Fróði - 17.01.1884, Blaðsíða 1

121. blað. AKUREYRI, FIMMTUDAGINN 17. JANÚAR 18S4
Heiðraði vinur og ritstjóri!
J>ó íslenzkur sveitaprestur á ein-
bverju hinu eríidasta brauði landsins,
sje eðlilega svo að segja úr sögunni,
bvað hlutdeild snertir í almennum upp-
lýsingarmálum, íinn jeg pó pörf á —
máske pví meiri, sem arg og annir meina
pað meira — að láta hugsanir mínar við
og við í ljósi um pess háttar efni. Blöð
koma hjer seint og dræmt. Pólitik vor
og ping virðist mjer sem stendur í
millibils ástandi; án efa er að mynd-
ast hjá pjóð vorri sviplíkt ástand, sem
Norðmenn gengu í gegnum hina fyrstu
ára tugi eptir 1818, meðan heilsa pjóð-
Hkamans var að brjótast út úr kláða-
kaunum óræktar og einræningsskapar —
fyrirgefið ófagra samlíkingu! — og
frelsið utan á, eða í orði kveðnu, var að
leita inn í skýra skynsemis meðvitund
hinna betri og menntaðri landsmanna
— um rílinn parf ekki að geta, hann
„frelsast“ hvergi á fám árum. — Að við
eigum stríð, alda-stríð, fyrir höndum í
öllum lífs- og framfara efnum, getur
engum dulizt, en — hvað gerir pað?
Guði sje lof að vjer sjáum pað og stönd-
um ekki lengur bæði blindir og vopn-
lausir. Hið andlega stríðið, háð með
sverði mannfrelsisins, en ekki með morð -
hnífurn óírelsisins, er allra upplýstra
manna sigur og sæla. „Ekki pað að
jeg hafi höndlað hnossið“, — ekki pað
að pjóðirnar purfi að ætla sjer að ná
allri farsæld, frelsi og fullkomnun held-
2
ur eiga pær að finna ósjálfrátt, að
n æ s t hinni æðstu iarsæld, er sú, að
berjast eptir „hnossinu“ — eptir fram-
förum — framförum — framförum. Jeg
ámæli hvorki pingmönnum vorum nje
embættismönnum, enda meina jeg að
við höfum öldum saman ekki átt pá
skárri að jafnaðartali, en hitt segi jeg:
öll vor kynslóð í heild sinni parf enn að
endurfæðast og pað árlega og daglega.
Oss er líkt varið og bónda, sem ungur,
fjelítill, fákunnandi og frændum horfinn
fer að búa; hann parf alls að afla, allt
að gera; hann má engu gleyma, og
heldur ekki má hann taka ofmikið eða
margt fyrir í einu. Hvað er nú pessum
manni einna nauðsynlegast ? Peningar?
Nei. Gáfur ? Nei. Heilsa og atgjörvi ?
Nei. Honum er nauðsynlegast ekkert eitt
eða tvennt, heldur parf hann að eiga
rót og kjarna eða fræ allrar blessunar
í sál og hjarta, stefnu og skoðun. Eins
er um nýbýlismanninn, vora pjóð, hún
parf pessa rót, petta framtíðarinnar fræ
í sína sál og sitt hjarta; hafi hún pað,
klýfur hún prítuga hamra og kemst yfir
allar torfærur; hafi hún pað ekki,
kemst hún óðara í ógöngur, prátt fyrir
fje og „írelsi“, menntun og vitsmuni.
Efasýki, óeyrð og eigingirni eru hin
verstu aldarfræ á vorum dögum, en jeg
held pau megi deyfa og drepa, að minnsta
kosti hjá öllum merkari mönnum ; jeg
hefi pá trú, að vor öld sje andans öld,
og öll sú m a t erí a 1 sk a óáran, sem
3
svo mikið er um töluð, sje mest á yfir-
borðinu. Tímans menntun er lík risa-
vöxnum hlóðakalli, par sem enn rýkur
úr eldsneyti og óhroða, en loginn er að
leita upp; allt er undir pví komið að
menn kunni að blása rjett að kolunura,
svo eldurinn hvorki kæfist nje blási upp
til eyðslu eða skaða. En hver gefur
eldinn? Hvaðan fær lifið ljós og yl?
hvaðan fær loptið kolsýru og sjórini
sitt salt ? — —
Jeg ætlaði annars að benda á eitt-
hvað viðvíkjandi kirkju og kristindómi.
