Norðanfari - 21.08.1884, Blaðsíða 1

23. ár.
Nr. 29.—30.
MlltDAWARI.
pcss er vert að geta sem gjörter.
Ár 1884 liinn 25 júlím. var fundur haid-
inn að Fjalli i Sæmundarhlíð, hvarnðkomnir
voru saman monn úr 7 hreppum. En í fund-
arlok var jeg undirritaður boðaður pangað, og
pá jeg kom þar, komu nokkrar heiðurskonur
af peim 9 er undirritaðar voru grein í Norð-
anfara 1—2 tðlublað 1884, mig áhrærandi, og
í pessara kvenna nafni, hjelt presturinn síra
St. M. Jónsson á Bergstöðum snjalla ræðu,
peirra vegna, um leið, að liann í peirra nafni
afhenti mjer vandað sigurverk með hárfesti
gull búinni, og leiðarvísir við á endanum,
með peim ummælum frá áminnstum konum,
að jeg skyldi bera pað meðan lifði, sem
ípaliklætis og virðingarvott níu niæðra*
sem á sigurverkinu stendur. í’yrir slíka heið-
ursgjðf, mjer óverðugum veitta, pakka jeg al-
úðlegast og bið drottinn á hæðum, að styðja
og styrkja pær og dætur peirra í öllu góðú
og varðveita pær frá neyð og deyð af barns-
burðar harmkvælum.
Skarðsá 26 júlím. 1884.
JE. (xottskalksson.
Tí ý 11 o g g a in a 11.
II.
(Framhald).
Eptir að vjer pannig höfum bent á hina
helztu af eldri rithöfundum viljum vjer á
sama hátt taka fram fáein rit, guðrækileg eða
siðferðisleg, pýdd eða frumsamin, eptir menn,
sem síðar hafa lifað, en pó á undan peim
mannsaldri, sem vjer lifum á. Og getum
vjer pess jafnframt, að vjer hikum oss ekki
við að benda einnig á pessi rit, pó að hinn
óhreini p i e t i s m u s vorra tíma hafi í hnjóðs-
skyni kallað höfunda peirra skynsemistrúar-
menn. Vjer nefnum pá fyrst siðalærdóm
Campes, sem tvisvar var gefinn út í Viðey.
Er sú bók frumsamin á f>ýzku, og böfundur-
inn, Joachim Heinrich Campe, einn hinna
frægustu rithöfunda J>ýzkalands á 18. öld (dá-
inn 1818), sem bendir á, að líklegt sje, að
Yitrir liundar.
(Framhald frá nr. 11—12)
|>óttist hann pó viss um að eigi væri
sezt að, pví manna mál heyrðist uppí hús-
inu, og ljósin hreifðust úr einum glugga í
annan; enginn kom til dyranna, og barði
nú Vicomtinn i annaðskipti.
„Eru hjer allir heyrnarlausir11 ? hrópaði
hann. „Getið pjer eigi heyrt, að maður er
úti, sem biður um húsaskjólM?
Litilli stundu síðar var opnaður gluggi,
og vertinn kallaði ög segir: „Hvererpar11?
„t>að er jeg, Mr. Pennetier, Vicomtin
af Cbátaigneraie. Jeg hefi pegar sagtyður
að jeg hæðist gistingar11.
„Hjartanlega velkominn, hr. Vioomte !
Jóhanna, Georg! hversvegna farið pið ekki
Akureyri, 21. ágúst 1884.
mikið sje í kver petta varið. Enda er pað
hollari andans fa’ða lianda unglingum heldur
en flest pað, sem nú tíðkast mest vor á með
al. Höfundnrinn lagði sjerstaklega stund á
uppeldisfræði, og petta kver eins og flestar
hinar stærri bækur lians er ritað í hjartanleg-
um föður-anda, eins og pegar faðir talar til
ástríkra barna sinna. Kver petta er og í
miklu uppáhaldi hjá peim, sem hafa haftpað
undir liendi, og mundi víst ganga út, ef pað
væri fáanlegt. Aptanvið hinar íslenzku út-
gáfur af pví eru prjár sögur um barnauppeldi,
sem eru eptir annan höfund, og eru pær
einnig ljósar vel, og ritaðar með fjöri.
Önnur bók, sem vjer ætluin að út ætti
að gefa og vera í alpýðuhöndum, en sem nú
er ófáanleg, er Kvöldvökur Hannesar biskups
Finnssonar. Höfundinn pekkja vist margir,
pví bæði er stutt æfisaga hans í einu nýja
Fjelagsritinu, og svo heíir hans nýlega verið
minnzt 1 blöðunum, Hann er einn liinna
frægustu og fjölhæfustu rithöfunda Islands
ekki aðeins í öllum greinum guðfræðinnar,
heldur hefir enginn verið hans líki í forn-
fræði íslands, nema Jón Sigurðsson. Aulc
pess var hann mesta Ijúfmenni og frægur
fyrir lag sitt og lipurleika í uppfræðslu ung-
linga; en til biskupsstjórnar mun hann hafa
verið miður laginn, með pví andi lians var
allur í ritstörfum. Biskupsembættið varekki
heldur i pá tima sjerlegt keppikofli, pví pá
var hið veraldlega vald að klippa seinustu
fjaðrirnar af hinni andlegu valdstjett hjer.
Hann var hinn síðasti biskup, sem jarðaður
var í Skálholti. En yjer sleppum æfi hans.
