Austri - 25.10.1884, Síða 1

265
M
o g
u
*o
bc:0
& |
§
c -2
p
c ö
|S
*< co
fe 9
„ co
:0 Í3
g «o
S :a
fit
QQ
c« w
&j M
.g 'c3
co n3
'bD r*
5 S
53
^ £
bo
c
c4
o3
-*-j
03
Ö
Ö
5 s
I s
2,5'f
__. CO
cr
£" s«r 2.
O O OQ
2. 3
Œ 5’
cr P'
CP5
cr> cr1
3 o
3- 09
gi
C
3* 3
3 s:
• 2. 3
cr o ©
►§ 2L 3
9- 3 p
9 o
80 »-
3
r p'
oq
3'
_, 03
G q-
*c 3
►ö J
*r 3
p 2-
3 -t
►Ö 03
1. árg.
Seyðisfírði. laugarclag 25. október,
Nr. 23.
Fríkirkjumálið.
Áður en blöðin koma hinu svo
nefnda fríkirkjumáli íslands í meiri
flækju en orðin er á þvi, virðist oss
nauðsynlegt, að taka pað fram í hinu
óflókna sögulega upphafi sínu. Með
J)ví að hafa stutt yfirlit yfir fyrstu til-
drög pess. fær almenningur betur færi
að átta sig á pví öllu í heild sinni
og skoða liuga sinn um pað, hvoru
megin hann vilji standa, með eða mót.
j>ví almenning varðar mál petta mest,
hvernig sem á er litið.
Til pessa máls liggja tvær sögu-
legar uppsprettur, fjarskyldar, og upp-
haflega sambandslausar. Önriur er
frábreytni séra Lárusar Halldórsson-
ar frá helgisiðum pjóðkyrkjunnar. Hin,
fráskilnaður nokkurs hluta Hólma-
safnaðar í Reyðarfirði frá pjóðkirkj-
unni.
/
I.
j>egar séra Lárus hafði verið
prestur á Valpjófsstað í rúm fjögur
ár og flutt allan pann tíma guðspjón-
ustu kirkjunnar eptir algengri pjóð-
kirkjuvenju, tók hann upp á pví, að
hverfa frá pessari venju á ýmsar lundir,
sem hér er óparfi að taka fram, með
pví pað mun fiestum kunnugt. Engin
skýrteini eru fram komin er votti, að
nokkur einstakur safnaðarmaður, né
nokkurt félag manna innan safnaðar-
ins, hafi beðið séra Lárus um pessar
breytingar; eigi heldur fyrir pví, að
söfnuðurinn sjálfur hafi haft neinar
breytinga uppástungur með höndum
til íhugunar eða umræðu, áður en séra
Lárus brá á frábreytni sína upp úr
purru. En fyrir pví eru glögg skil-
ríki, að söfnuðinum kom hin óboða,ða
frábreytui mjög á óvart. j>að er og
kunnugt, að pegar prestur sá, að frá-
breytnin var söfnuðinum ógeðfeld, tók
hánn sókiiarbændur fyrir, belzt kirkju-
landseta fyrst, og taldi um fyrir peim
einum og einum í senn og fékk pannig
fylgi nokkurs hluta safnaðarins. Hinn
hluti safnaðarins lét eigi telja um fýrir
sér, en hélt fast á kröfum sínum, að
hafa guðspjónustugjörð sína óbreytta. '
Ymsar tilrauuir voru gjörðar til að ^
266
miðla málum; söfnuðurinn mat prest
sinn mikils, sem mátti, og vildi feginn
halda við hann „einingu andans í
bandi friðarins“; en pótt stundum liti
svo út, sem prestur mundi tilleiðan-
legur að verða við bænum safnaðar
síns, og söfnuðurinn pættist enda hafa
loforð prests fyrir pví, varð pað pó
jafnan ofan á, að prestur sat fastur
við upp tekna hætti. j»etta hleypti
málinu loks í pá spennu, að í stað
sátta endaði pað í klögun yfir atferli
prests til yfirboðara hans, biskupsins,
sem tók að sér málstað safnaðarins.
Séra Lárus sat fastur við nýbreytni
sína, og varð að hverfa frá brauðinu.
j>etta er málsins sögulegi uppruni,
stutt yfir farið.
Hvað knúið hafi séra Lárus fyrst
til frábreytninnar og síðan til peirrar
fastheldni við hana sem hvorki fortöl-
ur ué tillit til kringumstæða fékk
nokkurt svig á unnið, vitum vér ekki.
