Skuld - 25.09.1878, Síða 3

II. ár, nr. 2(S.j
SKULD.
[’% 1878.
307 I
hans eigin orð í boðshréfx hans til
íslendinga um stofnun hókmonta-
félagsins.
Fyrst talar hann þar um, að pað
sé ekki „stríðsmakt eða höndlun, heldr
skáldum og sagnameisturum11, sem vér
eigum að pakka frægð vora, „ásamt
peirri æru að hafa .... varðveitt .... ó-
spilta pá gömlu aðaltungu 4 Norðr-
löndum“.—J>vínæst segir hann: „Að
„sönnu hefir pjóðanna ástand um-
„breytt sér svo mikið, og kunstir
„og vísindi hjá mörgum peirra auk-
„izt svo furðanlega, síðan fornmanna
„skáldskapr og_ yfir höfuð að tala
„hókaskript á íslandi hlómgaðist;
„en íslenzkir pess á milli vegna
„ýmissra óhappa orðið svo langt á
„optir, að varla er til vonar, að nýj-
„ar hækr á pessu máli nái eins
„miklu áliti hjá útlenzkum og pær
„gömlu; enpess parfari kann ske
„pær verði pjóðinni sjálfri, eigi
„hún að verða hluttakandi í peirri
„mentun og pekkingu, sem nú er
„upp komin og kappsamlega iðkuð
„í öðrum löndum, par ekkert ann-
„að mál er mögulegt, til að
„fræöa almcnning hér á landi“.
Hér er auðsætt af orðum Rasks,
að hann sá pað, sem var ætlandi hon-
um, að hér er ekki að vænta eftir vís-
inda-lífi eðr vísindaritum hjá jafn-lítilli
og fámennri pjóð. Hann er pví svo
pra.ktískr, pótt ha.nn sé sjálfr vísinda-
maðr, að hann snýr sér að pví, sem
sé parft fyrir pjóðina; og að hann
með „pjóðinni“ meini hér alpýðu,
pað sést rétt á eftir, er liann fer að
tala um að „fræða almenning".
Rétt á eftir segir hann: „Allir
föðurlands-vinir munu lílca játa með
sorg, að margt og mikið vanti enn að
skrásetja á islenzku; pví t. d. ekkert
er kverið peim til leiðarvísis, er girn-
ast að læra dönsku cða cngelsku, svo
ég tali ekki um önnur mál; engin
orðabókin frá dönsku eðr nokkru öðru
um, og verpurí það 4—5 grænleitum eggjum
með mórauðum og grám dílum; út af hreiðr-
inu á hann opt í erjum við smirilinn, og
veitir þá ýmsum betur, en leiti valurinn á hann,
verður liann að víkja; hann er lymskur, klók-
ur og þjófgefinn, en ætlar sjer aldrei nein of-
ráð; drepur stundum lömb um sauðburðinn,
|icgar hann á hart í búi; lifir annars mest á
hræjum og eggjum og berjum, sem hann felur
opt niðri í mosa, en níðist þó einatt á öðrum
fuglum, sem veikir eru. Seint á sumrum eða
haustum safnast hann í flokka (lirafnaþing) og
er það trú manna að hann sje þá að skipta
sjor niður á bæina undir veturinn; önnur trú
or það að hann sje forspár (sbr. Huginn og
Muninn, hrafuar Oðins). Krummi er auð-
308_________________ 1
máli til íslenzku; engin samanhang-
andi íslendinga-saga, enn síðr verald-
ar saga; ekkert brúkanlegt um landa-
skipun, pau snotru vísindiþ: fegrðar-
fræði], náttúrufræði eða heimspeki;
fáar eða engar skólabækr og engin
fáanleg og góð útgáfa af löghókum, en
óprentaðr liggr fjöldi af beztu skáld-
averkum og öðrum hókum“ o. s. frv.
Og svo rétt á eftir segir hann
enn, að „til pess par fyrir, ef verða
mætti, að nokkru leyti að vinna hót
á pessu“ hafi sér komið til hugar að
hjóða mönnum að ganga í félag, „eftir
pessu undirlagi:
1) Félagið á að leiðaíljós meist-
araverk“ [t. d. skáldskaparrit]....; „par
næst að útvega pær nauðsynlegustu
bækr ritaðar eða útlagðar, og prent-
aðar, einkum pær, sem brúkast eða
hrúkast geta við kensluna í skólan-
um“ o. s. frv.
Hér er Rask aðtalaumpá pörf,
sem liann ætlar bókmenta-félaginu að
hæta úr. J>að átti pví að vera til-
gangr pess, að hæta úr peim skorti
á alpýðlegum hókum, sem Rask,
höfundr félagsins, lýsir hér. Og hefir
hann hæði haft fyrir augum kenslu-
hækr í „almennum frumfræðum“ (hann
nefnir til dæmis kenslubækr og orða-
hækr í málum, kenslubækr [og lestr-
arhækr] í sögu landsins, veraldarsögu,
landafræði, fegrðarfræði, náttúrufræði
o. s. frv.) og eins pjóð-menningarrit, (t.
d. skáldskaparrit og önnur rit, er
mentandi áhrif geti haft á alpýðu).
