Austri - 29.05.1884, Blaðsíða 1

%
a bs g íj Ji
<11 *-* «• ^
o
<Ad m
-
c
*■«
C4
bc so
_r
p a
12
<< oo
.. co
U a
;o fa-
10
3 .'2,
P *
>
QQ
Í? . bfl
fcC —« 3
C3 3 c«
. s
fc. S-<
^ 0) -H
a
| á s
2 § J
Austri
I5'?'
cr
p w 2.
O O CT5
2. g M*«
m 5'
£? v>'
3* £> £
ar
2 o^
g o
g- £
®. ö
t» O* CD
O » 3
2" ?5
T3
CR
tí’
G s-
►Ö g
►3 j
¥S
*» c
ö* ®
.1 g
5' 3
ts 2;
o" p
0 *•
* t>
í
c *t
"O »
o c
1884.
1. árg.
Seyðisíiröi. fimtudag 29. maí.
Nr. 11.
121
122
123
NOKKRAB, ATHUGASEMDIR
um
afnám A mtmaii nacmi)ættanna.
"í 2. tölublaði „Suðra“ p. á. stendur
■*" greinarstúfur eptir ritstjórann sjálf-
an um afnám amtinanna-embættanna.
Tilgangurinn með ritsmíði petta virð-
ist sá, að leiða lesendur blaðsins á
pá skoðun, að amtmanna-embættin séu
mjög nauðsynlegur, og jafnvel alveg ó-
missandi liður í stjórnarskipunlandsins;
og álítur ritstjórnin pessvegna að til-
raunir pær, sem alpingi hefir gjört að
undanförnu, til að fá amtmanna-em-
bættin lögð niður, sé sprottnar af fá-
vizku og misskilningi á pví, er landi
og lýð er fyrir beztu. J>etta álit sitt
styður ritstjórinn við ummæli Magn-
úsar Stephensens yfirdómara, í ræðu
er hann fiutti á alpingi i sumar sem
leið, pá er amtmannamálið var par
fyrir til umræðu. J>að má nú reyndar
lesa pað á milli línanna í grein pess-
ari, að ritstjórinn hefur hugsað sama
og Gyðingar forðum sögðu: Hvað purf-
um vér nú framar vitnanna við, fyrst
hann M. St. segir petta. En með
allri peirri virðingu er vér berum fyrir
skarpleika Magnúsar yfirdómara, og
stjórnvizku Oests Pálssonar ritstjóra,
fáum vér eigi séð að peim hafi tekizt
að færa nægileg rök fyrir málstað sín-
Arabiskur ferðamaöur á 14. old.
Eptir
jporvald Thoroddsen.
paðan fór Ibn Batúta norður að Svarta
bafinu til Sinope; þar réði þá fyrir soldán að
nafni Sólíman. Bærinn stendur á mjóu og
bröttu nesi, sjóferðir voru þar miklar og verzl-
un töluverð, en aðalatvinna íbúanna voru þó
rán og gripdeildir. Margir af þessum smá-
soldánum norðan á Litlu-Asiu lifðu eigi af
öðru en víkingaferðum, tóku þeir skip krist-
inna manna og gjörðu strandhögg í gríska
ríkinu. I sjóbardögum segir hann að nokkrir
hafi þann sið, að nokkrir stökkva útbyrðis og
bora með hvössu járni göt á skip óvina sinna.
par tók Ibn Batúta eptir sið, sem hann hafði
ðigi áður orðió var við, hann sá ýmsa herfor-
um. Og ættu ómerkari menn hlut að
máli, mundi sagt að peir hefðu stráð
sandi í augu almennings. Yérálítum
pað skyldu vora við lesendur Austra,
og landa vora yfir höfuð, að gjöra
nokkrar almennar athugasemdir við
mál petta, ef ske mætti að við pað
ryki úr augum alpýðu nokkuð afdusti
pví, er peir 2 herrarhafa stráð ípau.
Saga amtmanna-embættanna hér
á landi er eigi löng. J>au eru að eins
100 ára gömul í peirri myndsempau
eru nú. Amtaskipuninni verður pvi
eigi talinn aldurinn til gildis, né pað
að hún eigi rót sína að rekja til fornr-
ar stjórnarskipunar eða fornra stjórn-
arhátta landsins. J>vert á móti er
pessleiðis stjórnarfyrirkomulag tilbún-
ingur seinni tima, og á rót sína í peim
einveldishugmyndum, sem voru drottn-
andi um gjörvalla Norðurálfuna langt
fram á pessa öld. Skömmu eptir að
einveldið komst á í Danmörku (1660)
var amtaskipunin par innleidd, ein-
ungis til að gera pað sem styrkvast,
enda er pessleiðis stjórnarfyrirkomu-
lag alveg .samboðið rígbundinni ein-
valdsstjórn, en gagnstæðilegt anda og
eðli frjálsrar og pingbundinnar stjórn-
arskipunar. Einvaldur konungur álít-
ur sig jarðneska ímynd hins æðsta
guðdóms, og vill að pegnar sínir hafi
sömu skoðun. |>eir kváðust vera til
valda settir „af guðs náð“ og eigi tjáði
ingja sitja fyrir utan musteri, þjónar þeirra
höfðu gnlleitt dupt í öskjum og mötuðu hús'
bændur sína á því með skeiðum, en við það
urðu húsbændurnir drukknir og óðir. petta
var „hadschÍ8ch“ mjög áfengt efni, sem búið
er til úr hamptegund (Oannabis indica),
sem vex víða á Austurlöndum, það hefur sömu
vorkun og opíum og er enn notað á Egypta-
landi og víðar.
Frá Sinope tók Ibu Batúta sér far til
Krhrt og komst loks í bæinn Kaffa eptir mikið
sjóvolk og hrakninga. pessi bær var á þeim
tímum mestur verzlunarbær við Svarta hafið
og þó víðar væri leitað, þar láu þá 200 herskip
og kaupskip á höfninni; nú er sá bær horfinn,
enda rétti hann aldrei við eptir að Tyrkir
eyddu honum 1475. Nú héldu þeir norður og
austur slétturnar til þess að hitta konunginn
í Kiptachak; hann réði þá fyrir austurhluta
Rússlands og miklum löndum þar austur af.
Ibn Batúta furðaði síg á þessum sléttum, þar
vex ekkert tré og enginn runnur, en íbúar
41
annað en veita peim næstum pví guð-
lega lotning. Og pó að mesti helgi-
blærinn sé nú horfinn af konungdómin-
um, eldir pó svo mikið eptir af hon-
um enn, að menn viðhafa í ávörpum
sínum til konungs pau orðtök og máls-
greinir, er guðdóminum einum hæfa,
t. a. m. „Allramildasti konungur“
„Hans hátign“ o. s. frv.
Hversu voldugur sem einvald-
ur konungur er, og hve mikla
helgi sem hann tileinkar sér,
vantar hann pó ávallt pann eiginleg-
leika guðdómsins, að vera allstaðar
nálægur. Hann getur ekki verið nema
á einum stað í einu í ríki sínu, hvort
pað er stórt eða lítið. |>ess vegna
var pað til ráðs tekið, í Danmörku og
víðar, að setja nokkurs konar hálfguði
hingað og pangað um ríkið, svo sem
sýnilega og ápreifanlega ímynd kon-
ungdómsins. jpannig eru amtmenn-
irnir til orðnir. |>eir áttu að tákna
konunginn hver í sínu umdæmi, og efla
og útbreiða tign hans og veldi, svo
sem stendur í erindisbréfi peirra, „skal
han (amtmaðurinn) over det hele Land
observere og iagttage alle Yoris konge-
lig Hpiheder Rigalier og Rettig-
heder o. s. frv.“ ]pað var nú svo sem
sjálfsagt, að vér Islendingar — pó
uinkomulitlir værum — mættum eigi
fara á mis við pessa dýrð, og fyrir
pví var einn amtmaður skipaður hingað
nota tað til eldsneytis. Ibn Batúta ferðaðist
á sama hátt og Tatarar voru þá vanir á stórri
kerru, ofan á henni var byggt svolítið hús og
þar gat hann setið, lesið og skrifað meðan
þeir voru á leiðinni; á þessum hreyfanlega
kofa voru gluggar svo gjörðir úr grindaverki,
að hægt var að sjá út en eigi inn. Ferðin
gekk á hverjum degi eptir vissum reglum,
um sólaruppkomu var farið á stað, síðan stöðv-
uð ferðin kl. 9 og verið um kyrrt nokkra stund,
en svo var aptur haldið á stað seinni hluta
dags. Tatarar þeir, sem hér búa eiga mesta
grúa af hestum og ganga þeir sjálfala á slétt-
unum í stórum hjörðum. Hver sem stelur
hesti er skyldur að borga nífalt fyrir, en geti
þjófurinn eigi borgað, verður hann þræli þess,
er átti hestinn. Ibn Batúta smakkaði drykk
sem Tatarar gjöra úr kaplamjólk og’þótti
hann ekki góður; þesskonar drykkjar neyta
hjarðmenn enn á austursléttum Rússlands.
T&tarar í Kispschak voru eigi óvinveittir
kristnum mönnum, bæði höfðu þeir toluverð