Jeg hefi ínokkurár stöðugt lesið tvö kristi-
leg tímarit frá útlöndum, hvort um sig að
minni ætlan ritað í Krists anda, hvað
sem tíminn eða almenningur álítur. Og
hvernig skyldi nokkur íslenzkur maður
geta lesið orð og röksemdir hinna upp-
lýstustn og guðlegustu manna í öðrum
kristnum löndum, án pess að hugsa til
ástands vorra efna í peim hlutum , sem
eiga að vera undirstaða og kjarni vorrar
framtíðar og framfaralífs ? —< Ef nokk-
uð verulegt sýnist komið á fallanda fót
hjá oss, pá er pað hið allra veruleg-
asta, nl. kirkjan sjálf. Að vísu hefir
vor aldraði biskup verið á sínurn verði,
eptir pví sem honum hefir verið unt og
fært, og pað væri ranglátt að játa ekki
leynt og ljóst, að hann hafi um sína
daga verið landsins uppbyggilegasti klerk-
ur og kennimaður; hans eptirmæli verða
hans verk; en einn maður, einn valda-
lítill aldurhniginn biskup, einn skóli, fá-
Bellman.
J>að eru liðnar tólf tylftir ára, síð-
an hið óviðjafnanlega hörpuljóða og ljóð-
laga skáld Svía, Carl Michahel Bell-
man fæddist; hefir enginn mjer vitan-
lega, ritað um hann eða æli hans á ís-
lenzku. J>ess vegna hefir mjer hug-
kvæmst, að stutt neðanmálsgrein í Eróða
um „bezta skáld Norðurlanda-1 mundi
hitta nokkra íusa lesendur.
Bellman fæddist í Stokhhólmi 4.
febrúar 1740. Eaðir hans var embætt-
ismaður. 1 liúsi foreldra hans var sam-
komustaður nokkurra menntaðra mál-
vina; par voru vissar stundir helgaðar
sálmasöng og guðrækilegum hugleiðing-
um. Bellman naut góðrar uppfræðingar,
enda var ekki erfitt að kenna houum ;
auk latínu og grísku kunni hann pegar
i æsku að rita pýzku, ensku, frakkuesku
og ítölsku. Á 18. ári varð hann stú-
dent við háskólann í Uppsölum, en var
par skamma stund.
Snemma sýndi pað sig, hve mjög
hugur Bellmans hneigðist að söng og
skáldskap. Einhvern tíma, er hann var
barn að aldri, veiktist hann hastarlega
með óráði; talaði hann pá allt í ljóðum
og söng pau fyrir móður sína svo fag-
urlega, að alla, sem heyrðu, furðaði
mjög. J>etta varð orsök pess, að hon-
uin var fenginn ágætur kennari, sem
meðal annars leiðbeindi honum i ljóða-
gjörð — sjálfur hafði hann lært að leika
á „Cithar“ og „mandolin“ —. Upp frá
pessu tók skáldskaparlíf Bellmans skjót-
um proska, og pegar árið 1757 komu á
prent „Evangeliska dödstankar“, pýddir
úr pýzku og tileinkaðir móður hans.
Fyrstu kvæði Bellmans voru fiest guð-
fræðislegs efnis, ymist frumkveðin eða
pýdd. Hann orti og heimsádeilukvæði í
anda pá tíðarinnar (sb. Eggert Olafs-
son hjá oss).
Jpegar Bellman var 25 ára gamall,
tók skáldskaparlíf hans nýja stefnu; hefst
pá annað og auðugasta tímabilið í skáld-
skaparæfi hans, sem nær til 1780. Hann
missti um petta leyti báða foreldra sína,
og honum óafvitandi, tók eðli hans nú að
ráða lífsstefnunui. Honum voru fengin
yms smá-embætti, en pau áttu ekki
við hann og vanrækti hann pau. ]?ar
á inóti heimsótti hann nú veitingahús
og opinbera skemmtistaði, ymist i fjörugum
fjelagsskap vina sinna, eða einn, pegj-
andi og skoðandi pað sem fyrir augu og
eyru bar. Haun kynnti sjer nákvæmlega
hið frjálsa og áhyggjulausa líf, sem um
petta leyti átti sjer stað meðal hinna
lægri stjetta í Stokkhólmi, og hafði pað
ekki lítil áhrif á hann. En pað sem