Baldur - 06.12.1869, Síða 2

80
þegnskyldueiðinn til Danmerkur, en er þeir voru saman
komnir var höfuðsmaður enn eigi út kominn, er taka skyldi
eiðinn, og urðu þá fundarmenn á það sáttir, að senda kon-
ungi bænarskrá þess efnis, að þeir mætti halda fornum
landslögum og vera undanþegnir breytingu á hinni fornu
stjórnarskipun. Kom nú höfuðsmaður út litlu síðar og boð-
aði menn þegar suður til Bessastaða, og fóru fundarmenn
þaðan til hins gamla þingstaðar að Kópavogi; var þar fyrst
þegnskyldueiðurinn tekinn, en síðan lagði höfðuðsmaður
fram einveldisskrána, og skoraði á menn að rita nöfn sín
undir hana, en með þvi hún var á dönsku máli, skildu menn
hana eigi; var þá innihald hennar greinilega skýrt fyrir
mönnum, og þeim gefin vissa fyrir, að konungur hefði það
fastlega i hyggju, að varðveila hin fornu rjettindi þeirra,
og gengu þeir þá allir að rita nöfn sin undir skjalið, en
lýstu því áður hátíðlega og skorinort yfir, að það er þeir
gjörðu skerti í engu hin fornu lög og rjettindi landsins.
í fyrstu var engin tilraun gjör, að rýra þessi rjettindi og 20
árum síðar var því lýst yfir í konungsbrjefi 18. maí 1683,
að þau stæði enn, og þvert tekið fyrir, að nema þau úr
gildi, og það enda þótt tækifærið væri hið hentugasta og
freistni hin mesta fyrir einvaldan konung að afnema þau.
En smátt og smátt var farið að misbjóða þeim, og leið svo
langt tímabil þannig, að, þótt þau enn hefðu gildi, höfðu
þau þó mjög litla verulega þýðingu, og varð vald Dana-
konungs á íslandi að lokum óbundið, og stóð þar við um
mörg ár.
En frelsishreifingafnar, er gengu um norðurálfuna 1830,
gjörðu einnig vart við sig á íslandi, og leiddi af því, að
Danakonungur varð að leyfa fulltrúuin þjóðarinnar að koma
saman; voru þeir í fyrstu nefndir af stjórninni, en er sú
tilhögun reyndist ónóg, var hætt við hana, og var þvi næst
hinum æðri embættismönnum landsins boðið lil fundar í
Reykjavík, til þess að ræða lagafrumvörp og skera úrýms-
um innlendum málum. Þessi tilraun reyndist einnig ótíma-
bær, og varð það Kristján konungur VIII., er loks hvarf að
því einu, er tiltækilegast var og sem átti rót sína í hinni
fornu sögu landsins; hann reisti sem sje við hið forna al-
þingi, er nú eigi hafði verið haldið í rúm fjörutigi ár; og
4. dag aprilmán. 1848, ljet hann í Ijósi ósk sína, að gefa
þegnum sínum frjálsari stjórnarskipun. Jafnskjótt og þessi
tíðindi spurðust, beiddust íslendingar þess, að þeir mætti
halda sjerstakan fund til þess að ræða, hver stjórnarskipun
væri hin hentugasta fyrir landið og hjet konungur þeim þá,
að engin breyting skyldi verða gjör á stöðu Islands gagn-
vart ríkinu, þar til fundur sá, er þeir höfðu um beðið, hefði
komið saman og rætt málið í landinu sjálfu. Skömmu síð-
ar var frumvarp nm fyrirkomulag og stofnun slíkrar sam-
komu lagt fyrir alþingi, og er það hafði verið ýtarlega rælt
og lagað, var það staðfest af konungi og öðlaðist lagagildi
28. dag septembermán. 1849, og eptir því átti fundinn að
halda árið eptir. En vorið 1850 spurðist það út, að fund-
inum væri frestað sökum þess, að ráðgjafastjórnin eigi hefði
