Skuld - 01.05.1882, Síða 2

34
um, að þeir 20 nemendur, er sækja kynnu til
Reykjavíkur, yrðu þeir sömu 20 nemendur, er
sækja skólann á Bakkanum? Er höf. viss um
að margur fátækur og umkomulaus unglingur,
sem klýfur tvítugan hamarinn til að afla sjer
innar minni fræðslu á Bakkanum, yrði ekki að
gefa frá sjer að verða aðnjótandi innar meiri
fræðslu í Reykjavík, en aftur yrði eitthvert efna-
manns barn, er síður væri fært um að nema,
eða sem mundi leita sjer náms á æðri skdla,
hvort sem væri, til að fylla töluna í skarðið?
J>að er einmitt það, sem sýsluskólarnir eiga að
gjöra, það er að vera alpýðuskólar, sem gefa
sem flestum, einkum af þeim efnaminni og um-
komulitlu, færi á að afla sjer ýmsrar þeirr-
ar þekkingar, er æskilegt væri, að sem allra
flestir alþýðumenn geti náð. þeir geta jafn-
framt orðið reynslu-skóli, sem sýnir, hverjir af
nemendum hafi sjerlega hæfileika til frekara
náms, og hverja því vert sje að styrkja lengra.
J>að var tilgangur skólamáls-nefndarinnar,
að sýsluskólarnir yrðu eins konar milliliðir
ruilli barnaskólanna (eða barnafræðslunnar) og
gagnfræða-skólans. Skilyrðið fyrir inntöku í
sýsluskólana eða alpýðuskólána, sem vjer vild-
um helzt kalla þá, er sú kunnátta í kristindómi,
lestri, skrift og reikningi, sem nú er lögboðið
að veita öllum börnum. þ>egar alþýðuskólarnir
eru komnir á fót nokkurneginn víða, þá ætti
vafalaust að hefja skilyrðin fyrir inntöku á
gagnfræðaskólann á Möðruvöllum (eða aðra
gagnfræðaskóla) þannig, að inntökuskilyrðið yrði
viðunanleg kunnátta í öllum þeim greinum,
sem kendar eru á alþýðuskólunum. £>egar þetta
er þannig í lag komið, þá er í fyrsta skóla-
skipun landsins orðin «organísk» heild.
Kostnaðar-spurningin viðurkennum vjer fús-
lega að er ávalt þýðingarmikil fyrir svo efna-
litla þjóð, sem vjer erum íslendingarnir; en þó
getum vjer engan veginn álitið hana þýðingar-
mesta atriðið í pessu máli. I vorum augum er
pað aðalatriðið um fram alla aðra hluti, að
öllum, sem hafa einlægan vilja og löngun á að
afla sjer þeirrar uppfræðslu, sem ætlazt er til
að alþýðuskólarnir veiti, verði sem ljettastur
og greiðastur aðgangur að þeim. Oss þykir
nefnilega ekki eins mikið undir því komið að 2
til 3 hundruðum unglinga um alt land veitist
k03tur á að afla sjer sem mestrar þarfrar og
æskilegrar mentunar, eins og að 2 til 3 þús-
undum unglinga veitist færi á að afia sjer
peirrar mentunar (þótt skemur nái), sem sjer-
hverjum upplýstum alpýðumanni er, ef rjett er
skoðað, alveg nauðsynleg og ómissandi. par
sem nokkurt stjórnfrelsi er í lög leitt. svo sem
óneitanlega er hjá oss (hve miklu sem ábóta-
vant kann að vera), þar er nauðsynleg mikil
alpýðument\xn. Skilyrðið fyrir því, að stjórn-
frelsi hverrar þjóðar sem er, verði annað og
meira en pappírsfrelsi, er það, að þjóðin sje í
andlegu tilliti því vaxin að taka þátt í stjórn
sinni. En til þessa útheimtist ekki svo mjög,
að ríkið eða landsstjórnin gefi einstökum mönn-
um kost á sem fullkomnastri mentun; því að ;
það bregst aldrei, að þeir verða ávalt nokkrir,
er afla 'sjer hennar, hvort sem landsstjórnin j
(«ið opinbera») styður að því eða ekki. En
hitt útheimtist miklu fremur, að landsstjórnin
veiti sem fíestum kost á vissu mentunarstigi,
þótt eigi sje svo afarhált; enda væri óhugsandi
sú alþýða, að allir væru sprenglærðir. Aðalat-
riðið er, að sem flestir nái því, að öðlast nokk-
urs konar grundvöll nauð'synlegustu pekkingar
og skymamlegrar hugsunar, að menn verði, ef
vjer mættum svo segja, afheimskaðir með upp-
eldinu. «Sapientia prima: caruisse stultitia«.
