Fróði - 16.08.1884, Blaðsíða 1

«*«. Iilad
AKUEEYRI, LAUGARDAGINE 16. ÁGÚST
18S4
181 182 183

Uiu ásigkomulagið á
íslaiuli.
Eptir P. Feilberg
(Niðurl.) Hirðing og meðferð á á-
burði. 51 rgt má afsaka með því að tíma
vanti, eða menn hafi enga vissu um ábatann
af vinnunni, menn hafa eigi fólk til hennar,
og fleira þess konar, en það er ómögu-
legt að afsaka skeytingarleysi manna um
mykju, tað, ösku og annað þess kouar, og
það því fremur, sem túnin vaxa því betur,
sem meira er á þau borið, ef það er
hyggilega og lagiega gert. Af illa rækt-
uðum túnum fæst varla meira enn frá
hálfu hlassi af heyji til heils af einu
tunnuiandi*, en af sljettu túni, vel hirtu má
fá 3 eða4 hlöss. Munurinn er svo mikill,
at) varla verður skilið, hvers vegna eins
illa er hirt um áburðinn, og víða er gert;
en þetta mun vera að kenna gömlum ó-
vana og skeytingarleysi. Opt er aska
höfð til vegabóta og sauðataði brennt (en
eigi verður komizt hjá því, að brenna
taði, þar sem engin mótaka er). Kúamykj-
an er látin hvar sem vera vill, og eigi
hirt um að hafa nokkurn hentugan stað
handa henni. Hrossatað er nauðsynlegt,
til að blanda annan áburð með, en því er
lítið sem ekkert, haldið sarnan. þó er
liestum opt geflð á vetrum, og mætti vel
haga svo tii, að eigi spilltist allt taðið.
í sjálfum sjer er áburðurinn mjög
þýðingarmikill, einnig bætir hann upp
töpun plöntufæðunnar á túnunum, er verö-
ur á hverju ári við heyskapinu. Áburð-
urinn bætir og nokkuð úr sumarkuldanum,
og eykur þanuig grasvöxtinn. Allt þetta
vita menn og eiga að vita, en þó er það
undantekning, enn ætti að vera regla, að
áburðurinn sje vel hirtur og notaöur svo
sem skyldi,
Búsmali og hús. það er varla
hægt að gera ráð fyrir, að sauðfje standi
inni meir enn þrjá eða fjóra mánuði af
vetrinum. Allan hinn tímanu er því beitt
úti í fjallahlíöum og annars staðar. Hest-
ar eru einnig á fóðrum þrjá eða fjóra
mánuði. Kúm er gefið inni því nær níu
íhánuði, og eru þær fóðraðar á hinu
*) Danskt heyhlass er talið (að sje um)
120 fjórðungar, og svarar það 6 hest-
um af heyji, eptir því sem á íslandi
er reiknað. Eitt tunnuland danskt =
f: 1550 ferhyrnings faðmar, eða hjer um
bil 1% úr íslenzkri dagsláttu.
bezta úr heyinu. þannig kostar kýr-
fóðrið hjer um bil 2 hundruð krónur, en
hestfóðrið kostar tíu sinnum minna og
kindarfóður allt að þrjátíu sinnum minna,
því að bæði hestum og kindum, er gefið
lakara hey. Af landbúnaðarvörum er lílið
flntt út frá íslandi annað enn ull og
sauðakjöt. Hin seinustu ár hafa og Eng-
lendingar keypt íslenzka hesta, eigi all-
fáa. Nú er svo, að sumarbagar fyrir
sauðfje og aðrar skepnur eru því nær ó-
þrjótandi, en bæði sauðfje og hestar eru
Ijettari á fóðrum, enn kýr, og er það mik-
iis vert eptir því, sem til hagar á Islandi.
Af þessu, sem nú er sagt, má ætla, að
sauðfjárrækt og hesta verði arðmeiri enn
mjóikurkúarækt, því að kýrnar verða varla
að miklum notum, meðan svo hagar til
á bæjum að eigi er hugsandi til að búa
til gott smjör, nema til þess að fæða
landsbúa sjáifa. Höfuðbústofninn á ís-
landi er sauðfje, og er því mest vert um
sauðfjárræktina.
