Skuld - 30.01.1880, Side 1

S jS
’S rc3
-o >rg
D w
S á
I g .
?2 J
S 'C8 o
iD ->->
fl *r
oT
■?°
fl
r^i
GO
‘Sb 5
D i—í
' c fl ^
5 c3 Ph -r*
* *
5 cð «4-.
j § ’bo
i £ QJ
> ffl Ö2
lír. 94. Eskiíirði, Fðstudag. 30. janúar. III, 34.
403 | 404 405
iTkss er skrifað að suunan, að séra Matth.
Jochumsson, ritstj. ,,f>jóðólfs“, sækiumkenn-
ara-embættið í forspjalls-vísindum (við presta-
og læknaskólann) eftir séra Hannes látinn. —
Yér höfum eigi heyrt aðra nafngreinda sækj-
endr um þetta embætti, utan cand. theol.
Steingrim Johnsen. — Hvað hr. Steingrím
snertir, hefir hann vafalaust þann sama hæfi-
leik til að kenna hugsunar-formfræðina (formal
logic), sem hver annar, er sjálfr hefir numið
þá námsgrein. En eins og allir vita, er til
þekkjh, er sú fræðigrein in einfaldasta og vanda-
lausasta (að vér eigi segjum ómerkilegasta)
grein als heimspekináms, enda þótt nauðsyn-
leg (eins og stafrófið er nauösynl. undirstaða
til að læra að lesa). En hverja frekari hæfi-
leika hr. St. J. hefir til að kenna forspjalls-
vísindi heimspekilegra fræða, er
oss ókunnngt og líklega flestum öðrum.
Hann er að e n g u kunnr enn í því efni.
Hann mun því litla verðleika augljósa hafa
til að fá það embætti, nema ef vera skyldi
þann, að hann á góða ættarhauka i horni, er
stutt gætu hann til embættisins. Hitt virð-
ist oss auðsætt, að séra Mattkías æ 11 i að fá
embættið. Hann mun að ætlun vorri hafa
sérstaka gáfu og audagift til, að kenna
heimspekileg forspjalls-vísindi, og þannigvera
búinn sérstökum h æ fi 1 e i k til embættisins.
— f>á er og, og í því vonum vér alt ísland
sé oss samdóma, rétt og hæfilegt að líta á það
með, að sóra Matthias er afbragðsmaðr, sem
skyldugt er að sýna sóma og s t y ð j a til
frjálslegrar og óháðrar lífsstöðu.
ö o 11 skáld er gimsteinn sinnar þjóðar, sein
hver sómakær og hyggin þjóð mun heldr fága,
en bera á sorphaug út. Aðrar þjóðir hlúaað
afbragðsmönnum sínum, og hafa einatt veitt
þjóðskáldum sínum, háfi þau verið því vaxin,
kennaraembætti í heimspeki öðrum fremr. —
J>að er als eigi skoðun vor, að veita bæri séra
Matthíasi þetta embætti fyrir það, að hann
er þjóðskáld, ef hann hofði eigi fulla hæfileika
til embættisstarfsins; heldr hitt, að v e r ði þ v í
e i g i n e i t a ð, að hann sé embættinu vax-
inn, þá beri (að öðru jöfnu), að sæta þessu
færi til, að veita honum á þennan hátt viðuu-
anlega og sæmilega lífsstöðu.
J>að lá fyrir þingi í sumar frumvarp um,
að veita séra M. heiðrsþóknun sem skáldi (líkt
og mörg önnur lönd gera); og þeir, sem á
móti frumvarpinu mæltu og feldu það, báru
eigi móti hæfileikum séra M., heldr báru fyr-
ir fátækt landsins. — En hér býðst færi til
að framkvsema svipaða hugsun án allrar byrð-
ar fyrir landið.
Vér vildum með þessu vekja eftirtelct
veitingarvaldsins, og jafnframt ættu línur þess-
ar að vera vottr þess, að veitingunni er fylgt
með athygli af þjóðarinnar hálfu, því vér töl-
um hér eigi i voru nafni, heldr m a r g r a.