Kostnaðurinn er þannig í vorum augum
ekki fyrsta atriðið.
Hitt er spurning fyrir sig, hvorteiun gagn-
fræðaskóli hjer á landi (Möðruvallaskólinn) nægi
þörf vorri. Um það þorum vjer ekkert enn að
fullyrða. In mikla aðsókn að Möðruvallaskólan-
um, þar sem helmingi fleiri beiðast inntöku, en
fengið geta, mætti virðast benda á, að skólinn
nægi ekki einn. En við þetta er að athuga,
að af því að alla alþýðuskóla skortir enn, að
kalla má (vjer þekkjum að eins einn slíkan enn
hjer, alþýðuskóladeildina í Flensborg), þá sækir
vafalaust að Möðruvallsskólanum mikill fjöldi,
sem annars mundi heldur leita alþýðuskólanna,
ef kostur væri. f>ykir oss því líklegt, að að-
sóknin rjeni töluvert eftir því sem alþýðuskól-
arnir komast á fót.
Og fyrri getur Möðruvallaskólinn varla
orðið rjettnefndur gagnfræðaskóli, því að eins
og nú er, að þeir, sem í liann koma, þurfa ekki
annað, en vera læsir og kunna að draga til
stafs, getur eigi bjá því farið, að mikið a!
kenslutímanum eyðist til að kenna piltunum
það, sem ætti að kenna á lægri skólurn og sem
þeir því ættu að kunna áður eu þeir fá inn-
töku í gagnfrœðaskólann. f>annig mundi því
einnig pessi skóli (gagnfræðaskólinn) stórkost-
lega græöa á stofuun sýsluskólanna. [>á fyrst
er þeir eru á fót komnir, getur von á verið, að
hann geti náð tilgangi sínum og svarað til
nafns síns.
f>á liggur loks fyrir að svara spurningu
þeirri: «Hefir þingið slegið þessu skólamáli
föstu? Eða er það ekki enn að nokkru leyti
hálfgjört eða ógjört?• — Til þess liggur það
svar, að það fje, sem þingið veitti til eflingai
skólastofnunum, það var veitt til þess, að því
yrði varið samkvæmt áliti skólamálsnefndarinn-
ar. Fjárlaganefud neðii deildar tók þetta
munnlega fram við landshöfðíngja, er hann kom
til viðtals við nefndina, og neðri deild gjörði
þingsályktun í þá átt að skora á landsstjórnina
að fylgja áliti nefndarinnar í fjárveitingum, og
landshöfðingi hefir lofað að gjöra svo, og oss
er það kunnugt, að hann mun álíta ályktunina
bindandi fyrir sig, og vjer þorum að fullyrða
að hann mun eigi ætla sjer að víkja frá .henni.
þ>að fer því fjarri, að unt sje að álíta það «ó-
gjört», sem þingið hefir gjört; og os3 virðist
vera svo glögg og góð heildarhugsun í nefndar-
álitinu, að engin ástæða geti verið til, að kalla
það «hálfgjört». Málinu er því að vorri ætluri
nú um sinn «slegið föstu» af þinginu. En auð-
vitað er, að nýtt þing getur aftur breytt því,
sem síðasta þing gjörði; en oss virðist engin
ástæða til að ætla, að þingið fari til þess fyrst
um sinn, að umturna því skipulagi, sem síðasta
þing kom á mál þetta. Vjer vonum og ósk-
um að það fái að standa. £>ví að það væri
mjög óheppilegt í slíku máli, ef hvert nýtt þing
vildi fara að breyta frá rótum öllu skipulagi á
skólamáli voru. — Breytingar á smáatriðum má
auðvitað gjöra að skaðlausu; eu vjer yrðum að
telja það stór-sorglegt, ef grundvallarhugsun-
inni í því skipulagi, sem «slegið» er «föstu»
með skólanefndarálitinu, yrði raskað.
