Fróði - 20.07.1882, Blaðsíða 1

F r ó 5 i.
\
III. Ár.
78. blað. AKUREYRI, FIMMTUDAGINK 20. JÚLÍ 1882.
205 206 | 207
Endurskoðuo jarðainatsins.
J>að er eigi sjaldan, að umkvartanir
heyrast um pað, að jarðamat pað, er
nú gildir lijer á landi, sje í mörgum
greinum ófullkomið og ónákvæmt, bæði
fyrir pá sök, að ósamkvæmni bafi orðið
meðal hinna einstöku sveita og sýslna,
pá er jarðir voru síðast metnar um allt
land (1848) og jarðabókin frá 1861 var
undirbúin, og í annan stað vegna pess,
að mjög margar jarðir breytast stórum
með tímalengdinni, pannig að sumar
spillast af ymsum orsökum, og aðrar
aptur á móti batna. Enginn efi er á
pvi, að allt petta, sem nú var á drepið
á sjer meiri eða minni stað í flestum
hjeruðum landsins, og veldur pað sum-
staðar talsverðum ójöfnuði í skattgjaldi
og tíundargjaldi ábúenda; pví jarðamat
er með öllu pýðingarlaust, nema að eins
til pess að vera mælikvarði fyrir niður-
jöfnun peirra skatta og skyldugjalda, er
lögð eru á jarðeign landsins, svo bæfi-
lega stór hluti skattanna komi á tiltölu-
lega jafnstóran bluta landsnytjanna.
Ef t. a. m. einhver jörð í landinu befði
í sjer fólginn 1000. bluta af öllum lands-
nytjum landsins alls, pá væri rjett, að
1000. hluti peirra gjalda, sem jafnað er
á jarðir landsins, kæmi á jörð þessa, en
pá yrði einnig bundraðatal hennar að
vera svo bátt, að pað væri 1000. hluti
aí öllu hundraðatali jarðanna í landinu,
með pví öllum pess konar gjöldum, sem
bjer ræðir um, er skipt jafnt niður á
hundruðin. í stuttu máli, jarðamatið er
ekki annað enn skipting landsins í marga
og smáa hluta, er hver sje öðrum jafn
að gæðum, gjaldpoli og sannvirði.
Ef gera ætti svo fullkomið og ná-
kvæmt jarðamat, sem frekast má verða,
pá pyrfti að mæla hvern nýtilegan blett
í landeign hverrar jarðar, tún, engi og
haga og rannsaka frjósemi jarðvegarins,
auk margs annars er álíta og meta
pyrfti. En petta væri svo mikið verk
og svo kostnaðarsamt, að ekki er hugs-
anda til að leggja út í pað, par sem
landið er svo afar víðlent, en gæði pess
lítil, pegar á allt er litið, eptir stærð-
inni. Menn eru pví neyddir til, annað-
hvort ekki að hafa neitt jarðamat, eður
að gera matið mjög svo af handahófi,
að sínu leyti eins og fiskimenn skipta í
hluti afla, sem peir hafa fengið í róðri.
J>annig hafa pví jarðir verið metnar
hjer á landi að undanfórnu og pannig
mun hljóta að meta pær hjer eptir, að
minnsta kosti meðan framfarir landsins
og landbúnaðarins eru eigi orðnar marg-
fallt meiri heldur enn nú.
J>egar skattalöginnýju voru í smíð-
um á alpingi 1877, kom einnig til um-
ræðu að leiðrjetta jarðabókina og jafna
úr misfellum peim, sem á henni eru.
Lagði stjórnin pá fyrir pingið frumvarp
um petta efni, en pingmenn gátu pó
eigi fallizt á pað. 1 fyrra, pegar 20 ár
voru liðin frá löggilding jarðabókarinn-
ar, var málinu einnig hreyft á pingi,
pó pað næði þá enn eigi fram að ganga.
í .petta síðara skipti var jarðamatsmál-
ið tekið fyrir eptir ósk Rangæinga, sem
fyrst og fremst munu hafa haft jarða-
mat í hærra lagi í samanburði við mörg
önnur hjeruð landsins, og svo í annan
stað hafa á síðari árum orðið fyrir á-
kaflega miklum landspjöllum affoksandi
og uppblástri. Jarðamat pað sem nú
gildir er pví víða orðið mjög ósanngjarnt
í Rangárvallasýslu, og svo hlýtur pað
einnig að vera í Skaptafellssýslu, jafnvel
þó sú sýsla væri á árunum lágt metin í
samanburði við margar aðrar sýslur.