Enn vér vitum pað sem meira á ríður,
að séra Lárus sjálfur telur
„f r á b r e y t n i“ sína „sannarlega
fólgna í smáatriðum einum“
(sbr. ísafold, XI, no. 31, bls. 123.
miðdálk, 17. linu að neðan). j>essi
játning er séra Lárusar hjartans
s a n n f æ r i n g, pað er auðséð; slopp-
in út af vangá, og pess vegnaeinmitt
pýðingarmesti vitnisburðurinn imálinu
pví í henni talar séra Lárus 1 eigin-
legri einlægui hjartans, um leið og
hann sleppir snöggast auga á rök-
semdafærslu sinni, sem játning pessi
kastar allri aptur í fangið á honum.
„Frábreytni“ séra Lárusar spratt
pá e k k i úr neinni nauðsyn til að
afstýra sálarháska nokkurs manns í
söínuðinum, né safnaðarins í heild
sinni; ei heldur úr neinni nauðsyn
til að ryðja sálarvelferð safnaðarins
greiðari himinbraut enn fyrir lienni
lá pau rúm fjögur ár af prestsskap
séra Lárusar sem frábreytingarlaus
voru, og ekkert orð heyrðist afkenni-
mannsins munni um frábreytninnar
nauðsyn. Nei! pví hún var s a n n-
a r 1 e g a fólgin í smáatriðum;
séra Lárus sjálfur áleit hana pvl
pýðingarlitla, ef ekki p ý ð i n g-
a r 1 a u s a, pví slíkt er eðli s a n n-
arlegra smáatriða. Frábreytni
267
pessi heyrði pá, eptir játningu séra
Lárusar sjálfs, peim tilfellum í safn-
aðarlífi til, sem postulakirkjan nefndi
óáríðandi (adifora); s m á a t r i ð i
er eiginlega bezta pýðingin). En
pó nú séra Lárusi pætti frá-
breytni sín sæta smáatriðum einum,
pá leiðir alls ekki af pví, að ö 11 u m
ö ð r u m pætti hið sama eða ætti að
Pykja hið sama, eða gæti pótt hið
sama, einkum er ástfesta sraLárusar
á pessum atriðum kom upp; er pað
pví pannig alls eigi sagt, að smátt
sé í pað varið, að setja pað sem hin-
um og pessnm kann að pykja s a n n-
arleg smáatriði nýrra helgisiða
inn í guðspjónustugjörð í stað poirra
siða sem söfnuðurinn hefitr lengi van-
izt við, og fest við t r y g g ð vana-
festunnar —- einkum pegar petta er
gjört söfnuðinum að fornspurðu. pví
pá er söfnuðurinn orðinn að málsaðila
með fullum aðila rétti. Um pessa
tryggð dettur víst engum nærgætnuin
í hug að saka nokkurn söfnuð. ís-
lendingar eru engin undantekning ann-
arra manna í pví efni, að kunna bezt
við að helgisiðir sé liátíðlegir, 0: sé
pekkir og pægir peirri hugmynd og
tilfinningu sem vaknar hjá guðrækn-
um manui, er hann hugleiðir útvortis
guðspjónustu virðuíega framda. Eng-
an skyldi furða pótt hugur manna
hallist heldur að tryggð en ótryggð
við pað, sem peim pykir svipa til
hátíðarbrags við helgihöld; pví sú til-
finning gengur gegnum allt mannlegt
líf — pví næmari sem menn menntast
betur — að virðulegri iiersónu og pýð-
ingarmikilli athöfn iiæfi útvortis ein-
kenni (attributa) sem hátíðar eða tign-
arsvipur pykir vera með. Ef séra
Lárus, t. a. m., tæki upp á pvi, að
fara að ganga á duggarabandspevsu
og mórauðri nærbrók i stað frakka
og buxna, pá kynnu menn ekki við
pað, pó pað væri í sjálfu sér sannar-
legt smáatriði; vanbrygðið gerði feg-
urðartilfinningunni óværð, með pví að
hún saknaði pess jafnvægis, sem hún
ávallt práir milli innri kosta og
y t r i p o k k a; en pví meira rngl sem
á petta jafnvægi kemst, pess ósvæf-
anlegri verður óró fegurðartilfinningar-
innar. Nú vissi séra :Lárus víst vel,
að söfnuður hans hafði sína fegurðar-