Hvorki meistari Eiríkr né nokkur
annar mun neita pví, að pegar menn
greinir á um, í hverjum tilgangi
hókmenta-félagið sé stofnað, pá er
enginn eins óyggjandi dómari til að
skera úr peim ágreiningi eins og sjálfr
stofnantli félagsins.1)
Og hans dóm höfum vér nú heyrt.
1) Yér viljuin geta þess að eins, að hefði
rúmið leyft, hefðum vér getað fært til ýmis
fleiri og ótvíræð umyrði Itasks og kafla úr
taminn, og má kenna honum að hafa eptir
orð og setningar. Hann er eínn af stöðufugl-
um vorum.
3. Flokkur. Hænsnfuglar (Gal-
linacei) hafa göngufætur með 3 framtám og
einni apturtá dálítið hærra á hlaupinu en hin-
ar; þeir ganga vel og hlaupa, en fljúga heldur
þunglamalega, en þó furðn hratt sumir hverjir,
svo sem rjúpan, verpa mörgum eggjum og
eru þvi tamdir; geta enda orpið dag eptir dag
mikinn hluta ársins, ef tekið er undan þeim,
en jafnan verður að hafa eitt egg í hrciðrinu
eptir. Nefið cr stutt og íbjúgt; þeir lifa helst
á korni, fræi og borjum.
Ejúpa (lagopus alpinus) 13—15 þuml.
löng, mjullhvit á velrum með svörtu veli, en
_______________ 309________________
Hvorum sýnist nú góðfúsum les-
ara að hann dæmi í vil — oss eða
meistara Eiriki?
Yér getum bætt pví við, að pað
eru als ekki fáeinir einstakir lærðir
menn, sem halda félaginu við lýði,
heldr er hávaði félagsmanna ís-
lenzkir alpýðumenn.
Vér pykjumst nú hafa fullsannað,
að inn virðulegi höf. hefir frá rót-
um miskilið tilgang félagsins
og pá er ekki von, að ályktanir hans,
sem hann byggir pannig á slíkum mis-
skilningi, sé gildar eða góðar. |>að
er eins og hann hafi haft vakandi sér
fyrir augum einhver útlend vísinda-
félög, og lieimfært svo hugmynd pá,
er par gat átt vel við, upp á hók-
menta-félagið.
En herra E. M. gefr oss í rauninni
rétt í öllu, ef vel er að gætt. Hann
segir nefnilega, að vorar kröfur til
félagsins sé rangar, af pví að pað sé
misskilningr vor, aðpað liafi haftpann
tilgang að vera alpýðu-uppfræð-
ingar-félag; en pegar vér nú höf-
um sannað, að einmitt petta var
tilgangrinn, pá leiðir par af, að höf.
verðr að viðrkenna að vér höfum rétt
haft i, að gjöra pær kröfurtil félags-
ins, er vér gjörðum.
Og með pví hr. E. M. áleit, að
tilgangr félagsins hefði verið sá, að
vera vísinda-félag, og hefir viljað
leiða rök að pví, að pað hafivelsam-
svarað peim tilgangi, pá liggr í aug-
um uppi, að svo framarlega, sem
röksemdaleiðsla hans er í nokkru
nýt eða sannar pað, er hann vill
sanna, nl. að félagið hafi verið trútt
peim ímyndaða tilgangi, er hann
eignar pvi, pá leiðir par af með óum-
flýjanlegri nauðsyn, að hann hefir ein-
mitt sannað orð vor, nl. að pað hafi
ekki verið trútt peim tilgangi,
sem vér eignuðum pvi, ogsemvérnú
skjölum frá stofnunar-tíð félagsins, sem bend-
ir alt í sömu átt.
mórauð á sumrum, breytir lit haust og vor
smásaman, egg 8—16 mórauð með dökkum
dílum og blettum, ungarnir fljúga áðr en þcir
fá vel-fjaðrir, og geta því eigistýrtsjer; rjúp-
ur verpa aldrei í sama hreiður, þó eigi sje
tekið undan þeim, enda er það jafnan þeirra
fugla venja, sem skilja eggjakoppana eptir í
hreiðrinu; rjúpan heldur sig til fjalla ásumr-
um og eins á vetrum nema jarðbannir sjeu,
og heldur hún sig þá opt í fjárkrafsi, en fell-
ur þó stundum, einkum er skaraveður gjörir;
það er auðvelt að snara hana og skjóta, því
að hún er bæði heimsk og ótortryggin. Kjöt
þcirra er mjög ljúfíengt. Verstu óvinirhenn-
ar eru valurinn og tóan, aðrir en maðurinn;
á vetrum grcfur hún sig i fannir til að sofa,