Skuld - 30.11.1878, Blaðsíða 2

Skuld - 30.11.1878, Blaðsíða 2
II. ár, nr. 36.] SKULD. [30/u 1878. 424 andi, sanna best afdrif prófessórs Frederiksens. Hann var kennari við háskólann í Khöfn í hagfræði og stjórnfræði, pingmaðr Dana og ein- hver inn mesti stjórnmálagarpr peirra; pess utan var hann vellauðugr maðr og hafði mikið um sig. En hvað skeði? Erederiksen „foreiknaði sig“, fór á höfuðið — varð gjaldprota— og síðan til Ameríku. En látum hann nú eiga sig. — |>að er pó langt frá, að ég með pessu vilji telja mönn- um trú um, að stjórn- og hagfræðis- nám sé pýðingarlaust og einkisvirði; en óyggjandi er pesskonar „tillært" stjórnvit eigi. Yfir höfuð finnst mér prestamálið komið í alveg öfuga stefnu. Menn eru að hera sig sundur og samanum pað, hvernig fara eigi að hæta kjör prestanna. Prestarnir og laun peirra eru aðalatriðið. Söfnuðirnir eiga ein- ungis að vera til að launa prestinum, en prestar eigi vegna safnaðanna. En petta er eðlileg afleiðing pess, að pað eru prestarnir, og peir einir, sem lcomið hafa máli pessu á loft og halda lífinu í pví. |>að eru veraldlegar parf- ir prestanna, en eigi andlegar parfir safnaðanna, er skína í gegnum allar uppástungurnar. — 1 fyrstunni mun pað hafa verið meining prestanna, að fá laun úr landssjóði, og pað liá laun, eins og sýslumennirnir. En peir munu hafa séð, að pað væri að taka of djúpt í árinni nú pegar við fyrstu atrenn- una, að heimta öll launin úr lands- sjóði, pví landssjóðrinn mundi varla hrökkva til, og ný og álagameiri skatta- lög (beinlinis eða óheinlínis—• tollar—) pyrftu pá að semjast; en á pví gat orðið noklcur snúningr, pótt prestar séu vel liðaðir á pingi. — Eftir pví, sem frétzt liefir af prestafundunum — pannig eru peir réttnefndir, pví svo hefir par verið prestum skipað, að peir hafa horið bændr alveg ofrliða—, pá mun nú niðrstaðan fyrir peim vera orðin sú, að slengja saman hrauðunum og hæta pau pannig upp hvert með öðru, enheimta ofanálag úrlandssjóði eða annarstaðar frá á sum1), og slengja öllum vandanum um viðhald kyrkna upp á bændr (pað er nú reyndar eigi lastandi, ef önnur réttindi fylgja með). Svo er að sjá á pessu, sem prest- ar álíti eigi embættisstörf sín sérlega nauðsynleg fyrir alpýðu; pví aðalstefn- an í uppástungunum virðist að vera 1) Prestjfundrinn á Hólmum áleit þannig, að 2 kyrkjum skyldi fækkað í töluna, og af- nema skyldi að minsta kosti eina kyrkjusókn, og skifta henni upp á milli liinna brauðanna. Og þetta er í Suðr-Múla-prófastsdæmi. Iiar sem þó eru einna tokjumest brauð og fromr náðug. Hvað ætli þá sé í hinum prófasts- dxmuin laudsins? 425 sú, að fjarlægja einstaklinginn frá prestinum og kyrkjunni. — En hver efast um, að prestrinn liafi rétt fyr- ir sér í pessu? J>eir mega pó lík- lega hezt vita sjálfir, hvers virði kenn- ingar peirra eru fyrir söfnuðina; og pað væri illa gjört af pinginu, að taka eigi tillit til hendingar peirrar, er prestarnir pannig hafa gefið, líklega í ógáti og í „einfeldni lijartans“ — og pá sjálfsagt sannleikanum samkvæm- ast. í kaupum og sölum og í viðskift- um manna yfir höfuð pykir pað nauð- synlegt, að gjöra sér grein fyrir og taka tillit til, hvers virði sá starfi eða sá hlutr er í raun og veru, sem verði er keyptr. J>essi aðalregla hlýtr pó einkum að gilda fyrir pá, er hafa fé annara undir höndum og eiga að verja pví, eins og eru ping og stjórnir; pví pað er almennings-fé, er pau hafa undir höndum, og skylda peirra er, að verja pví á pann hátt, er alpýðu getr að bestum notum komið. — |>eg- ar veita á laun, livort heldr er ein- stökum emhættismönnum eða emhætt- isstéttinni yfir höfuð, pá verðr pví eðli- lega að taka tillit til pess, hversu mikið gagn búast megi við, að em- bættismennirnir gjöri alpýðu, og við pað gagn verðr veiting launanna til hverrar stéttar fyrir sig að vera mið- uð. — J>ctta á sér jafnt stað, hvort sem um amtmenn, sýslumenn, presta eða aðra emhættismenn er að ræða; og pað er jafn-ranglátt af pingi og stjórn, að ausa stórfé út í oinbættis- menn pessa, ef peir á annað horð eigi gjöra pjóðinni tiltölulegt gagn eftir tilkostnaðinum, — pótt alpýða um stundarsakir kunni að láta sér lynda af gömlum vana að ala emhættisstétt- ir pessar án mikillar möglunar. — !