Norðanfari - 08.11.1884, Síða 1

MORIIWFAItl.
23. ár.
Akureyri, 8. nóyemlber 1884.
Nr. 45.-46.
A 1 i t
um ljóðmæli Matthíasar
Jochum ssonar
eptir
Ouímund Hjaltason.
I.
J>ótt jeg ráðist i að rita um ljúð pessi
pá dettur mjer ekki í hug að ætlast til að
nokkur skuli halda dóm minn óskeikulann.
Jeg veít nú raunar, að pað er vani ritdóm-
endanna að pjkjast færir í flestan sjó. J»eir
bregða rithöfundunum um hroka, en eru pó
mestu hrokagikkir sjálfir, pví peir pykjast
hafa nóg vit og rjett til að dæma hvað sem
helzt jafnvel pótt pað sje langt fyrir ofan
skilning peirra. Dæmi uppá petta höfum vjer
i sumum ritdómum Jónasar Jónassonar bæði
um Matthías og önnur skáld íslands ogfleiri
hálfmenntaðra nýgræðinga, sem valla eru
skriðnir út fyrir skólaprepskjöldinn áður en
peir seilast eptir dómarastólnum og glamra
sto á honum pangað |til ströog og rjettvís
rannsókn annara steypir slíkum piltum úr
stolnm sæti svo peir labba burt eins og sneypt-
ir hundar, og er vel ef svo er, að peir sjá
vanpekking og dirfsku sina í tíma.
|>ad parf mikið til pess að vera skáld
og til að dæma skáld rjett. Maður parf að
lesa t'ornan og nýan frumsmíðsóð, trúar- og
sálfræði, málfræði og líffræði. Maður parfað
sjá og skoða myndsmlði og líkanir, málverk
og hús, menn og dýr, jurtir og steina, skoða
petta eins og spekingur sem skilur pað, skoða
pað eins og -vmur sem ann pví. Maður
parf að ski’ja smágeim og stórheim mann-
lírs og náttúrulífs í öllum myndum allra tima.
Ritdómarinn verður að setja sig í stað
allra sem hann dæmir; hann má hvorki vera
einrænn og skammsýnn, heimalningur. eða
spilltur vínpræll og launkofaskriðill sem bú-
inn er að missa alla sjón á tign og fegurð
lífsins, og sem lifir á að ræna aðra ritsæmd
og heiðri og er sannnefnt óprifadýr á pjóð-
likamanum.
En pðtt mann skorti nú sumt af nefnd-
um skilyrðum, pá má maður pó segja álit
sitt um rit og verkannara, en ef manni finnst
að maður skilji pau ekki, pá á maðuraðsýna
hógværð og varkárni og biðja höfundinn um
útskýring, en pað er pá líka skylda hans að
gefa hana, pvi hver ritmaður á að geta gjört
nokkra grein fyrir anda sinum og orðum, og
gleyma ekki, að hann ritar ekki að eins fyrir
sig, heldur aðra.
Til hvers eru skáldin? til pess að mála
mannheim og umheim. Til hvers er mál-
verk pað? Til pessað maður sjái mynd sína,
mynd hugar, geðs, vilja, orða og verka sinna,
sjái mynd náttúrulífsins og mynd alls mann-
lifsins í sambandi við alheimslifið og Guð
sjálfan.
Mjndir pessar eru margskonar. Fræðin
um pær heitir óðfræði og i stærri merkingu
fagur fræði. Ágrip af henni má lesa í B.
(xröndals «(xreinum um skáidskap og
fagrar menntir* ogd formála «Melablóms>.
J>að eru margar myndir mannlífs og
umheimslífs sem M. J. málar fyrir oss.
Mannlífs myndir hans vil jeg skoða fyrst.
Fyrst sje jeg hetjur fornar og frægar, djarfar
og hraustar, og núaldar hetjur með nokkuð
öðruvísi blæ pótt ætternið sje sama. Jeg sje
deyjandi börn blíð og fögur, saklaus og sæl
er líða eins og ljósklæddir smáenglar til Jjóm-
andi fagurra föðurhúsa á friðarhimni*
Jeg sje ástrikar og polgóðar syrgjandi
mæður er horfa grátnum augum yfir gröf
barna sinna meðan guðleg von iýsir í hjarta
peirra eins og ijós i dimmu. Jeg sje ein-
mana ekkjur er syrgja hjartans ástvini sína,
en vinna pó svo fagran sigur með polgæði
sínu, að sjálfar hetjur pær er skáldið málar,
mættu undrast hvilikt afl og pol, hvílík dýrð
og fegurð býr í kvennlegri sál.
