Fróði - 06.09.1886, Side 2

12. bl.
PEÓÐI.
1886.
136
137
138
unarstjettina í pessu skuldamáli, og telja
bændur einungis selca; báðum lilutað-
eigendum heíir mikið yíirsjezt, bændur
hafa verið djarftækir á láninu, og verzl-
unarmenn hafa verið ógætnir, eða of
góðgjarnir að lána, sjeð frálilið peirra
sjálfra, en eigi bænda. J>ví jeg vil
halda því föstu að peir sjeu og eigi að
vera sjálfstæðir menn, sem ekki eiga
að purfa að láta verzlunarstjettina hafa
vit fyrir sjer.
Tr. G.
Dalar ó s i r.
J>órdís par á móti sem er aðalsöguhetj-
an er miklu proskaðri, ást hennar er miklu
sannari, einlægari og fagurri. J>að erj
hún sem gerir Asbjörn a$ þeim manni,!
sem hann á endanum verður. Hún fórn- i
ar honum ást sinni, efnum, og vinsældum |
og áliti sínu í augum fósturforeldra sinna j
og annara, hún líður skort hjá honum j
og neitar miklu efnilegri og betra manni j
um jáorð sitt, prátt fyrir átölur og áeggj-!
un allra sinna. jþetta gerir húnaðöllumj
líkindum minna af ákafri ást en afæsku-í
trygð og svo af þeirri föstu sannfæring,
að án sín yrði Ásbjörn ofstopi, óreglu-
maður og lánleysingi. J>etta sjest líka
seinna í sögunni, pegar hún er að tala
við Ingunni uppeldisdóttur sína, og hvetja
hana til að gjöra hið sama kærleiksverk
á Isleifi ,,ræningja“, sem hún sjálf hafði
gjört á Ásbirni; pá segir J>órdís meðal
annars: „Ekki pótti mjer í fyrstu álitlegt
með hann Asbjörn minn — Mjer fanst
að hann hefði fyrst meiri ást á framfara-
hugsjónum sínum en mjer, en jeg hugs-
aði: Jeg skal reynast honum trú og
og fórna lífi mínu f'yrir hann ef þarf“.
J>essi orð eru nú svo falleg í sinni
röð, að fórnandi ást kemst ekki lengra,
og eftir pessum orðum breytti hún í
gegnum alla söguna og það án pess,
að vera nokkursstaðar óeðlileg eður
yfirdrifin. J>að er breytnin eftir orðun-
um, sem máske einkennir hana enn pá
meir frá hinu venjulega, en orðin sjálf,
pví jeg efast eigi um, að margar hafi
getað sagt eins fagurt.
Án þess að bregða kvennfólkinn ís-
lenzka um festuieysi, óeinlægni og eigin-
girni í ástamálum, pá viljegsamt halda
að pær verði fleiri sem standi J>órdísi
á baki en hitt, prátt fyrir pað, að hún
er í öllu skapferli sínu al-íslenzk, og
jafnvel miklu íslenzkari en Ásbjörn.
Jeg hefi með viija farið svona langt
útí lýsinguna á ásteðli þeirra Ásbjarnar
og J>órdísar. bæði af pví, að miðkafli
sögunnar lítur mest að peirra innra
lífi, og svo meðfram vegna pess, að skáld-
ið lýsir svo lítið samveru peirra á æsku-
árunum og byrjun peirrar ástar, sem allt
í einu kemur fram hjá Asbirni pegar
hann gistir á Völlum.
Erá pví Asbjörn sezt að i Nýadal
sem bóndi, segir sagan sic svo vel sjálf,
að jeg ætla að eins að vera fáorður um
það sem eitir er.
Ásbjörn er nú komin að þvi tak-
marki í lífi sínn, að hann hefir eigi annað
að gera en að hlaða ofan á pað, er hann
hefir lagt grundvöllinn að, allt pað reik-
ula og hvarflandi er farið, pað er mað-
urinn með fastsettu lífsmarki og miði
sem gengur öruggur og einbeittur áfrara
i trúnni á nytsemi málefnisins, sínum
eigin krafti og vissum sigri, piátt fyrir
allar mótspyrnur mannanna og efnaskort.
Allir snúa við honum bakinu;ístað pess
að styðja fyrirtæki hans með dug og dáð,
hæðast þeir að honuin og loftkasalabygg-
ingum hans, og álíta hann jafnvel eigi
með öllu ráði, pað er Jrárdís ein sem
eigi hverfur frá honum, hún er jafnvel
pví blíðari og tryggari pess meir sem á
móti blæs. J>egar Ásbirni hættir til að
verða bitur í huga bæði gegn og yfir
mönnum, pá er pað Jrárdís sem með
stillingunni og mannúðinni aptur kemur
honum á rjettan veg, svo par sem áður
ríkti tortryggnin, sjergirnin og lítilsvirð-
ingin á öðrura, vex nú upp aftur traustið
á göðleik mannanna, gleðin í að geta
orðið öðrura að liði og unnið að framtíð-
argagni þeirra, og um leið virðingin á
manninum og skoðun hans út af fyrir
sig, pótt hún eigi væri samkvæm skiln-
ingi hans sjálfs, og petta allt var verk
J>órdísar, pað var hún sem i breytni sinni
við hann sýndi honum, að dyggðin er pví
fólgin að lit'a svo, að pað sje jafnt gleði
og gagn annara sem manns eigið; en
hitt, að heimta með sjálfskyldu, að aðrir
að eins lifi fyrir sig, leggi sjer allt upp í
hendurnar og líti í öllu eins á hlutina
og sjeu ætíð á sínu máli, pað sje eigin-
girnin og borgaraleg ódyggð á sínu hæsta
stigi.
