Ijelegra. þessu úrvali
ætti öllu að safna í eina bók, pví útaf fyrir
sig, sein er eptir hvern einstakan höfund, í
bráð meðan ekki fæst útgefið allt pað, sem
hver peirra hefir kveðið, sem fiest mun vera
óprentað enn, og margt týnt. |>ví verður að
vísu ekki neitað, að hinn ytri búningur flestra
pessara sálma rýrir nokkuð gildi peirra í aug-
um núlifandi rithöfunda, sem flestir horfa
mest á búninginn, pví peir eru vfða stirðir
og jafnvel fullir af rimgollum, óviðkuniianleg-
um orðaskipuuum og útlenduin orðum. eink-
um sálmar sjera Sigurðar og sjera Guðmund-
ar, eins hinir útlögðu sálmar síra Stefáns
Ólafssonar, en að andríki standa peir, að oss
virðist, jafnsíða eða fremur flestum núlifandi
skáldum. og á pað hlýtur sá jafnan að líta,
sem les eða syngur í sönuu guðræknisskyni.
(Framhald).
E ii n um Æðarvarp.
Einhver P. B. hefir ritað grein í 128
tölublað „Fróða“ um æðarvarp m. m. Grein
pessi er í mörgu tilltti nýtileg og eptirtekta-
verð; hún lýsir töluverðri pekkingu liöfund-
arins á leynihrellum, er menn hafa til pess,
að veiða og eyðileggja æðarfuglinn og mun
höf. alls eigi segja ofsögum af pessháttar,
pví pað er jeg sannfærður um, að pótt ís-
lendingar haldi máske miður en skyldi margt
af fyrirskipuðum lagaboðum, muui ekkert
jafn laklega haldið og eins opt brotið eíns
og friðunarlög æðarfuglsins, en hvað viðvík-
ur tillögum höf. til nýrra frumvarpa til aukn-
ingar á æðai'fugli, virðist svo, sem haun sje
eigi eins kunnur æðarvörpum eins og æðar-
drápi; vil jeg pví hjermeð reyna að henda
á aðalgallana í frumvarpa uppástungum Iians.
Fyrst segir hann: „að varpeigendur
megi ekkert æðaregg taka“. í fijótu bragði
kann sumum mönuum að sýnast slíktglæsi-
legt til frjófguuar í varplöndunutn, eu jeg
ætla slikt enganveginn haglegt, lieldur pvert
á móti skaðlegt pví pað vill prásækilega
opt til á köldum og hretasömum vorum, að
æðurin megnar eigi að hlúa svo að öllum
eggjum sínum, að pau fái uugað út og pað
pótt alls enginn dúnn væri tekinn; pað er
vanalegt í allmörgum varplöndum hjer norð-
anlands, að pau blotna svo í vorhretunum,
að mörg púsund eggja fara alveg á fiot í
hreiðrunum og æðurnar skríða ráðalausar
og kjarklausar af pessnm deyjandi afkvæm-
uui síuum; livernig halda meun að færi nú
nm siik varplönd ef pað væri bannað með
lögum að taka nokkurt æðaregg? það yrði
dáendts lagleg kássa í peim! skyldi eigi
heppilegra að taka meir eða minna afeggj-
uuum og reyna svo til að hlúa að hinu, sem
eptir yi'ði. tíjeu nú öll egg gefinn eptir,
má alseudis eugau dún taka fyr eu unginu
er skriðinn úr hreiðruuum og yrdi pá áhata-
lítið að eiga varp í sumum vorum; pað væri
he!d jeg sanngjarnara að lækka tíund á
varplöndunum ef slikt kæmist á, pví sá dúu
sem hetir legið i hreiðrunum allan varptím-
ann, er opt einkis virði.
Jeg held nú að pað yrði mjög lítið um
varp í peim varplöndum, sem æðurin mætti
peim illhrifum að sitja 1 o n og d o n á fúl-
um eggjum, par til hún eptir langa mæðu
neyddist til að ytirgefa pau kviknakin og
horuð, eins og búið væri opt og einatt et'
eigi væri ljett ómegð á henni í harðindun-
um, er geysa svo opt yfir norðurland um
varptíinann og meira mun pað liæna fugl-
in til að leyta lims sama varplands, að hann
fái einhverju á fót komið en pótt honum
væri gefinn öll egginn og ekkert kæmist á
fót.
Bæði af pessum ástæðum og öðrum
ætla jeg með öllu ómögulegt að setja nein
viss lög um eggjatekju svo vel far;, pví liún
er öldungis komin undir legu og lögun hvers
eggvers og tiðarfari um varptímann. en pað
liggur í augum uppi að varpeigetidur ættu
að láta sjer mjög annt um, að víðhalda og
auka varpið sem mest má verða og er pað
auðsætt að fyrsta stigið til pess er að fjölga
æðarfuglinum, en pað gjörist bezt með ein-
lægum v i 1 j a> en alls eigi með lögum gegn
eggjatekju.
í öðru lagi segir höf.: „ekki má nokkur
á nokkurn hátt drepa æðarfugl nema í
bjargarskorti“ o, s. frv. |>essi setning „nema
i bjargarskorti41 er afleit, liúu er hreint ó-
hafandi, hún leyfir Fjetri og Páli að drepa
æðarfuglinn, sem varpeigendur eru með æru-
um kostnaði og fyrirliöfii búnír að klekja
npp; pað yrði fallegt pras og rekstur úr