Skuld - 25.09.1878, Síða 2

304
306
II. ár, nr. 26.]
ekkjur presta. — Álitið, að bezt
væri að pau sættu sömu kjörum og
hingaðtil, nema hvað meiri hluti at-
kvæða varð á pví, að bæta peim til
úr landssjóði, svo sem næmi árgjaldi
presta, er fundrinn hafði stungið upp
a að afnema. [Framh. sjá312. dálk.]
Svar
tll Melstara Eiríks Magmíssonar
frá ritstjóra „Skuldar“.
Motto:
„Skjátlast, þótt skír sé“
|>að er skylda vor, jafntvið sjálf-
an oss sem lesendr „Skuldar11, að svara
fám orðum meistara Eiríki upp á hans
löngu og hörðu ritgjörð gegn oss, sem
staðið hefir í blaði pessu frá nr. 17.
til nr. 24., og pað pví fremr, sem höf-
undrinn er svo merkr maðr, vísinda-
maðr, gáfumaðr og góðr drengr, svo
að álit hans kynni máske á suma
miðr skarpskygna menn að hafa pau
áhrif, sem röksemdir hans naumast
munu geta haft á pá, er rök og máls-
gögn kunna að meta.
Yér höfum nú að visu í athuga-
semdum neðanmáls við ritgjörðina fram-
an af hrakið, að vér ætlum, að fullu
mikið af röksemdum hr. E. M. og bent
á, hversu hann á sumum stöðum hefir
misskilið oss og berst pví við skugg-
ann sinn, og á öðrum stöðum aftr skýrir
rangt frá, og fer enda með ósann-
indi, en dregr enn á sumum stöðum
rangar ályktanir eða ýmist byggir á
mishermum sínum og ósannindum eða
á misskilningi.1)
Yér getum pví liaft petta svar
1) Vér köllum |iaó ósannindi, sem
ósatt er, eins og vér höfum sýnt fram á í
neóanmálsgreinum vorum; en als ekki viljum
vér drótta því að inum mikilsvirða liöf. að
hann fari með ósannindi af ásetningi;
miklu heidr ætlum vér þau koma af fljót-
færni og athugaleysi, t. d. er hann eignar
Bókm.fél. bækr, sem það aldrei hefir út-
g efið.
Götuspörr, grátitlingur, þúfutitlingur
(Anthus pratensis) með moldarlit, en mórauð-
ari á bringunni og kviðnum, 6 þuml., hefur
gadd í uefi, apturkló löng og bein, verpur
stundum tvisvar á sumri í þúfum (þar af er
nafnið líklega dregið) sem hola er í, egg ljós
og dökkdröfnótt; situr einatt i götum, einkum
á kvöldum, og gjörir þá opt hestum illt við,
sem fælnir eru, (þar af að líkindum hitt nafn-
ið), syngur sjerlega vel, einkanl. á morgnana
í góðu veðri; hann er farfugl og smirillinn
hans versti óvinur.
Mú sarrindill, rindill (Troglodytes bo-
realis) gaddnefjaður, sem hinir, 4 þuml. langur,
minnstur allra íslenzkra fugla, mórauður ofan,
en Ijósmórauður neðan, hvervctua með dekkri
SKULD.
Í305
vort pví stuttorðara, sem vér pann-
ig höfum tekið ýmisl. fram áðr, sem
hér er óparft upp að taka aftr.
|>að, sem mestu veldr um ágrein-
ing okkarn, er pað, að hvor okkar
skilr tilgang félagsins á sinn hátt.
Hr. E. M. álítr tilgang félagsins
vera vísindalegan (í pröngrimerk-
ing); félagið á eftir hans áliti (sbr.
243. dálk) að vera félag „inna fáu“,
sem „unna lærdómi og æðri mentun"
[o: vísindalegri mentun, sem er
ofar alpýðu hæfi] og „sem eru
fúsir til að leggja fram sinn skerf til
að frama“ petta, — og tilgangr pess,
að koma á prent með peirra „sam-
skoturn11 peim hálærðum, óalpýðlegum
vísindaritum, sem alpýða ekki getr
haft not af, og sem pví er engin von
á, að hún kaupi. |>ó má ráða pað
af orðum hans, að hann álítr virðingu
pessa háleita vísinda-félags órírða
af pví, pó óbrotnum og óupplýstum
„bændum á peysu11 sé leyft að leggja
6 krónur um árið til félagsins, ef peir
að eins láta sér skiljast, að félagið er
og á að vera alt ofar peirra höfði, og
að tillag peirra veitir peim engan
rétt til að gjöra neina kröfu til fé-
lagsins um, að pað skuli vera við
peirra hæfi.
|>essi er sú grundvallar-skoðun,
sem höf. byggir alt á. Hversu sem
pví verðr vent og snúið, pá verðr aldrei
hægt að neita pvi, að petta felst í
orðum hans. Allir geta nú lesið grein
hans upp aftr í samhengi og dæmt
svo um.