>egar pví er að ræða um laun presta yfir liöfuð, pá liggr sú spurning fyrst fyrir: hvaða gagn gjöra prestarnir pjóðinni, og hve miklu af efnum fá- tækrar alpýðu er verjandi til að við- halda stétt pessari? I fyrra sumar var að lesa all- langa grein í „Norðanfara11 eftir ein- hvern „B. a.“, sem auðsjáanlega er prostr.1) Höfundrinn hyrjar á, að færa rök að pví, hvernig prestastéttin sé komin upp, og kemst hann að peirri eðlilegu niðrstöðu, að átrúnaðr eða trúarbrögð, hugmyndin um guði eðr guð sé eigi annað en mannaverk, ekk- ert annað en heilaspuni ins sístarf- andi mannlega anda. — Um petta liugsuðu, ræddu og kendu vitringar pjóðanna, — segir hann—, og seinna voru menn settir til að halda uppi 1) „B. a.“ var séra Sig. Gunnarsson. (Ritstj.) 426_________ „kenningum spekinganna eða höfunda trúarbragðanna11; og pað eru upptök prestastéttarinnar hjá öllum pjóðum. En kenningar pessar voru og eru „harla víða enn ídag11 — hætir hann við — fullar af margskonar hégóma og villu (ætli eigi einnig hjá oss?). Eyrir prem árum var prófessor Adolph Steen, sem er einn með lielztu vísindamönnum og pingskörung- um Dana, rektor háskólans í Höfn, (rector magnificus). í ræðu peirri, er hann pá flutti í embættisnafni á árs- hátíð (,,Reformatións“-hátíð) háskól- ans fyrir lcennurum skólans, fjölda annara vísindamanna og helztu stór- mennum Dana, mintist liann á guð- fræðiskensluna við háskólann, og sagði skýrt og skorinort, að guðfræðin, eins og hún nú er kend, væri sá heilaspuni af hjátrú og hindrvitnum, að pað væri háðung vorrar aldar, að pola hana lengr við vísindalegan háskóla. Hann vildi pví að guðfræðiskennararnir ann- aðlivort löguðu kennsluatriði sín eftir pekkingu pessara tíma, og létu af að kenna ápreifanlega villu, er gagnstæð væri mannlegri skynsemi og allri vís- indalegri reynslu og pekkingu (sein pó annars hvorki prestum né neinum öðrum dytti nú í hug að vefengja),— eða að peir að öðrum kosti tækju sam- an föggur sínar, og flyttu með allar sínar „guðfræðislegu11 hjátrúarkenning- ar út af háskólanum. — |>etta vakti, eins og eolilegt var, mikla eftirtekt í Danmörku. Klerkalýðrinn varð upp- vægr, oins og við var að húast. Nokkur deila varð um petta í blöðunum milli kennilýðsins og próf. Steens, en eigi pótti hlutr prestanna hatna við pað. Alt mun reyndar enn sitja nokkurn- vegin við pað gamla í Danmörku, enda „fellr eigi eik við fyrsta högg“. |>egar menn nú bera samanjcenn- ingu (prestsins?) „B. a.“ í „Isorðanf.11 um uppruna trúarbragðanna, og um- mæli próf. Steens um guðfræðiskensl- una við háskólann nú á dögum (og prestaskóli vor er, eins og allir vita, andlegt afkvæmi Hafnar-háskólans), pá hlýtr pað aðliggja hverjum manni í augum uppi, að „guðfræði11 presta vorra sé enganvegin svo háleit, helg eða óyggjandi, að pað sé mannlogri skynsemi ofvagsið, að meta dýrmæti hennar. Eins og livert annað manna- verk hlýtr hún að vera ófull^omin — hafa kosti og bresti; og pað er pví eigi aðeins leyfilegt pingmönnum vor- um, heldr beinlínis skylda peirra, að gjöra sér grein fyrir, hvo miklu af opinberufé sé verjancli til, að viðhalda „fræði11 pessari, ef peim annars pykir

x

Skuld

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Skuld
https://timarit.is/publication/109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.