Hann segist sjálfur í formálanum hafa gjört
pað heit, að gefa út rit nokkurt til uppfræð-
ingar og menntunar alpýðu. Hann hafði á-
sett sjer að gefa út eins mörg bindi af pessu
riti eins og mánuðirnir í vetrinum; en hann
entist ekki til að afljúka nema tveimur hin-
umfyrstu, nefnilega Nóvember og Desember.
Ritið er svo lagað, að sinn lestur er ætlaður
til hvers kvölds; til virku daganna er valið
eitthvað veraldlegt efni eða saga, sem pó all-
ar miða til betrunar hugarfarsins, en til lestra
á sunnudögum er vanalega valið eitthvert efni
niður til pess að opna? Ætlist pið til, að
herramaðurinn standi við dyrnar i alla
nótt“!
þessí hið sem namdi 10 mínútum, vakti
nokkurskonar grunsemd hjá Vicomtinum,
og spurði hann pví vertinn, er inn kom, hvað
pessu hefði valdíð.
„CE“, svaraði hann með uppgerðar brosi.
„Hjer er æfinlega grófasta annríki, pað
er æfinlega svo mikið að gjöra i vertshúsi
eins og pessu, sem stendur svo langt frá al-
fara vegi. Jóhanna, taktu ferðapokann frá
söðlinum," segir vertinn, eins og til að fá
enda á samtal peirra, er honum var svo ó-
geðfellt, „og pú Georg farðu með hestínn,
láttu hann inn og gefðu honum svo mikið
að jeta sem hann vill“!
fjónustustúlkan var ekki sein á sjer,
að taka pokann af hestinum; hún barhann
eigi einungis inn í húsið, heldurferað opna
hann, og ljet pó sem hún væri að hagræða
annaðhvort er útlegging úr ritningunni eða
biblíu-útskýring (exegetík), en aldrei húslestr-
ar eða hugvekjur. þessir tveir mánuðir af
Kvöldvökunum kornu út um pað leyti sem
höfundurinn fjell fra; en svo kom ekki meira
af ritinu. Bókin hefir fengið almennt lof.
Svo leið og heið bisknpstíð Geirs og Stein-
gríms, Upplagið seldist fljótt og menn fóru
að kvaka úr öllum áttum um nýja útgáfu, svo
pegar herra Helgi settist á biskupsstólinn var
afráðið, að prenta pær á ny undir tilsjón hans
og leiðslu. Hvað sem Helgi biskup helir ver-
ið og honum má til leggja, pá var pað pó
einn af eiginlegleikum haus, að honum hætti
við að gjöra lítið nr verkum annara frægra
höfunda, enda pó ekki væru prjedikanir; hann
hafði og í skoðunum sínuin töluverðan keim
at hinuin lakara P i e t i s m u s, en hans
einkenni er að hann vill ófrægja alla sem
skynsemistrúarmenn (rationalista) sem einkutn
snúa sjer í rituin sinum til skilnings og pekk-
ingar, sem öll fræðandi rit verða pó að gjöra.
Af pessu leiddi, að hann limlesti Kvöldvökur
Hannesar í fyrri útgáfunni, og pað svo frek-
lega, að hanu tók úr peim alla eða ilestalla
pá lestra, sem ætlaðir voru sunnudagakvöld-
um, og pannig limlestar komu pær út íann-
ari útgáfu. Formálanum, se.u pykir eitt liið
bezta af peim,. vildi haun líka kasta burt, en
pó liljóp síra Árni Helgason undir baggann,
og fjekk pví til vegar komið, að hann fjekk
að koma með á prent. En heyrt hafa menu
pá sögu, að hann hafi orðið að kosta útgáfu
hans sjálfur. jþessari útgáfu, sempannig var
orðin limlest, tóku margir eins og maklegt
var, með íullkominni fyrirlitning, og í fjar-
lægum sveitum, til dæmis fyrir austan og
suðaustan land, er hún víst íremur sjaldgæf,
pví peir, sem voru vanir hinni týrri, vildu
varla sjá hana. jþessa bók pyrfti pví nauð-
synlega að prenta á ný, orðrjetta eins og hún
er í fyrri útgáfunni og kom frá hendi hins
góðfræga höfundar, og má teija vist, að hún
pannig útbúin mundi fá marga kaupendur.
J>essu næst skulum vjer snúa athuga-
semdum pessum að hinni priðju bók, seui vjer
álítum — vjer viljum ekki segja verðuga pess
pví er í honum var, en hitt var samt áform-
ið, að vita hvert sekkurinn hefði ekki að
geyma peniuga.
„Biðið pjer við!“ hrópaði Yicomtinn;
„purfi jeg einhvers með, skal jeg láta yður
vita pað. |>að eru peningar i pokanum!
pað er bezt jeg sjái um hann sjálfur“.
Vertinn og stúlkan litu með undrun
hvert til annars.
„Jeg óska helzt“, sagði Vicomtinn, „að
fá að vera eínn i herbergi, með pokann
minn, par sem jeg er óhultur að eigi sje
tekið hús á mjer“.
„það er óhætt að vera i hverju her-
bergi sem er, i húsum ráðvandra manna“,
svaraði vertinn mjög smjaðurslegur. „Earðu
Jóhanna, og gjörðu hreint herbergi áfyrsta
sal. handa gestinum“.
jþjónustustúlkan pagði við skipun pess-
ari, og fór ekki strax á stað, heldur vírtist
sem hún væri óánægð að purfa að hlýðnast
— 57 —