Fróði - 01.06.1886, Blaðsíða 1

«. Siiuð. ODDEYRI. pRIÐJUDAGIRH 1. JÚNÍ ima.
61 62 63
Skagafjarðarsýslu og nefnt „Fjelagsverzl-
unin við Húnaflóa11. J>að var byrjað með
talsverðum fjársamskotum, í sama til-
gangi og til sömu framkvæmda sem
Gránufjelagið, en eigi liðu árin mörg par
Yerzlunarljeíögin islenzku.
Árið 1868 byrjuðu hreyfingar við
Eyafjörð til að stofna með samskotum
innlent verzlunarfjelag. 1869 var þetta
eftir nokkur iundarhöld framkvæmt og 1 tii pað, þrátt fyrir að „Húnrauður MárS'
fjelagið nefut Gránufjelag. Hver fjelags-: sonu hafði kallað það fjelag móður allra
hlutur var í fyrstu 100 rd. sem margir • innlentira verzlunarfjelaga, er innan fárra
áttn saman, en síðar var þeim skipt, svo ^ra j)Skyldi setjast í herbúðir óvinanna",
hver þeirra varð 50 krónur. Tilgangur „af ej„f haldið áfram sem eitt fjelag og
með stofnun fjelagsins var sá, að koma skiptist í tvö, Borðeyrarfjel. og Grafar-
á reglulegri ínnlendri verzlan, svo ágóð- ósfje]. Eigi urðu þau samt langlíf.
inn gengi til landsmanna sjálira. Skuld- vegna verzlunarskulda og fjarskorts urðu
laust skyldi verzla og útlendar vörur af- pau að hœtta 1878< EjelagSmenn misstu
hentar með iægra verði en áður var tillög sin og talsvert a{ sku]d fjel_ er.
venja. fetta heppnaðnst nokkurnveginn | lendjs varð ag falla niður.
tvö fyrstu árin, meðan nýa brumið var 4 i Skömmusíðar en Gránuíjelag og
fjelagsmönnum, enda var þá viðgangur fje]agið við Húnatíóa var stofnað, voru
fjelagsins furðu mikill; en þvi mlður leið stofnuð tvð verzlunarfjelog vestanlands.
elgl á löngu, þar tfl menn gleymdu, að Hafði annað verziunarstoðvar á Stykkis-
fjel. var efnalíhð og þurfd að hafa eig- hó]mi) h;tt j platey & Breiðafirði. fau
ur sínar tfl að kaupa fyrir útlendar vör- V()ru einnig stofnuð með fjárframiogum)
ur, en átti óhægt með að setja þær fast- en fjárstofn þeirra var 0kki nógu stór til
ar í rentulausar skuldir hjá viðskipta- 1
mönnum. Skuldirnar ukust ár frá ári
miklu meira en að tiltöhi við það, sem
verzlanin óx. Við árslok 187á voru
verzl. skuldir 11,200 kr. 1876 73,800 kr
1880 194,000 kr. og 1884 yfir 300,000
kr. Ýmislegt var þó reynt, til að koma
í veg fyrir þessar miklu lántökur, bœði
með neitun um lán og með þvi, að taka
rentur af skuldum, þegar skuld hvers
einstaks var hærri að hlutföllum en árs-
verzlun hans var; en því uudu menn illa,
svo aðalfundur varð að afnema þau á-
kvæði. Rjettlaust, rentulaust, takmarka-
laust lán er það, sem landsmenn helzt
vilja hafa. þannig snjerist ailt við.
Skuldlaus verzlun hvarf því nær í byrj-
un fjelagsins. |>að hiaut að taka lán
erlendis gegn hærri leigu í skarðið fyrir
það, sem fast var hjá landsmönnum og
vöruverðið þar af leiðandi varð að hækka.
Skæðar tungur mótstöðumanna fjelags-
ins hafa ekki veikt krafta þess, heldur
einmitt sjálfir fjdagsmenn og viðskipta-
menn þess með sinni takmarkalausu lán-
töku og óskilvísi.
|>egar saga Gránufjel. er sögð, þá
að reka mikla verzlun , einkum af því að
þau urðu að líða undir sömu ókjörum
og áðurnefnd fjelög, meiri hluti eigna
þeirra varð fastur í skuldum viðskipta-
mannanna, svo þau urðu að taka mikið
lán erlendis og gátu eftir fá ár ekki
staðið í skilum við lánveitanda sinn; sem
þar af leiðandi varð gjaldþrota og fje-
lögin bæði urðu að hætta með miklum
skaða 1878.
Sunnanlands var 1874? stofnað verzl-
unarfjelag með fjársamskotum, nefnt
„Veltan“, og hafði verzlunarstöðvar
sinar í Reykjavík. Eins og hin fjelög-
in átti það að stríða við fjárskort og
verzlunarskuldir, svo það varð að hætta
1884?
Nokkur fleiri fjelög voru stofnuð
sunnanlands, og enda vestanlands, en
án fasts höfuðstóls, svo þau áttu, sem
vænta mátti, stuttan aldur.
