Fróði - 06.03.1880, Blaðsíða 1

F R Ó Ð I
I. AR.
6. blað.
Akureyri, Laugardaginn 6. marz-
1880.
61
62
63
(A?)ff>ngin grein.)
jió vjer íslendingar sjeum lútækir af
mörgu, pá eigum vjer allmikið safn af
lögum og tilskipunum. f>að er synd að
segja að löggjafarþingið hafi verið latt við
lagasmíðið síðan það tók til starfa, og
var þó áður ærið fyrir af lögum. En
hvað er svo gert ineð þessi mörgu lög
og lilskipanir? Lögin eru send út um
landið til sýslumanna, presta, sýslunefnda
og hreppsnefnda, og hreppstjórum boðið
að lesa þau við kirkjufundi í hreppunum.
Að þessu búnu eru þau gjarna lögð á
hilluna, og sjaldan lúð af manna hönduin,
enda eru þau eigi greið aðgöngu, þar
sem þau koma út í sundurlausum blöðum
og í molum innan um yflrvaldabrjef og
skýrslur. En eru þá engir menn í landi
voru skipaðir til að gæta þess, að eptir
lögunum sje breytt, og þau sjeu iðuglega
brýnd fyrir mönnurn til eptirbreytni, því
eigi er að vænta þess, að meun hlýði
því, sem menn þekkja ekki? Jeg vænti
mjer verði svarað því, að sýslumennirnir
eigi að gera þetta. En hvernig eiga
sýslumennirnir að sjá um þetta til hlítar
í hinum víðlendu sýslurn, sem þeir jafu-
-aðarlega eigi ferðast um nema einu sinni
á ári til að heimta saman gjöld ? Nei,
þó þeir væru allir af vilja gerðir, þá gætu
þeir einir litlu orkað i þessn efiii, ef al-
menningur eða einstakir menn vildu ó-
hlýðnast einhverjum lögurn, eða breyttu á
eiuhvern hátt gagnstætt lögurn, eins og
stuudum mun eiga sjer stað. Mjer er
nær að halda, að fyrir sýslumönnum geti
næstum hver maður lifað og látið eins
og hanu vill, enda er það ískyggilegt
merki löggæzlunnar hjá oss, að æ koma
sjaldnar fyrir opinber lögreglurnál og
sakamál, þvi jeg er á þeirri skoðun, að
það alis eigi komi af því, að siðaspilling
og lestir fari að því skapi minukandi,
heldur áiít jeg þetta hvorttveggja þsrfa
meiii árvekni og aðga>zlu landsstjórnar-
innar en nú á sjer stað.
■'Betur sjá augu en auga», ef einn
maður helði á hendi löggæzluna í hverri
sveit væri ef til vill öðru máli að gegna.
þetta eiga uú lika hreppstjórarnir að starfa,
munu menn segja, þeir eiga að vera lög-
regluþjóuar í sveitunuin , þeir eiga að
vaka vfir þvi, að lögunum sje vandlega
hlýtt Svo er það I þarna koma þáþeir
menn, er mest öll löggæzlan í landinu
Inílir á, undir stjórn og uinsjón sýslu-
manna. Er þá þessi starfl nokkurs verð-
111 i eða stendur ekki á sarna hvernig
honuin er gengt? Ef lög eru nauðsyn-
leg, sem allir munu verða að játa, þá eri
engu síður nauðsynlegt að þeim sje hlýtt,
og jeg vil segja, að betra væri að hafa
engin lög, en þau lög, sem troðin eru
undir fótum og að angu höfð. Jeg vona
því, að öllum sje Ijóst, að duglegir
löggæzlumenn þurfa að vera í sveitunum
eins og i kaupstöðunum, og að þeir þurfa
að vera meira en nafnið tómt. En hvernig
gegna nú hreppstjórar vorir þessum
starfa ? Jeg hygg það miklu miður vera
en skyldi, og vil jeg nú reyna að leita
að orsökum til þess. Enginn maður getur
gengt skyldu sinni, nema hann þekki
hana; en að hreppstjórar almennt þekki
skyldu sína, tel jeg ekki líklegt. Skjala-
söfn hreppanna bera það með sjer, hve ant
landsstjórninni heflr stundum verið um að
auka lagaþekking hreppstjóra, og þó þeir
nú viti, að þeir eigi að sjá nm að lögnm
sje hlýtt, þá hirða þeir eðlilega eigi um
brot gegu þeim lögum, er þeir þekkja
ekki. Og hvernig eiga hreppstjórar að
vita hver störf þeim eru ætluð, síðan hið
forna hreppstjórainstrúx, sem líka ef til
vill vantar við sum hreppskjöl, var að
nokkru feilt úr gildi? En nú vil jeg gera
ráð fyrir, að hreppstjóri vissi skyldu sína
að hann teldi sjálfsagt, að hann ætti að
gegna öllum þeim störfum, er hrepp-
stjórainstrúxið upp telur, að undanskildu
því, er hreppsnefndinni er á herðar lagt,
og þar að auki öllum skipunum yflrvald-
anna; jafnvel þeim, er eigi eru byggðar
á lögum ; mundi þó ómenntuðuin fátæk-
um bónda eigi ofbjóða , og mundi hann
eigi hugsa og segja : «þetta get jeg ekki,
þetta er ofætlun fyrir mig». Ef nú mað-
uiinu segir þetta satt, sem jeg ætla að
margur muni gera, hvað verður þá úr
embættisfærslunni? þekkingarleysi og fá-
tækt er því önnur orsökin tfl þess, að
hreppstjórar ekki nægilega gæta skyldu
sinnar. Æfingarleysi tel jeg hina þriðju
orsök; í hreppsljórnarstöðunni eru venju-
lega viðvaningar, því allir vitja losast við
byrðina þegar færi gefst. En fjórða og
siðasta orsökin er enn ótalin. Hún er
su, að hreppstjórarnir hafa i ngin laun.
