Fjallkonan - 08.11.1887, Blaðsíða 3

FJALLKON AN.
131
ur, og í síðasta hefti skemtanir (leikir, töfl o. s. frv.),
nema heftin verði fleiri. Yirðist að réttara hefði
verið, að gefa þulurnar út meðal annara fornkvæða ;
þær eru flestar gamlar.
í þessu gátnasafni eru gátur, sem vendilega
hefir verið leitað að um alt land og munu því flest-
ar hinar algengari gátur vera hér prentaðar. Niðr-
röðun á gátunum fer eftir stafrófsröð upphafanna,
og er þeim því hvorki raðað eftir aldri né efni.
Þó eru gátur Gestumblinda settar frernst, og var
reyndar óþarfi að prenta þær hér. Síðan kemr að-
alhóprinn og er þar öllu hrúgað saman, gömlu og
nýju, illu og góðu ; sumar af gátunum eru frá þess-
ari öld og jafnvel eftir núlifandi menn. Allr fjöld- J
inn af gátunum er illa ortr, og margar þeirra eru
klúrar og i hneykslanlegum búningi. Kveðst þó
safnandinn (í formálanum) hafa slept úr illa ort- j
um gátum og klúrum, enn einhver íslendingr í Khöfn
mun hafa lagt síðustu hönd á verkið og komið
með dálítinn ábæti. Það er nú tízka, að teygja úr
öllum bókaútgáfum sem mest má verða með ýmsu
móti, til þess að fá sem mest ritlaunin. Einkum
á þetta sér stað um útgáfu hinna eldri rita, sér-
staklega kvæðabækr, þar sem alt er til tínt, hversu
fánýtt sem er, og löngum athugasemdum við bætt
(um höfundskap, orðamun o. s. frv.) um hvem þýð-
ingarlausan þvætting. Þannig er farið með 2. út-
gáfu Stefáns kvæða frá bókmentafélaginu. Sú út-
gáfa lýsir að vísu rannsókn og elju útgerðarmanns-
ins, Jóns kand. Þorkelssonar, enn að miklu leyti
hefði hann betr sparað sér það ómak, því að árangr-
inn er sáralítill. — Tíma og fé er ekki eyðanditil
að geía út á prenti nema fátt eitt af öllu þvi ó-
grynni kvæða og rímna, sem til er hér á landi
frá 16. 17. og 18. öld. Auk þess verðr það fremr
til spillis að dreyfa út slíkri andlegri sinu meðal
almennings. Islenzkr kveðskapr frá þessu tímabili
hefir ekkert til síns gildis annað enn málið, og á
þvi er lítið að græða. Eldri kveðskapr hefir meira
mállegt gildi, enn fæst af þessum eldra islenzka
kveðskap er eiginlegr skáldskapr. Þess vegna væri
það hið eina rétta, að gefa að eins út úrval aföll-
um islenzkum kvæðum frá fyrri öldum og fram á
þessa öld í einni bók. Það gæti orðið eiguleg bók
og bókmentum vorum til sóma.
Útgefendr gátnasafnsins hafa haft þá venjulegu
aðferðina, að hrúga öllu í safnið sem fyrir varð, enn
þeir greina aftr á móti hvorki höfunda né orða-
mun. Höfunda nöfn, sem kunnir eru, eiga að koma
með síðasta hefti, og eru þó fangamörk höfunda
sett neðan undir sumar gátumar. I stað þess að
til færa orðamun, er sama gátan prentuð upp aftr
og aftr ef einhverju orði munar. Þetta hefir lengt
bókina talsvert.
Gáturnar eru mjög misjafnar að efni og búningi.
Flestar eru í ljóðum, enn þó nokkrar í lausri ræðu.
Þýðingarnar eru prentaðar aftan við bókina, og er
það óhentugra enn ef þýðing hefði verið með hverri
gátu. Við sumar gátumar vantar þýðingar, t. d.
nr. 34, sem þýðir „gull“, nr. 66, sem þýðir „skjá-
gluggi“, nr. 102, sem þýðir „vasahnífr“, o. s. frv.;
aðrar gátur eru rangþýddar, t. d. nr. 17, sem þýð-
ir „stundaklukka“, nr. 321, sem þýðir „askr" (nói),
nr. 1110, sem þýðir „dragsmiðja“ (draglöð) o. fl.
Fleira þykir ei vert að nefna af þessu tagi, þótt
margt mætti tína til.
Heilbrigðisþáttr.
VI.
Nokkur atriði heilbrlgðisfræðinnar.
Eftir Dr. med. J. Jónassen.
í íyrri greininni var þess getið, að andrflmsloftið væri samsett
at mörgum lofttegundum, hverri annari ólíkri.