Nú hefir stjórninni sýnzt, að eigi
mætti svo búið standa, og hefir ráð-
gjafinn pví eptir undirlagi landshöfðingja
lagt svo fyrir, að nú pegar í sumar
verði saf'nað skýrslum, er hafa megi til
hliðsjónar við endurskoðun og leiðrjett-
ing jarðabókarinnar. Eiga hrepps-
nefndir fyrst ásamt hreppstjórum að
semja skýrslu um allar jarðir í hverjum
hrepp fyrir sig og skal par nákvæmlega
skýrt frá eptirgjaldi hverrar jarðar, eða
hvað nefndirnar meti hæfilegt .eptirgjald
eptir pær jarðir, sem eigendur búa á,
eða aðrir, sem hafa jörð til leigulausra
afnota. J>á skal og skýra frá skemmd-
um er einstakar jarðir hafa orðið fyrir
af náttúrunnar völdum, og frá verði jarða,
sem seldar eða virtar hafa verið á 10
árabilmu frá fardögum 1871 til fardaga
1881. ]pyki hreppsnefnd og hreppstjóra
mislellur á innbyrðis hlutfalli dýrleika
pess, sem nú er á jörðunum innan hrepps,
pá skulu pau semja tillögu um betri
jöfnuð eða rjettara hlutfall, með pví að
færa hið nú veranda hundraðatal upp
og niður á víxl á jörðunum eptir beztu
pekkingu, en láta að svo komnu hundr-
aðatal alls hreppsins haldast óbreytt.—
J>ví næst eíga sýslunefndimar að yfir-
fara skýrslur pessar og tillögur úr hrepp-
unum og gera við pær athugasemdir
sínar. I annan stað eiga sýslunefndirn-
ar að taka til íhugunar dýrleikahlutfall-
ið milli hinna einstöku hreppa í sýsl-
unni, eður álíta, hvort einn hreppurinn
muni eigi vera hærra metinn eptir til-
tölu enn annar, og ef peim sýnist að
svo muni vera, pá skulu peir semja til-
lögu um betra jöfnuð milli hreppanna,
á sama hátt sem hreppsnefndirnar milli
hinna einstöku jarða. Allar pessar skýrsl-
ur eiga að vera komnar til landshöfð-
ingja í nóvembermánuði, en hann undir-
býr eptir peim lagafrumvarp um endur-
skoðun jarðabókarinnar, svo næsta al-
pingi geti fengið pað til meðferðar.
Úr pví nauðsyn er á að fá meiri
jöfnuð á jarðamat landsins sem undir-
stöðu til skattgjalds , pá verður varla
fundin önnur aðferð, enn pessi, sem sje
jafn einföld, kostnaðarlítil og pó líkleg
til að nálgast sanngirni. Enginn ætti að
vera færari um enn hreppsnefndin að
meta sanngjarnlega hlutfallið milli jarð-
anna í hreppnum, eða peirra sanna gjald-
pol hvorrar til móts við aðra. Aðskipta
hundraðatali hreppsins alls niður á hin-
ar einstöku jarðir, mun varla vera meiri
nje minni vandi enn að jafna aukaút-
svari til sveitar niður á hreppsbúa ept-
ir efnum og ástæðum. Eins virðist að
sýslunefndirnar, par sem kosinn er mað-
ur úr hverjum hrepp, hljóti að vera
allra færastar til að benda á pær mis-
fellur, sem kunna að vera á matshæð
eins hreppsins í samanburði við annan,
hvort sem mismunurinn kann að hafa
orðið á við síðasta jarðamat, eður hann
er áorðinn síðan, annaðhvort fyrir pað,
að einhver sveit hefir orðið fyrir eyði-
leggingu af völdum náttúrunnar, eður
á binn bóginn að par hafa opnazt nýj-
ar auðsuppsprettur, er áður voru ó-
pekktar. Að síðustu sýnist eins að sínu
leyti alpingi sjálft færast um að hitta
sem rjettastan jöfnuð milli sýslna lands-
ins, eður ákveða með mestri rjettsýni, hve
mikill hluti peirra alpjóðlegra gjalda, sem
á jarðirnar er lagður, eigi að koma á
hverja sýslu, en petta er sama sem að
meta, hve mikill hluti af hundraðatali
alls landsins sýslan eigi að vera, pví svo
sem áður er sagt. er hundraðatal jarða
pýðingarlaust, nema til að miða við
skatta og skyldugjöld þau, er á jarð-
eignina eru lögð.