Að undantekinni „Veltunni“ sem lifði
í Reykjavík við fjárskort og litla verzl-
un, stóð Gránufjelag eitt eftir, fr& ár-
inu 1878; mætti því ætla, að landsmenn
hefðu verið samhuga um að styrkja þetta
eina, nokkurn veginn öfluga verzlunar-
er sögð sagaflestra hinna stærri innlendu' fjelag, sem þeir áttu eftir, svo verzl-
verzlunarfjelaga Fyrir skuldir viðskipta- unin ekki alveg gengi úr höndum bænda,
raanna, oskflsemi þemra og ofhátt verð og þeir gætu gegnum erindisreka sinn,
a mnlendn vöru, hafa þau fyr eður síð-1 átt þátt í atkvæði um vöruverð • það,
ar orðið að hætta . : er kaupmenn árlega setja landsmönn-
Um sama leyti og Gránufjei. byrjaði, um, í hið minnsta á því svæði er fjelag-
var stofnað fjeiag í Húnavatnssýsiu og ’ ið rekur verzlan sína. En eigi var þó
þessu að heilsa hjá allmörgum. Marg-
ir hafa haldið eigum fjelagsins föstuin
í verzlunarskuldum, aðrir hafa myndað
smá verzlunarfelög og „pöntunarfjelög",
á sama svæði og Gránufjel. rekur verzl-
un sína, og nokkrir gerðu hvortveggja,
þótt þeir sjálfir ættu hlut i Gránufje-
lagi. j>að er von að mönnum þyki hið
síðast nefnda ótrúlegt, að sömu menn-
irnir sem eiga hlut í fjelaginu, byrji
annað fjelag við hliðina, til þess að veikja
eða eyðileggja sitt eigið fjelag, eða að
slíkt skuli ekki ganga s miatilfinning
þeirra of nærri, að halda fje fjelagsins
til þess, að geta verzlað og verið í öðru
því andstæðu fjelagi; en þó er þetta
satt. Svona eru nú á þessum „síðustu
og verstu tímum“ skoðanir sumra rjett-
látar og sæmilegar í verzlunarviðskipt-
unum. Sem betur fer, eru þó ekki all-
ir með þessu markinu brenndir, þvi hjer
skal með þakklæti viðurkennt, að marg-
ur góður drengur hefur með dáð og
dyggð, stutt fjelagið frá byrjun þess til
þessa dags, jafn kappsamlega í orði og
verki, sem skuldaþrjótar og liðhlaupar-
ar fjelagsins hafa reynt að rifa það nið-
ur, sem hinir hafa byggt.
Liklegt er að menn geti sjeð, þótt
eigi hafi þeir mikla verzlunarþekking,
að eitt öflugt verzlunarfjelag er lands-
mönnum gagnlegra en 4 smáfjelög, eða
væri því skipt í 4 fjelög. Eitt öflugt
fjelag hefur meira lánstraust en mörg
smáfjelög sitt i hverju lagi, það getur
rekið öflugri verzlun, verkað meira á
almennt vöruverð, og fremur komið á
stofn kostnaðarsömum fyrirtækjum, sem
sm fjelögum er of vaxin. Sjeu þessi
atriði rjett hermd, er þá rjett gert að
dreifa kröptunum, og reyka frá einu
til annars sem ráðviltur maður?
|>egar um stofnun nýrra verzlunar-
fjelaga er að ræða, þá verður það fyr-
irkomulag að sitja i fyrirrúmi, sem út-
lit hefur til að verða traustast til fram-
búðar, og hafa mest áhrif á almennt
vöruverð, svo fjelagið geti orðið sem
flestum að gagni. j>ótt nokkrir efna-
menn í svonefndum smá „pöntunarfje-
lögum“ geti greitt verð fyrirfram fyrir
vörur handa sjer, þá hafa fátæklingarn-
ir ekki gagn af því, og gerir enga breyt-
ing á liið almenna vöruverð. Yaraníeg
verða þau heldur ekki. Hvort það fje-
lag sem eigi er stofnað með fastri inn-
stæðu er haldlaust til frambúðar, eins
og hvert það fyrirtæki sem með timum
höndum er byrjað. j>egar landbónd-
inn byrjar búskap, sjómaðurinn sjívar-
útveg, eða handiðnamaðurinn iðn sina al-
veg fjelausir, þá farnast þeim sjaldan
vei, alveg sama lögmáli er verzlanin
háð.
Skaði á vörum og margvíslegur ó-
fyrirsjáanlegur kostnaður getur á fallið,
! svo óhjár.neiðanlegt verði að jafna því
! gjaldi niður á fjelagsmenn þegar eng-
i inn íjóður er til, til að taka þvílík út-
i gjöld af; eitt eða tvö fvrstu árin get-
! ur þetta ef til vill heppnast, en þegar
1 framlíða stundir, þá má eigi búast við