Vér vitum allir, að andardr&ttrinn er í þvi fólginn, að vér
öndum að oss og frá oss, enn eigi megum vér ætla, að loftið,
sem vér öndum að oss sé samkyus því lofti, sem vér öndum
aftr fr& oss; ef vér yrðum um stund að anda aftr að oss sama
lofti, sem vér höfum andað írá oss, liði eigi á löngu áðr enu
oss orði ilt og vér mundum deyja að stuttnm tímaliðuum. Vér
skulum síðar í grein þessari sjá, hveruig á þessu stendr.
Til þess að vér getum skilið, hvers vegna það er svo nauð-
synlegt, að loftið, sem vér öndum að oss, sé sem hreinast, verð-
um vér að gera oss grein fyrir, hvað við ber við andardr&tt-
inn.
Ég vil nú gera ráð fyrir, að ég sé í hreinn lafti, þ. e. lofti,
sem að mestu leyti er samsett af lítslofti og köfnunarlofti; loft-
ið sem ég anda að mér streymir niðr um loftpípuna niðr í lung-
un, og þar inn í hinar óteljandi smáblöðrur, sem sitja tiver-
vetua í pípunum. Utau um blöðrurnar er þéttr æðavafuingr
og í æðunum er svartleitt blóð (það er svartleitt, af því svo
mikið af kolsýrulofti er í því). Þegar loftið, sem ég anda að
mér, kemr niðr í blöðrurnar, hefir það þegar í stað þau áhrif
á svarta blóðið í æðuuurn, að það verðr fagrrautt; þetta keinr
til af því að lífsloftið í því lofti, sem ég andaði að mér, liefir
þessi snöggu áhrif á blóðið; þessi breytiug á blóðinu í æðauet-
inu utan um lungnablöðrurnar er aðahkilyrðið fyrir ]iví, að
líkami vor sé heilbrigðr. Menn hafa líkt lungunum við mark-
að, þar sem tveir mætast, setn vilja skiftast á varningi; blóðið
segir við loftið: „Viljirðu láta mig tá lífsloft, sem mér br&ð-
liggr á, skal ég láta þig fá kolsýruloftið, sem i mér er og sem
ég nauðsynlega þarf að losast við“, og þegar verðr úr skiftun-
um. Hið fagrrauða blóð þýtr uú úr lungunum gegn um hjart-
að út um allan líkamann og berst sem bezti lífgjafi til allra
hinna minstu líkamsparta.
Þegar ég nú anda aítr frá mér, er samsetning ]iess lofts,
sem ég anda frá mér, alt öðruvísi enn loftið sem ég andaði að
mér. Ég anda nfi. frá mér bér um bil jafnmiklu köfnunarlofti
og ég andaði að mér, enn talsvert minna af lífslofti (blóðið tók
í sig svo mikið af því) og miklu af eitraðri loftteyund nfl.
kolasýrubfti (til þess, að sannfærast um að það sé kolsýruloft,
þarf ég ekki annað enn anda ofan í kalkvatn, sem er tært eins
og lindarvatn (kalkvatn fæst á hverri lyfjabúð, svo liverjum er
innan handar að reyna þetta); innan skams fer kalkvatnið að
gruggast og líkjast þunnri undanrenningu; kolasýran í loftinu,
sem ég anda frá mér ofan í kalkvatnið, fer nfl. í samband við
kalkefnið í kalkvatninu, og við það verðr tæra vatnið að hvít-
leitri blöndu). Hvaðan kemr þetta eitraða kolsýruloft og bvern-
ig stendr á því?
Blóðið hefir tvö aðalstörf á beudi, nfl. að taka í sig öll uær-
ingarefnin úr fæðunni og bera þau með sér til líkamspartauna.
enn til þess að blóðið geti þetta, verðr það að taka í sig lífs-
loft í lungunum; hitt starfið er, að taka í sig öll þau efni lik-
amans, sem úr sér ganga og ónýt eru og jafnvel skaðvæn, og
síðan bera þau burt úr likamanum; þannig gefr blóðið bæði og
tekr. Um leið og blóðið á leið sinni um likamann er að lífga
og endmæra, tekr það í sig kolsýruloft, sem hvervetna mynd-
ast í Hkamanum þar sem efnisskiftingin fer fram fyrir afl lífs-
loftsins; í lungunum tekr blóðið í sig lifsloft, enn í vefjum lík-
amans tekr það i sig kolsýruloft, til þess aftr að losast við
þessa skaðvænu lofttegund í lungunum við audardráttiuu ; frá
fæðingunni til dauðans helst þessi hringiða við í líkama vor-
um, og ekkert lát má á verða, ef hann á að haldast heilbrigðr.
(Framhald).