Fróði - 19.03.1883, Blaðsíða 1

--------------------------------------------—--------------------—
98. blað. AKUKEYBI, MÁNUDAGUNN 19. MARZ 1883.
85
Herra ritstjóri!
Viljið þjer vera svo góðir, að leyfa
eptir fyIgjandi línum rúm í blaði yðar?
J>ær eru ekki skrifaðar í öðru skyni enn
að fá skynsemi urn yfirstandandi hag ís-
lands opinberan málstað gegn skynleysi
einstakra marrna. — Jeg heyrði rneira enn
ávæning utn það á ferð rnirrni í haust,
að það væri engin neyð á íslandi. þær
raddir, er lýstu yflr þessu komu frá mönn-
urn, er landið stríð elur á fátækt sirrrti;
| sem einskis missa í við , þó landsmenn
þeirra kynnu að falla úr hor og hungri
þúsundum sarnan; sem taka laun sín
„elegant og glaðir'*, hvað sem liður um
efnahag þeirra er launin eiga að borga.
Ekki voru þessir menn margir, sem við
Jmátti búast; en merka telja þeir sjálfa
sig, og merkir eru þeir skyldir til að vera,
svo merkir, að minnsta kosti, að þeir
megi teljast í röð menntaðra manna.
En þar til heyrir, eins og flestir lesend-
ur munu skilja, ekki ytri rnerki einhverr-
ar lífsstöðu, heldur það, að hafa samið
hjarta sitt og hugsunarhátt eptir þeim
grundvallarreglum, er menntun mann-
kynsins hvílir á. — |>enna þráð hugs-
iunarinnar tek jeg upp bráðum aptur, en
íhverf nú snöggvast að því atriði, hvernig
Ihinn menntaði heimur hefir litið á hag
líslands í ár og brugðizt við því, erhann
vissi ekki betur, enn væri neyð landsins.
Amtmaður Thorberg sendi merka
skýrslu um ástand Vesturlands til lands-
höfðingja, dagsetta 25. júní. þ. á., og
sýndi þar fram á, að búast mætti við
hungri, enda hungurdauða, vestra,
nú í vetur, ef ekki yrði tekið til skjótra
ráða. Landshöfðingi sendi stjórninni
langa skýrslu dagsetta 26. sarua mánaðar,
sem lýsti bag lands yfir hófuð, og sjer-
staklega vesturlandsins. þar var niður-
Staðan hin sama, sem í brjefi Thorbergs,
en margt tekið fram, sem ekki snerti Vest-
urlandið eitt. Siðari skýrslur hnfa stað-
fest það fyllilega, að þessir embættismenn
höfðu ekki farið með neinn hjegóma, held-
ur með mál sannleikans og embættis-
legrar mannúðar. þegar skýrslur þeirra
voru skrásettar vissu menn enn lítið um
ástandið fyrir norðan og austan, en síð-
an eru menn búnir að fá fulláreiðanlegar
skýrslur um það, hvernig pað var og er.
Einn þeirra manna sem d æ m d i með mik-
illi sannfæringarfestu um hag íslands í
ár, en v i s s i ekkert, nje vildi vita, nje
86
vildi leyfa öðrum að. vita um hann satt,
sagði við mig, að landshöfðingi vissi ekk-
ert um hann — «hvað gæti hann vitað um
slíkt?» — svo jeg lærði af samræðunni við
hann, hvað mikið einum háum embættis-
manni þykir varið í annan háan embætt-
isbróðir, og fyrir hvaða Lhjegóma þ e i m
m a n n i þykir landsins hæstu laun vera
goldin, þegar hann er sannfærður um,
að einmitt þeir, (eða sá) sem þau eru
goldin viti ekkert um landsins alvarleg-
uslu mál! en jeg fer ekki út í þessa ó-
beinu sálma lengra; það, sem sagt er,
liefir sína þýðingu, og hana ekki alls-
kostar ómerkilega.
Eptir skýrslum þeirra Thorbergs og
landshöfðingja þóttist hin erlenda mannúð
hafa ástæðu til að halda, að yfir Islandi
vofði neyð, sem líknarlund albróðernis
hins menutaða heims gæti ekki leitt hjá
sjer, sem sjer alveg óviðkomanda mál.
því að þó Islendingum sje það ekki
kunnugt, þá er það þó satt mál, eigi að
síður, að á hverju ári hleypur einhver
hluti hins menntaða heims undir bölbyrði
eiuhvers annars hluta hans. og á Eng-
landi, sjerstaklega, er mörgum hjálpar-
sjóðum safuað á hverju ári i því skyni
011 þau tuttugu ár, sem jeg hefi dvalið
hjer hefir einhverjum hjálparsjóði verið
safnað í Mansion House, á hverju ári,
fyrir einhvern nauðlíðandi hluta mann-
kyns. En úr engri átt hefir enn spurst
að slík líknarathöfn hafi fengið þær við-
tökur sem Mansion Ilouse hjálpin til ís-
lands f ár hefir fengið. Guðbrandur Vig-
fússon hefir lýst yfir því , að hún sje
login út. Englendingar trúðu honum
eins og nýju neti , því að gamlir vinir
hans komu brjefi hans inn í Tímes, sem
talið er blað, að treystanda sje, og tím-
inn var valinn, þegar jeg var burtu og
gat ekki borið hönd fyrir höfuð mjer.
Samskotanefndin, og þó einkum jeg, hefir
fengið hverja skammarskósuna á fætur
annari og öll samskot eru náttúrlega á
enda. Guðbrandur, sem ekkert veit hvað
hann er að fara með, ber fyrir sögu sinni
álit hins „gagn-sannsögula'* skólastjóra á
Möðruvöllum. Honum á því nefndin að
þakka það sem orðið er, að standa nidd
frami fyrir bálreiðri þjóð sem íslending-
ar sjálfir hafa orðið til að telja trú um að
hafa verið rænd fje til að hjálpa loginni
neyð. Jeg tel nú reyndar víst, að
orð Jóns IJjaltalíns — ef þau eru
hans — hafi Gnðbrandur og sá. er segir
87
að Jón hafi skrifað sjer þau, látið þýða
æði mikið annað, enn Jón nokkurn tíma
ætlaðist til. En það munar engu, sem
stendur; á honum lendir fyrsta ábyrgð
fyrir það, er Guðbrandur hefir áorkað, og
a Jóni hvílir hún þangað til hann lætur
opinberlega uppi, hvað hann ætlaðist til
sjálfur að orð sín skyldu þýba. það mun
eigi vera neitt leyndarmál, að Jón
Hjaltalin, ásamt ymsum öðrum nyrðra og
syðra, hafi talið það niðurlægingar mál
fyrir Island, að menntaður heimur skyldi
líta það líknar auga, og leggja því liknar
hönd, sökum þess, aö hann komst sann-
fróðiega að því, að yfir það hafa dunib
harðindi, sem hverjum skynsömum manni
hlaut að vera ljóst, að engin þjóð gæti
staðist, án þsss, að komast í ýtrustu bág-
indi, þó auðugri væri, enn Island er tal-
ið. það er nú aldrei nema lofsvert, að
vera vandurað virðingu sinni,
og að kenna öðrum virðingar-vendni. En
bezt er í því máli, eins og hverju öðru,
að láta heilbrigða tilfinningu og heilbrigða
skynsemi vera undirstöður vandlætisins.
Mjer er nú sjálfum ekki kunnugt hvar á
meDntuðu heimsbóli, það er talin skömm
og niðurlæging að þiggja líkn í neyð.
Ekki er mjer heldur kunnugthvar mennt-
aðir menn líkoa í neyð í þ e i m t i 1 -
g a n g i, eða með þeim ummælum
að þiggjandi liknar skuli álíta hana sneypu
innsigli sitt, og hvaða rjett hefir þiggj-
andi þá til að telja sig lægðan eða lýtt-
an? Hitt er mjer vel kunnugt, að mennt-
aður heimur líknar í slíkri neyð, sem nú
heimsækir ísland — til þess, að votta
nauðlíðanda vir ð i ngarfu 1 la með-
aumkun sína; — til þess að vottahon-
uih hve gefandi sjálfur mundi fagnandi
og þakklátur taka hass gjöf ef honum
bærist líkt á í lífsins baráttu; — til þess,
að firra þiggjanda því, ef unnt er, að
að hungur og þurð knýi hann á vonar-
völ, sem alla menn gerir óvanda að virð-
ingu sinni; — til þess að firra þiggjanda
þeim ósköpum, að spyrja alls ekki að
virðingu sinní, er hungur og seyra knýja
hann að ganga stelandi og rænandi um
byggðir og býli, — til þess , að firra
þiggjanda lífsins sárustu hörmung, að
þurfa að sjá sína sálast út af í hungri og
verða sjálfur, ef til vill að fara sama veg-
inn; — til pess, loks, að Ijetta þeim
byrðina, er bera þyngsli sveitarinnar, sem
hvert hallæri margfaldar, eins og vísl
I þarf engum íslendingi að segja. — Að