Vor skoðun er öðruvísi. Yér á-
lítum félagið ekki hafa verið stofnað
í eiginlegum vísindalegum tilgangi,
heldr til að fræða alpýðu. — Félag-
ið var stofnað til pess, að vera al-
pýðu-uppfræðingar-féla g, bæði
til að gefa út kenslubækr og lestrar-
bækr í „almennum frumfræðum11 ^) og
1) „Elementary“ heitir á dönslm „ele'
þverrálcum, nef og fætur grárauðir, velið stend-
ur beint upp og allt þverröndótt Músarrind-
illinn er allra fugla lífsglaðastur og syngur eins
í grimmustu veðrum, sem í sumarblíðunni, en
svo óttagjarn að röskur maður getur náð hon-
um, ef hann finnur eigi rjett að kalla undir-
eins einhverja músarholu til að skjótast ínn í,
enda er hann önýtur að fljúga, en þvi sling-
ari að smjúga og skjótast; eggin eru 6—8 hvít
eða gulleit, mó- eða rauðdröfnótt, og mynda
dröfnurnar opt hringi við gildari endann, þau
eru stór, er miðað er við stærð fuglsins. Bind-
illinn er farfugl og mjög sjaldgæfur lijer á
landi.
Snjótitlingur, sólskríkja (Emberiza
nivalis) 6 þuml. langur, dökkleitur með hvít-
[879 1878.
svo alpýðleg fræðirit eða menningar-
rit, og rit pess voru eingöngu ætl-
uð námfúsri alpýðu á íslandi.
|>etta álítum vér hafa verið upp-
runa-tilgang félagsins.
Hér standa nú skoðanir vorar á
tilgangi félagsins augliti til auglitis.
Hú er að vita, hvor réttari er.
Vér lítumpáá sögulegan upp-
runa félagsins. Sá maðr, sem stofn-
aði félagið, var inn frægi málfræðingr
Rasmus Easlc; hann má bezt hafa
vitað, í hverjum tilgangi hann stofn-
aði pað og fékk menn til að ganga í
pað. J>að er pví fróðlegt að heyra,
hvað liann segir. Hann varmálfræð-
ingr og unni máli voru hugástum.
En á hans dögum var tunga vor komin
í sitt mesta niðrlægingar-ástand, svo
út leit fyrir, að hún kynni enda að
líða undir lok með öllu, eða afmynd-
ast eftir útlendu sniði og verða að af-
skræmi einu af pví, sem hún hafði
verið frá alda öðli. J>að, sem út var
gefið, var eigi að eins ilt að orðfæri,
heldr og orðið svo sem ekkert að
vöxtum. ítask sá nú vel, hver háski
var á ferðum, en hann sá og, að hér
purfti meira, ef duga skyldi, en að
vanda að orðfæri pau fáu rit einstöku
lærðra manna, er samin kynnu að
verða; liann sá, að ef málið spiltist
meðal alpýðu, pá var in samra rót
pess farin. Hér reið pví á, að fá
alpýðu til að lesa bækr, vekja
lestrarfýsn hennar og fullnægja
námfýsi hennar — og pað á góðu
islenzku máli. |>ví deyi bókmál
einnar pjóðar út að mestu, pá fer og
alpýðumálið smámsaman að íorgörð-
um. fví eins og bókmálið á upp-
sprettu sína undir tungurótum alpýðu,
eins á alpýðumálið sinn fasta leiðar-
stein í bókmálinu.
Að petta hafi vakað fyrir Rask,
höfundi bókmentafélagsins, pað sýna
mentar“ og „elementær11, en ekki „elemen-
tarisk“ (sbr. 245. dálk).
um blettum hingað og þangað, sólskríkjan
meira hvít, einkum á sumrum, breytir annars
til eptir árstímum, egg 5—6 ýmisl. lit, en
venjul. ljós með gráum og mórauðum dröfn-
um. Heldur sig á sumrum til fjalla, en á
vetrum í byggð, þegar hart er, og fellur þá
stundum í aftaka frosthörkum, ef jarðlaust er,
þó harðgjörr sje; hann er dekkri á veturnaog
heldur sig þá í stórhópum. pað er einn af
vorum fáu stöðufuglum; sólskríkjan syngur
rjettvel.
Hrafn, krummi (Corvus corax) telst og
með spörfuglum, þó stór sje og hálfgcrður
ránfugl; hann er 1 alin á lengd og hrafn-
tinnusvartur, þóhefur kvennfuglinn dálítið dauf-
ari lit; býr sjor til bálkhreiður í ófærum hömr-