J>að er einlæg trú vor og sannfæring, að
álit skólamálsnefndarinnar og þingsályktun sú,
sem á því var bygð, hafi verið eitthvert ið bezta
og þarfasta verk, er unnið hefir verið síðan þjóð
vor fjekk sjálfsforræði. Vjer vonum, þegar al-
þýðuskólarnir eru komnir á fót, þá verði það
smám saman berara ár frá ári, að þeir verði
þjóð vorri til sannrar blessunar.
(Aðsent).
Uin liorfelli og ásetningu.
Nú er manna á milli talað mest um harð-
indi og fóðurskort, er gengur hjer víðsvegar um
suðurland, og kveður svo mikið að því, að hross
eru farin að falla úr hor og hungri, og einrdg
er farið að skera annan fjenað af fóðurskorti á
stöku stööum, bæði sauðfje og kýr, og hofði þó
orðið miklu meiii brögð að fjenaðarfelli þessum,
en út lítur fyrir hjer í nærsveitunum við Reykja-
vík, hefðu ekki verzlanir þeirra Eggerts Gunn-
arssonar og Geirs Zöega bætt úr þessu, með
því bæði að selja og lána mönnurn, sem til
liafa getað náð, ýmsar fóðurkorntegundir, og
mun það nema þúsundum króna, og þar með
forðað mörgum skepnum við hungursdauða; eiga
þeir fyrir það inar mestu þakkir skilið, og að
lánþiggjendur reyni af ýtrustu kröftum að standa
í skilum við þá á rjettum tíma.
Enn hverjar eru nú helztu orsakir til þessa
almenna fóðurskorts? Hvað hefir gjört verið
til að ráða bót á þessu í sveitunum ? Og hvern-
ig hefði mátt ráða bót á því að einhverju
leyti? Fyrstu spurningunni viljum vjer leitast
við að svara á þessa leið: fyrstu orsökina álít-
um vjer vera ið mikla grasleysi næstliðið sum-
ar, afleiöing ins harða vetrar í fyrra; þar næst
inn mikla hrossafjölda, sem víða gengnr hirð-
ingar- og ráðstöfunarlaus manna á milli í
slægjum og beitilandi alt sumarið og langt
fram á vetur, og þriðja eftirlitsleysi sveitar-
stjóranna með Iieyásetning hreppsbúa. Annari
spurningunni svörum vjer þannig: Osserkunn-
ugt, að sumar af sveitarstjórnum votum hafa
ekki gjört neina ráðstöfun í tíma til þess að
menn byggi sig betnr undir veturinn, en nú á
sjer stað, hvorki moð lieyja-ásetning að haust-
inu, eða með því að þeir, sem auðsjáanlega ekki
voru færir um að mæta vetrinum annars,
keyptu sjer fóður, og því síður gjört ráðstafanir
til að hrosspening þeim, sem gengur hirðingar-
laus bæja á milli, væri reglulega smalað og
rjettað, eins og skylda þeirra er, og eigöndum
þeirra (hrossanna) þar með geíin kostur á að
hirða þessa eign sína, og fría þau við hor og
húngur, einnig látið sjer óviðkomandi in óþektu
hross, þar til þau eru komin að dauða og þær
sveitarstjórnirnar — neyddar til að selja þau
óhirt og ólýst, eða láta þau þvert á móti lög-
um Guðs og manna deyja hjálparlaus úti á
klakanum, landeigöndum þeim, sem skepnurnar
þannig eru hjá, og sveitarfjelögum þeim, sem