Hjer við ætla jeg nú að láta lenda
með fyrri söguna, en víkja fáum orðum
að þeirri seinni, og reyna til að draga
saman í stuttu máli aðallífsstefnu pá
sem par birtist.
Fyrst er pá að nefna Ingunni í
Bakkakoti. Æskukjör bennar eru lík
margra annara, hún verður áð gæta fjár
vor, sumar og haust og vera úti í hvaða
veðri sem er, hún hefir engan kennara
annan en fjósakarl, sem pótt hann sje
eigi margfróður, kennir henni pó pað
bezta sem hann kann, náttúran umhverfis
hana verður pví helzti kennarinn. Hún
vaknar með blómunum á vorin, leikur
sjer við litlu lömin, spörfuglarnir syngja
alt í kringum hana og hún boppar púfu
af púfu og dregur ilmblæ blómanna að
sjer með fullu brjósti — alt er gleði og
alt er lif. Hún er eins góð og saklaus
og náttúran umhverfis hana, hún er eins
glöð og fuglarnir í sólskininu, og af pví
hún er svona sjálf, pá finst henni að
aðrir verði að vera eins, hún er svo góð
við alla sem hún getur og hún þolir eigi
að neitt gangi að neinum, hver svo sem
það er. J>egar hún var á fjórtánda ár-
inu, Ijeði hún annari lítilli stúlku, sem
var að leita að kindum í kuldaveðri, sokk-
ana sína og skóna, en sjálf geik. hún
heim berfætt með veika lambið í svunt-
unni sinni.
Svona skapi farin og með pessum
tilfinningum kemur hún nú fram í sam-
vinnunni við aðra, pegar hún er orðin
sextán ára og hætt að passa kindurnar
á sumrin, og pví er það eigi svo undar-
legt, pótt pað sem hjá henni var saklaust
æskufjör, væri af öðrum álitið Ijettúð.
Á næsta bæ voru tveir bræður:
„J>orgils og Sveinn“. J>orgils var eldri,
og var mikill atgjörvis og gáfumaður.
Æfði hann pví meir allar fornar og ný-
ar íþróttir . . . Hann var stiltur og
viðkvæmur, tryggur og hreinn í lund.
Sveinn var ekki eins vel að sjer, en karl-
menni og starfsmaður var hann mikill,
nokkuð harðgjör og fijótfær en pó dreng-
lyndur innanum11. „J>eir komu oft að
Bakka og pektu Ingunni vel, en einkum
varð J>orgils og henni vel til vina og óx
pað með árunum pótt lítið bæri á“.
Sveinn aftur komst í kunningsskap við
aðra stúlku er sveik hann, og við pað
varð hann gramur í geði, en með-
an hann var heima með bróður sínum
gætti pess pó lítið. Yetrinum eftir var
hann við sjóróðra í Beykjavík lenti par í
slarki og kom sem óreglumaður að Bakka
vorinu eftir. Samvist hans við Ingunni
bætti nú siðferði hans, en blíða sú og
alúð er hún sýndi honum, pó rnest fyrir
sakir bróður hans, varð til pess, að hann
varð ástfanginn í henni, prátt fyrir pað
pótt hann vissi að J>orgils og hún unn-
ust. J>egar hann svo aftur fór suður til
sjóróðra frá Bakka, „fór faann að drekka
vegna leiðinda, varð síðan veikur og reit
bróður sínum brjef og kvaðst ekki geta
lifað einn glaðan dag ef hann fengi ekki
Ingunnar“. J>að má nú nærri geta
hvernig J>orgils hefir fallið pessi frjett,
par sem hann með binum djúpu og festu-
miklu tilfinningum sínum unni Ingunni
eins heitt og hann mátti mest, og vissi
svo að hún aftur á móti unni sjer einum
en eigi Sveini. J>etta var honum pví
pyngri þraut, par sem hann líka sá, að
Sveinn var kjarklítill en geðmikill og vissi
að hann mundi verða „annaðhvort aum-
ingi eður illmenni“ ef hann eigi fengi
hennar. Hann fann nú, að pol sitt og
kjarkur var miklu meiri en Sveins, og
hann var sá er hafði kennt bróður sínum
„lífsreglurnar“ og átti pví, ef hann vildi
vera rjettlátur, að heimta eins rnikið og
jafnvel meira af sjer en honum, par sem
hann var meiri og betri maðurinn.
Ásetningur hans var því: „Jeg skal því
reyna að neita sjálfum mjer um sælu pá,
sem ást- hennar gefur mjer, ef mögulegt
verður að fá hana til að taka konum.
En jeg skal reyna að lækna sorgarsár
nnn með pví að gjöra eitthvert kærleiks-
verk“.
Með þessari fyrirætlun fer hann nú
til Ingunnar, til pess að segja henni frá
brjeli Sveins og fá hana til að fórua ást
sinni til sín en taka bróður sínum og
þanuig ásamt sjer vinna að pví, að gjöra
hann að gæfumanni. Henni felst nú
mikið um petta og segir meðal annars: