Fróði - 11.05.1883, Blaðsíða 2

105. bí.
í R Ó Ð 1.
1883.
172
í söfnuðinum*. En enginn getur frelsazt
nema hann vilji sjálíur freslazt. Ein-
staklingurinn parf að hefja sig yfir allt
ómaga-ástand, hann má ekki leiðast hugs-
unarlaust af annarlegu valdi, hann þarf
að taka sjer sjálfsforræði og neyta frjáls-
ræðis sins, og pá um leið takast á hendur
ábyrgð alls, er hann gerir eða lætur ógert.
fetta er pað, sem krafizt er af hverju
14 ára gölmu fermingarbarni. Hvernig
getur pað pá verið, að söfnuðurinn, sam-
safn pessara einstaklinga, purfi ekki að
hefja sig yfir allt ómaga-ástand, og hafa
fullt sjálfsforræði allra sinna mála, til pess
að geta nokkurn veginn gengt köllun
sinni og stefnt að takmarki pví, sem
honum er sett? Verð'ur ekki krafizt af
honum, sem hverju fermingarbarni, á-
byrgðar gagnvart Guði og hverjum ein-
staklingi í söfnuðinum? Eptir sjálfsfor-
ræðinu fer ábyrgðin. Söfnuður sá, sem
ekkert sjálfsforræði hefir, getur enga á-
hyrgð haft, nema pá, að hafa sleppt
sjálfsforræði sínu, ef pað liefir verið hon-
um sjálfrátt; pá, að rísa ekki upp úr ó-
megð sinni, og hefja sig til sjálfsforræð-
is, ef pess er nokkur kostur. Hann er
eins og söfnuðurinn í Sardes : „ Hann
lifir að nafninu til, en er pó dauður"**.
Ætti hann ekki að „vakna og styrkja
hið annáð, sem ætlar að deyja“ ? Og
hvað er pað annað, sem ætlar að deyja
í pjóðkirkjuDni hjer á landi, enn trúarlíf
og kristinndómur hinna einstöku, sem
nærast á brjóstum ánauðugrar deyjandi
móður ?
Kirkjan sem ríki Krists, er heilagur
andi hefir stofnað, viðheldur og stjórnar,
er ekki af pessum heimi ; en ríkið, sem
ríki pessa heims, sem andi mannsins,
andi pjóðanna, hefir stofnað, er af pess-
um heimi, og er i eðli sínu eins ólíkt
kirkjunni. sem andi mannkynnsins er ó-
líkur heilögum anda; sem náttúrlegur
maður er ólíkur endurfæddum manni;
sem náttúrugáfurnar eru ólíkar náðar-
gáfunum; sem hið fastbundna náttúru-
lögmál er ólíkt frelsislögmáli Guðs náð-
arríkis. llikið, sem ríkið, vinnur einung-
is fyrir penna heim; en kirkjan fyrir
hinn komanda. Augnamið ríkisins er,
að gera borgarana farsæla hjer í heimi,
en augnamið kirkjunnar er, að gera pá
eilíflega sæla. Annað æðra eða meira
liggur ekki í ríkishugmyndinni, að pví
er jeg fæ skilið. |>að er nú með ymsu
móti, sem ríkin leysa af hendi petta
hlutverk sitt, eptir pví sem löggjöf er í
hverju landi, dómsvald og framkvæmdar-
vald, eða ríkisskipun og rikisstjórn. fótt
ríkið viðurkenni yms persónuleg rjettindi
pegnanna og verndi pau, pá eru pó hin
borgaralegu lög ríkisins í eðli sínu pving-
unarlög, og stefna að pví, að gefa ná-
kvæmar og fastar reglur, fyrir hverju og!
einu atviki, sem fyrir kann að koma í
viðskiptum pegnanna og stjórnarinnar,
*) Kristilegiu' barnalærdómur eptir H.
Hálfdánarson 102. gr. til 106.
**) Opinb.' b. kap. 3.
173
og Bvo pegnanna sín á millum. J>á er
og hitt ekki minna varðanda fyrir ríkið,
að lögunuin sje beitt nákvæmlega, eptir
fastákveðnum reglum, og peim stranglega
framfylgt. Ríkið spyr ekki eptir öðru
enn bókstaflegri hlýðni og ytra rjettlæti;
pví kemur ekki til hugar að heimtafúsa
hlýðni og innra rjettlæti, enda m-ætti
virðast svo, að pað purfi pess ekki með,
til pess að leysa ætlunarverk sitt af hendi
og ná augnamiði sínu. Hjer er ekki að
ræða um rjettlætistilfinningu einstaklings-
ins, um samvizku hans, um frjálsa vilja-
ákvörðun, heldur um hlýðni og aptur
hlýðni. Engin undanfærsla verður höfð
engri afsökun við komið, nema peirri, sem
sprottin er af náttúrunauðsyn —: nema
peirri, að pað sje ómögulegt að hlýða.
Persónnlegt frelsi og sjálfsforræði hverf-
ur gagnvart lögunum og stjórninni; ef
pað á að koma í ljós, parf pað að viður-
kennast.
|>að getur ekki verið ætlun vor, að
fást um pað, að ríkinu sje pannig háttað
yfir höfuð, heldur segjum vjer: pannig
er pað, og pannig verður pað að vera,
pví ríki er ríki. En allt öðru máli er
að skipta, er ríkið hrifur til sín stjórn
og löggjöf kirkjunnar, og stjórnar henni
eptir sömu frumreglum (princip) sem
ríkinu, að pví er kemur til stjórnar, laga-
setningar og framkvæmdar laganna. |>eg-
ar jeg hugsa til pess, svífur fyrir tilfinn-
ingu minni og hugskotssjón eitthvað svip-
að, sem pá, er jeg hugsa til pess, að
sannleiki Krists náðarlærdóms er dreg-
inn fyrir dómstól mannlegrar skynsemi
sem einkis er betra af að vænta, enn
af dómstóli Pílatusar, og jegsegi: pann-
ig má pað ekki vera! pannig á pað ekki
að vera! — Hafa ekki lög pau, er Krist-
ján konungur hinn sjötti setti kirkjunni.
valdið svívirðilegri skinhelgi og hræsni,
og hnekkt sönnum guðsótta og trúrækni,
svo sem helgidagatilskipun fyrir Dan-
mörku frá 1735, sem fremur var í gyð-
inglegum enn kristilegum anda ;* og
stofnun „kirkju Inspections-Collegii", 1.
okt. 1737?** Danskur guðfræðingur,
sem ritað hefir sögu Danmerkur, ágæta
bók, kemst meðal annars svo að orði:
„Afieiðing pessarar óskynsömu og lióf-
lausu vandlætingar fyrir trúarbrögðin, og
hinnar öfugu aðferðar, er höfð var til að
knýja menn til guðrækni, var hálfvelgja
og skeytingarleysi fyrir kristinni trú“.***
En ekki parf svo langt að seilast, til að
leita að dæmum í pessu efni. Hver
rjettai'bót er 7. gr. safnaðarlaganna?
Hún veitir söfnuðunum tillögurjett, rjett
sem í rauninni enginn rjettur er, pó að
söfnuðunum væri gefinn kostur á að
*) Helgidaga tilsk. 29. maí 1744. og
ffeiri lög frá peirn tíma, virðast eiga
hokkuð skylt við petta.
**) |>etta „Collegium“ minnir á hinn
kathólska rannsóknardóm. (Inqvisi-
tion).
***) C. E. iMlen: „Haandbog i Fædre-
landets Historie. Khöfn. 1840, bls.
' 490—92.
174
neyta hans. Menn skyldu ætla, að lög
um leysingu sóknarbands væri mikil rjett-
arbót, og pví verður ekki neitað að svo
sje, ef pau ákvæði lýlgdu ekki, að leys-
ingi skuli, eins eptir sem áður, gjalda
sóknarpresti hin lögboðnu gjöld. Lög
um uppfræðingu barna i skript og reikn-
ingi, eru óneitanlega pörf lög fyrir pjóð-
fjelagið, en hverju sætir pað, að kunn-
átta í skript og reikningi er gerð að
skilyrði fyrir pví, að barnið hafi rjett til
að fermast? Og sömu ákvæði hafa lögin
um kúabólusetning. Hvað er nú petta
og annað eins annað en pað, að flytja
þvingun, sem á heima í lögum pjóðfje-
lagsins, yfir í lög kirkjunnar, til hneyksl-
is fyrir marga, og alveg að parflausu.
Stjórnin álítur sjer ekki skylt að gera
söfnuðunum kost á að neyta tillögurjett-
ar í veitingu prestakalla, sem lög mæla
fyrir um, pótt veitingarvaldið sje ekki
að lögum bundið i brauðaveitingum við
tillögu safnaðarins, og stjórnin ræður
frá, að konungur staðfesti lög alpingis
um kosningar presta, og með slíkum
hætti er söfnuði heils prestakalls synjað
um pann rjett, sem einstökum mönnum
er veittur með lögum um leysingu sókn-
arbandsins. Rjettur safnaðarins getur
pó ekki álitizt, hvorki frá kristilegu
sjÓDarmiði, nje sjónarmiði stjórnarskáar-
innar, minni enn rjettur hins einstaka
manns; og pegar pess er pá jafnframt
gætt, að rjettur safnaða hjer á landi til
að kjósa sjer presta sína við hjelzt
lengi eptir pað, að konungur tók kirkju-
stjórn og kirkjulöggjöf undir vald sitt,
pá er vandsjeð, hverjar gildar ástæður
hafi ráðið synjuninni, pví naumast geta
pær ástæður, er ráðherrann ber fyrir, á-
litizt einhlítar. J>ó ætla jeg ekki að bú-
ast við peirri mótbáru, að prestakosn-
ingarlög pingsins vanti pað til, til pess
að vera í samrnemi við lögin um leys-
ingu sóknarbandsins, að ekki er gert
ráð fyrir, að söfnuðurinn gjaldi öðrum
presti enn peim. er hann hefir kjörið;
pvi ekki er stjórninni ætlandi, að henni
sje svo mjög umhugað um launaveiting-
ar, að hún vilji veita laun án embættis-
starfa.
En hvað sem menn hugsa og tala
um undirtektir stjórnarinnar, presta-
kosningarlögin, pá virðist mega ætlast
til pess af henni, fyrst henni er svo
fast i hendi með veitingu brauðanna, að
hún sjái eitthvert vænlegt ráð til að af-
stýra öðru eins vandræðamáli, sem pví.
að prestar, sem eru i röð heiðvirðustu
presta., frá sjónarmiði ríkiskirkjunnar,
annaðhvort verði að vikja af stefnu rík-
iskirkjunnar á stefnu pjóðkirkjunnar, og
gera sáttmála við söfnuðinn, ef pess er
kostur, til pess að geta haldið pvi brauði,
sem peim er veitt, svo veitingin verður
að eintómu framboði, en engin veiting
—: eða að öðrum kosti, að presturinn
víkur ekki af hinni ríkiskirkjulegu stefnu,
og situr í prestakallinu í trássi við söfn-
uðinn, eða meiri hluta hans, án pess að