J>að er æði almennt á íslandi, að
hafa margt fje, og fóðra það illa á vetr-
um, en eigi hilt að hafa það færra, og
fóðra betur. Fjárhásin eru víða of rúm>
lítil, loptlítil, og eigi mundum vjer telja
slík hús holl fje voru. í slíkuin húsum
er fjeð opt haft nokkra sólarhringa og
verður þá mjög heitt í þeim o? illt lopt,
en í annað skipti liggur það úti marga
sólarhringa þegar veður leyfir, og leitar
sjer fæðu í högunum, þó kalt sje. því
er það eigi furða, þótt sýki komi upp í
fjenu, og margt drepist af því.
IIús fyrir menn og skepnur eru
mjög ófullkomin, einkum á Suðurlandi.
Reyndar er það að nokkru leyti því að
kenna, að veðuráttan er svo óblíð, og að
örðugt er að afla viðar, en þó mætti
margt bæta, þótt litlu eða engu væri til
kostað.
Meðferð á vörunum er eigi öðru
vísi eun hirðingin um hús og herbcrgi
Má eigi vænta neinna verulegra framfaraj
fyr enn menn eru farnir að taka sjer
frarn um hýbýlagerð og reglulega vinnu.
íslenzk ull er vanalega keypt dýrara enu
hún er verð, og er hún bæði illa hreins-
uð og illa skiiin. Kjöt það, er brúkað er
í landinu sjálfu, er mjög gott og gómsætt,
en það er ómögulegt að þekkja það salt-
kjöt, er út er flutt, sem sama kjöt.
Hinn eðlilegasti gróðavegur er að
auka heyin, fjölga fjenu og auka vörurnar
og bæta þær. því betur sem vatnið er
notað, og áburðurinn, því meiri von er á
framförum í öllum efnum, því að mikils
má vænta, ef vatnsveitingar eru nógar og
góðar og tún vel ræktuð. En til þess
þarf peninga og vinnuafla, en ú báðum
þessum framfara meðulum er mikill skort-
ur í landinu. Er það mest af völdum
náttúrunnar og mannanna, en þó er það
sjálfsagt einnig að kenna leigumála jarð-
anna.
Leigumáli jarðanna. Eins og
áður er sagt, er það alvenja á íslandi,
að verja gróða þeim, er eigi þarf til
hversdagslegra nota, til jarðakaupa og eru
þá jarðirnar leigðar öðrum. Af þessu
leiðir, að á mjög mörgum jörðnm á ís-
landi búa leiguliðar. Allar jarðir á ísland
eru metnar 86755 hundruð. en af þeim
á landsjóbur 8000, og er eigi of mikið í
lagt, þó sagt sje að leiguliðar búi á fjórða
hlut allra jarða á íslandi. 5Ienn skyldu
nú halda, að allt væri gert, sem auðið er
til að setja sem fastastar reglur um leigu-
málann, svo að leiguliði mætti eiga víst,
að fá að búa á jörðinni um ákveðinn
tíma, eða fengi einhverja þóknun fyrir
umbætur, sem hann gerði á jörðinni,
og að þær gætu þannig borgað sig fyrir
hann.
En þetta er ekki svo. Annaðhvort
er leiguliða byggð jörðin um óákveðin
tíma, eða hann fær byggingarbrjef fyrir
jörðunni, svo lengi sem hann iifir, en er
hans missir við, þá verður ekkja hans og
börn, að flytja burtu af jörðunni, eða greiða
hærri leigu af henni ef eiganda býður svo
við að horfa.
Á þjóðjörðunum er þessu nokkub
öðru vísi háttað, því á að þeim má bygging
leiguliða haldast, að honum látnum með-
an ekkja hans lifir, og getur hún því átt
von á að fá úgóðan af bótum þeim, er
leiguliði hefir gjört á jörðunni
Vanalega eru jarðirnar, einkum ein-
stakra manna eignir, leigðar með þeim
skilmálum. að leiguliði hafi þær til ábúð-
ar um óákveðinn tíma, þó sýnir jarðeig-
andi stunduin svo mikla sanngirni, að hann
byggir jörð sína um ákveðinn tíma, ef
hann þurfi eigíaðnota hana sjúlf-
ur, þetta stendur öllum framförum fyrir
þrifum, því að það er engin von, að leigu-
liði vilji bæta ábúðarjörð sína, þegar það
er mjög óvíst, að hann hafi nokkurt gagn
•af því sjálfur.
Enn er sá ókostur við leigumálann
að það er mjög sjaldgæft að greidd sje