Og jeg sje mynd af okkar tignu náttúru;
Eyjafirði, Fljótshlíð, j>órsmörk, Öræfa-
jðkli og fleiru. Og loksins lít jeg mynd af
sjálfu skáldinu, sem í «Leiðslu> sinni sýnir
oss anda vorn pegar hann er hrifinn og haf-
inn hátt yfir rusl og smámuni heimsins og
öll tilveran skín með æðri yndisblæ og and-
inn er fylltur nýju fjöri, afli og friði ersam-
einast í tignarlegasta samhljóm. Jeg sje
skáldið með ást anda sins umfaðma hið tign-
arlega og blíða í lífinu. En helzt er pað pó
hið blíða, hið kvennlega, hið sorglega, hið
veika, sem mjer finnst hann skilja og mála
bezt. Hann er eins og blítt, ástríkt og ást-
purfó barn sem allstaðar leitar og all optast
finnur ást og góðleik er dregur hjarta hans til
Guðs og lætur hann syngja trúaróð, svo hann
má heita «trúarskáld» vort. Og að trú pessi
sje einlæg, sýnist mjer auðsætt af pví, hve
inudælt, blítt og vonsælt liann kveður cptir
konur sínar, pví pegar maður stendur við gröf
nánustu vina, pá hverfur öll tilgerð eins og
ryk fvrir stormi og maður sjer og sýnir sigí
sannri mynd.
Já mikið af hinu bezta og blíðasta sem
trú og ást pjóðar vorrar geymir sýnist mjer
skína í ljóðum hans.
Og petta bezta_ og blíðasta, sem sveimar
opt eins-og óljósar draumsjónir fyrir augum
manna, sjezt par svo skýrt og bjart, að menn
pekkja sina beztu mynd, eða rjettara, sjá fyrst
sína beztu mynd í ljóðum hans og pví eru
pau svo vinsæl, einkum erfiljóðin, enda held
jeg að pau sjeu bezt og fegurst af öllu sem
hann yrkir.
Af pví Guðstrú og mannást er aðalkost-
ur, já aðaleinkenni lundar hans pá leitar hann
optast og finnur ást og sæld fyrir ut-
an sig.
J>að er helzt í «Fótbrotsvísunum» að
i
Efni í smásögu.
(í>ýtt).
Jeg hafði lofað að rita skáldsögu, en
fann ekkert efui í hana; pað var leiðinlegt
ásigkomulag. Jeg gekk um gólf í stofu
minni, allann siðari hluta dagsins, hugsaði
mikið, en datt engin fyndni i hug. f>ess-
háttar neyðist ekki út úr búri skáldskapar-
ins.
Klukkan sló 6 um kveldið, og pá var
jeg vanur að koma saman með nokkrum
vinum mínum i „Zwarbacho vinstofu". Var
jeg nú íijótur að taka hattinn minn og regn-
hlifina mína, hljóp út á götuna, en var pó
óvenjulega fár i skapi; datt mjer pá allt i
einn í hug brjef, sem jeg hafði ritað til
Kiece í iátuttgart, og tek jeg pað og læt í
vasa minn, til pess jeg gæti munað eptir að
skila pví á pósthúsið.
A leiðinni eptir götunum, var jeg að
brjóta heilann i ýmsu, og hafði jeg skemmt-
un af pvf, en meir jók pað pó gleði er jeg
koin til Zwarbacho, og sá tvo beztu viní
mína sitja við gamla borðið okkar. Annað
var hr. v. Drökn, sem í 25 ár hafði haldið
peim vana, að koma pangað á hverju kveldi
og ljet hann ekki einusinni vera autt sæti
sitt, á öllum peim tima. Hitt var Her.
prófessor Miiller. Hann átti afbrýðissama
konu, er hann var mjög hræddur við, enda
var pað vani hans að fara á laun Yið hana.
það var að eins stöku sinnum að Mull-
er dvaldi hjá oss 1—2 tíma pá er liann
gekk heim af háskólanum. J>á erhann var
seztur, og búinn að gleyma heimiliskring-
um8tæðum sínum, ljet hann opt tilleiðastað
drekka úr einni flösku eða máske hálfri
annari.
{>arna sátu nú pessir tveir herrar, og
gáðu einskis sem fram fór i kringum pá,
fyrir ræðum sínum og samtali. Prófessor
M. bar hratt a, og virtist sú vera orsökin
að hann hafði lítinn og ófrjálsan tímatilað
skemmta sjer.
Jeg setti mig við borðið á sama stað
og vant var; fór jeg pá ofan i vasa minn,
eptir „Cigar“ en fann pá að brjefið til Niec-
en f Stuttgart var i vasa minum, og að jeg
hafði gleyrnt að skila pví á pósthúsið.
Svo jeg gleymdi pvi ekki aptur, tók
jeg pað og ljet í hliðar vasa á yfirfrakkau-
um mínum, par sem jeg var vanur að hafa
vetlingana mina pá er jeg var á gangi; ept-
ir að petta var búið, tók jeg góðan pátt í
gleði vina minna. Prófessor Mliller var
fæddur í Köln, enda hafði hann Kölnar
framburð, en ætíð var gaman að heyra til
hans, og ekki sízt i petta sinn. Tíminn
leið fljótt, og gáði Miiller ekki að sá timi
var liðinn, er hann hafði ætlað sjer að
dvelja lijá oss. Vertshúsklukkan gengur
ætíð hraðara, en sú sem heima er.—Miiller
verður litið á úrið sitt, og sjer að pað er
orðið margt; verður hann pá á svipstundu
svartur i framan, og póttu oss þau um-
skipti litlu minní en pá er kveldsólin geng-
ur af íjallatindunum, en svartur poku mökk-
ur vefur sig um pá í staðinn.
„Caramba“ ! hrópaði Miiller, pvi hann
— «0