þeir hafa, sem aðrir menn, meðvitand um
fielsi, og vilja vinna sem þjónar, en ekki
sem þrælar, en »verður er verkamaðurinn
launannac, enda er þeim ómögulegt að
gegna köllun sinni viðunanlega án launa,
því »auðurinn er afl þeirra hluta sem gera’
skal.. Ef fyrir launum væri að gangast,
mundu og bráðum fást menntaðri og æfð-
ari rnenn í hreppstjórnarstöðuna.
í byrjun þessarar aldar voru lirepp-
stjórum ákveðin laun nokkur, undaiiþág-
ur fl'á skyldugjöldum og kvöðurn
og komst
embættismaður sá, er einna mestu rjeði
1 stjórn landsins á þeim árum, þannig að
orði um hlunnindi þessi, að hreppstjórar
yrðu að láta sjer þau lynda, «þangað tit betra
ástand og hentugleikar leyfa, að útvega
hreppstjórum saiingjörn ogverð-
skulduð laun fyrir þá mæðu og miklu
verka- og timatöf, sem þeirra embættis-
annir orsaka þeim.» En í staðinn fyrir
að lata von þá rætast, er þessi tilfærðu
orð vöktu hjá hreppstjórum, heíir síðan
verið smámsamari tálgað utan af hinum
sárlitlu hlunnindum þeirra, þangað til loks
að leifarnar voru alveg upp etnar með
skattalögunum. Eitt hið fyrsta verk lög-
gjafarþingsins var, að mig minnir, það
að ákveða laun embæltismanna landsins,
þetta liefl jeg ætíð álitið mesta þarfaverk,
en jeg hygg þinginu hafi mjög svo yflr
sjezt í því, að ákveða eigi um leið laun
hreppstjóranna, eða hvers áttu þeir að
gjalda? álítur þingið þá ekki að nokkru
leyti embættismenn þjóðfjelagsins? og ef
svo er, getur þá þjóðin verið þekkt fyrir
að sníkja út vinnu og tíma þjóna sinna
fyrir alls ekki neitt? Eða hverjir eru þeir
embættismenn, er vinni fyrir þjóðfjelugjö
launalaust aðrir en hreppstjórarnir?
Að hreppstjórnarembættið eigi sje svo
vandalauet eða umfangs lítið, ef því er
samvizkusamlega gengt, að hver maður geti
þjónuð því svo við megi sæma, sýnir in-
strúxið gamla og yms lög og ráðstafanir
seinni tíma, og þó nokkurri byrði hafl, í
orði kveðnu, verið Ijett af hreppstjórum
með sveitarstjórnarlögunum, þá heflr um
1 leið stækkað verksvið þeirra, þar sem nú
er eigi nema einn i hrepp hverjum, enda
mun opt bera við, að sveitaroddvitastörf-
unum sje við þá bætt |>að liggur því í
auguin uppi, að öðrum enn menntuðum,
hyggnum og kjarkmiklum mönnum er
naumast trúandi fyrir þessari stöðu, og
þegar eigi er völ á nema svo sem 1 eða
2 mönnum í hrepp, er hafi þessa kosti
a'la sameinaða öðrum þeiin kostum, er
hvern mann þu.fa að prýða, svosemráð-
vendni og lempni, reglusemi og dugnaði,
sjezt bezt, hve nauðsynlegt það er, að
hlynna svo að hreppstjórum, að þeir sjeu
fastari í sessi en þeir hafa verið, og upp-
örfa þá til árvekni og starfsemi i stöðu
sinm> °g Þetta verður ekki gert með
öðru en viðunanlegum launum.
I>að sem jeg hjer hefi sagt bendir
þa 1,1 Þess, að jeg ál/t það, að greiða
eig. hreppstjórum hæfileg laun, vera ósann-
gjarnt, ósæmilegt og óhyggflegt. ósann-
gjarnt er það, að setja einn lið landstjórn-