haft nægan tíma til undirbúnings, og varð það því ekki fyr
en 4. dag júlímán. 1851, að hinn nýi þjóðfundur (Con-
stituent Assembly), kom saman. Sama árið var sent til ís-
lands danskt herskip með fíokk hermanna, og þótti fulltrú-
unum það furðu gegna, en þá rak menn fyrst i rogastanz,
er stjórnin ljet leggja fram frumvarp um það, að ísland
skyldi gjört að reglulegu skattlandi Danmerkur og hin fornu
rjettindi og frelsi þess af numin. Nefnd sú, sem fjekk
frumvarpið til meðferðar, hafnaði því þegar og mótmælti
kröptulega í álitsskjali sínu loforðarofum stjórnarinnar og
ráðríkisframferði hennar; en þá er konungsfulltrúi hafði
fengið skjal þetta frá nefndinni, kallaði hann fulltrúana á
sjerstakan fund og lýsti því yfir við þá, að hann neyddist
til að slíta fundinum, er þeir hefðu gripið til slíkra ólög-
legra úrræða. Urðu menn við þetta tiltæki hálf-sárir, sem
vonlegt var, og leit svo út um stund, sem til óeirða horfði;
lauk þó svo, að menn mótmæltu friðsamlega því, er gjört
hafði verið og sendu konungi bænarskrá þess efnis, að hann
vildi efna heit þau, er hann hafði gefið 1848.
Leið svo og beið nokkur ár, að íslendingar náðu eigi
rjettindum þeim, er þeir kröfðust. Loksins var nýtt frum-
varp samið í Kaupmannahöfn og var það lagt fyrir alþing
1867. þótt það í mörgum greinum væri frjálslegra, en það,
er haft var á boðstólum 1851, var það þó að mörgu leyti
gagnstætt óskum og vonum íslendinga, en þrátt fyrir það
komust menn að niðurstöðu i málinu, og var það að þakka
stillingu Jóns Sigurðssonar og þvi, hve heiðarlega og ein-
arðlega konungsfulltrúi kom fram; var síðan þetta nýja
stjórnarskipunar-frumvarp sent til Kaupmannahafnar, til
þess að öðlast samþykki konungs, er menn fastlega vonuðu.
En vonir íslendinga áttu eigi að rætast að þessu sinni, og
var frumvarpið lagt til hliðar einhverra orsaka vegna. Nú
var enn á ný farið að semja um málið, og enn að tilbúa
nýtt frumvarp, og á nú í ár að leggja það fyrir fulltrúa
þjóðarinnar, er nýlega hafa verið kosnir og á þing kvaddir.
llvort menn munu ganga að því eða hafna því, er undir
því komið, hvílík boð það hefur að innilialda, en sje það
ekki frjálslegra en hiu fyrri, þá er ekki líklegt, að það fái
góðar viðtökur hjá <'hinum margþjáðu íslendingum».
En enn ólíklegra er, að íslendingum muni falla vel i
geð það, er nú er í ráði, að selja þá í hendur Bandaríkj-
um Ameriku. t*eir hafa hingað til kröptulega og sífeldlega
mótmælt rjetti Dana til að fara með ísland eins og skatt-
land, er eigi hafi fullt freisi og sjálfsforræði, og munu því
að likindum verða því harðlega mótmæltir, að stjórnin í
Kaupmannahöfn fari að okra með þá. Ilvað Amerikumenn
muni gjöra við eyna, ef þeir kaupa hana, er eigi Ijóst.
Fyrrum, þá er enskur skipstjóri náði yfirráðum á íslandi, ljet
Englands stjórn ekki lengi bíða að mótmæla því, að hún girnt-
ist, að bæta því við löndsín; þaðkannað vera, að stjórnBanda-
fylkjanna sje einmitt eins laus við að langa í þetta fjarlæga land,
því hátt má hrópa ef heyrast skal frá Reykjavík til New York.