Til framlialds því, er vér
rituðum um verzlunina í síðasta
blaði, viljum vór nú hér benda
á kosti fyrirkomulags þess, er
þar var fram á farið.
Aðalkostrinn við það yrði
sá, að peningar yrðu ávalt fáan-
legir i landinu og væri þannig
bætt úr peninga-eklunni. |>ar af
leiddi aftr, að lánsvérzlunin mundi
talsvert takmarkast; því fyrsta
undirrót lánanna er oft sú, að
hvorki kaupmaðr né bóndi vita
nú meö vissu, þegar bóndi er
búinn aö leggja inn og taka út
aftr, hvort bóndi skuldar eða á
til góða. þ>etta kemr af því, að
verðlagið á íslenzku og stundum
hvortveggju vörunni er óákveðið
í kauptíð; útlend vara er látin
„príslaust“, og in innlenda er oft
eigi komin í sitt fulla verð fyrr
en eftir eina eða fleiri uppbætr,
sem stundum sjást fyrst til fuls
1 reikningum árið eftir. Og í
reyndinni verðr þá svo, að kaup-
maðr getr oftast skamtað verðið
á hvortveggju vörunni í liendi sér,
því bóndi veit þar ekkert um,
fyrri en hann sér reikning sinn.
f>etta leiðir eðlilega til þess, að
bóndinn er kominn í skuld, bók-
staflega áðr en hann veit af.
Kaupmenn eru líka eðlilega ljúf-
ari á að lána upp á vörur, en
upp á aðra borgun. f>eir þekkja
það um flesta skiftavini sína, hve
mikið vörumagn þeir hafí liér um
bil, og vita því, hvað sér er ó-
hætt að fara. En þegar sá, sem
selr útl. vöruna, fer að fá borgun
í peningum eingöngu, en liættir
að vita um vörumagn skipta-
vinar síns, þá fer liann líkl. að
verða ófúsari á að lána. — Af
þessu munu margir ætla að leiði
mikið óhagræði fyrir fátæklinga,
er eigi geti án láns verið. En
vér ætlum að það yrði tæplega
ráðsettir fátæklingar, er bagann
bíða. — |>ví þar sem ið núver-
andi fyrirkomulag gjörir efna-
manninum og inum ráðsetta mjög
svo torvelt að spara, þá geta eftir
inu nýja fyrirkomulagi allir þeir,
er meiri vöru framleiða, en þeir
þurfa fyrir að kaupa, haft pen-
inga afgangs. Peningar verða
ríkulegri í landinu og efnamenn-
irnir munu naumast verða ófús-
ari til að lána ráðsettum fá-
tæklingum, heldr en kaupmenn,
eða taka meiri vexti, en kaup-
menn gera — því þó þeir taki
eigi vexti að nafni, þá veit liver
maðr, að þeir taka þá í verði
vörunnar, og taka þá margfalda,
og það bæði af þeim, sem skulda,
og þeim, sem ekki skulda.
Aftr er hitt víst, að íslenzk
vara lilýtr að falla nokkuð í verði
með þessu móti, því nú gefa
kaupmenn oft það nafnverð
fyrir hana, að óliugsandi er, að
fá sama verð fyrir hana í pen-
ingum út í liönd. En kaupmenn
verzla við oss sér til atvinnu,
en eigi til að skaða sig; og því
er auðsætt, að þegar t. d. einn
kaupmaðr eitt ár skaðast á ísl.
vöru, t. d. um 5—6000 krónur, en
ábatast þó miklu meira á verzlun
sinni allri yfir höfuð það sama
ár, þá hlýtr hann að taka svo
margfaldan hag á sölu útlendrar
vöru, að miklu meira nemur, —-
|>að er athugavert, að þar sem
n ú hver saumnálin, sem tekin er
í kaupstað, verðr að skrifast
í bók og síðan í afreikning, hvort
sem kaupandi skuldar eða á inni,
þá mundi sparast feykimikið fó
til fólkshalds fyrir kaupmenn, ef
peningar væru í liöndum manna.
Sá, seni ritar petta hefir sjálfr
verið verzlunarpjónn á landsbygðinni í
í Ameríku, og var aleinn við verzlun-
ina, nenia hvað eigandinn syndi sig