Fjallkonan - 08.11.1888, Blaðsíða 2

126
FJALLKONAN.
8. nóvember 1888
anirnar hafa verið skiftar. Ég hefi t. d. jafnan haldið heldr
móti stofnun margra búnaðarskóla, viljað heldr hafa einn eða
tvo góða en marga ónýta. Engu að siðr stofnuðu menu haun ;
óánægja sú sem verið hefir með hann, hefir verið yfir því, að
búskapr og verkleg kensla hafi verið þar í 'ólagi. Ég skal
ekki hér dæma um það; en ekkert hviklyndi sé ég í því, þótt
menn vilji hafa búnaðarskóla, en þyki humbúg að hafa ónýtan
skóla, og að þeir sem aldrei hafa óskað skólans vilji heldr leggja
hann niðr aftr en hafa hann lélegan.
Líkt er að segja um verzlunarfyrirtækin, forstöðumenn
þeirra og hverfiyndi alþýðu gagnvart þeim. Þess ber að gæta,
að hér liggja alveg samkynja rök til sem við skólana. Þegar
nauðsynin knúði menn til að fara að brjótast úr gömlum ein-
okunarfjötrum, þá bundust fyrir þetta menn, sem engan snefil
höfðu af verzlunarþekkingu og ekki eiuu sinni praktíska reynslu.
Hvernig átti svo vel að fara? Ég efast um að nokkur af inurn
nafnkendari forgöngumönnum slíkra almennra fyrirtækja hafi
upphafiega œtlaö að tæla almenning, þótt sá hafi orðið endirinn
með einn eða svo. Gránufélag t. d. hefir vafalaust á sinni tíð
komið góðu til leiðar á Norðrlandi; þótt félagið hafi alt af ver-
ið allfjarri því að hafa það fyrirkomulag, sem eðlilegt er og
holt, þá gerði það þó bót frá því sem verra var þar á undan_
Að það hefir orðið að samskonar verzlun sem inar eldri, hefir
sumpart komið af vanskilasemi landsmanna, sumpart af stjórn -
leysi og skorti á verzlunarmentun hjá stjórn þess (einkuin
hluteigenda umboðsraönnum) og fleiri rökum, sem hér þarf ekki
að telja.
Að alt verzlunarhúinbúg hefir getað fengið stundar-þrifnað
hér, sem upp hefir bólað hér og hvar síðari árin, er þó inest að
kenna algerðum skorti á verzlunarstétt hér í landi. sem hafi
haft mentun og víðsýni til að breyta verzlunaraðferð sinni í
réttlátt og eðlilegt horf; hefði verzlunarstétt landsins verið því
vaxin að svara kröfum tímaus, þá liefði húmbúgið aldrei get-
að þrifizt.
En satt er það hinsvegar sem séra Jóu segir, að óskilvísi,
óáreiðanleiki er mjögtítthérá landi,það er hreinn þjóð-löstr-
Sumpart er þetta leifar frá einokuuartímunuin, þegar öll
verzlun var hreint okrprang og það þótti nærri guðsþakkaverk
að svíkja kaupmenn, sem menn fundu að flógu nóg samt. Ein-
okunarverzlunin hefir gjörspilt hugsunarhætti vorum í viðskift-
um, blindað skilningsaugu alþýðu, svo að hún deilir ýmist ó-
glögt, eða alls ekki, rétt frá röngu í þeim efnum.
Meðfram styðja að þessu óvissar samgöngur. Menn veujast
á að álíta það standi á saina um þessa ferðina eða hina, standi
á sama, hvort þeir borga þessa viku eða næstu, þennan mánuð
eða næsta, þetta missiri eða ár eða næst — og það þótt borgun
hafi tilskiliu verið á ákveðnum degi.
Oskilsemin, óorðheldnin kemr hér öllu oftar af einfeldni,
hugsunarleysi, vanþekkingu, heldr en af prakkaraskap (þó of-
mikið sé auðvitað af honum líka). Menu athuga ekki, að óskil-
semina lætr kaupmaðr (og verðr að láta) kaupendr borga með
blóðugum rentuin. Kaupmenn styðja sjálfir (óviljandi og af
fornum óvana) trúlega að því,að hindra menn frá að athuga þetta.
Það getr verið, að bezta ráðið til að útreka þennan óskil-
vísinnar djöfnl úr þjóðinni sé „föstur og bænahald“. Ég lield
nú samt, iteð allri sannri og verðskuldaðri virðing fyrir sér-
hverjum trúarbrögðum, að brýnasti og beinasti vegrinn sé: fyrst
að fræða þjóðina svo, að hún skilji, að skilsemin borgar sig hezt,
og þar næst: að greiða með lögnm veg þeirra sem réttar síns
eiga að reka gagnvart óskilum og óorðheldni.
Eins og nú er ástandið, þá er nærri eins og lögin sé ein-
göngu sniðin til að vernda prakkara og óreiðumenn. í öllum
hávaða tilfella er það faktiskt ómögulegt (at' því jiað borgar
sig ekki), að reka réttar síns hér á landi í skuldainálum. Eitt
af því brýnasta, sem gera þarf, er, að lögleiða, að varnarþing
í skuldamálum skuli vera þar sem sknldin er stofnuð; lögákveða
fasta gjalddaga ár hvert á öllum verzlnnarskuldnm, þannig, að
sé eigi skuld greidd í næsta gjalddaga, falli þegar á hana
vextir, sem fari hækkandi eftir tiltekin tímabil. Og margt
fleira má með lögum gera til að gera mönnum óorðheldnina til-
finnanlega.
Hvernig liðr íslendingum í Ameríku?
——
(Frarnh.) Ekki er ólíklegt, að Islendinga bygð-
in í Minnesota sé einna best stödd að efnahag af
nýlendum íslendinga í Ameríku, enda er hún með
elstu bygðum Islendinga vestra, og þangað hafa ef
til vill farið héðan að tiltölu jafn-efnaðastir menn.
I bænum Minneota (í Lyon County i Minnesota)
eru nú um 700 íbúar; þar á meðal margir Islend-
ingar, enda sitja Islendingar i bæjarstjórninni.
Þessi bær virðist eiga góða framtíð fyrir höndum,
og kemr þar út (ameríkanskt) blað, sem heitir
„Minneota Prospect1*; í 1. tölublaði þess, 2. ágúst
í sumar, er skýrsla um byggingar i bænum og í-
búana og taldir fáeinir helstu borgarar (business
men) bæjarins og er mikill hluti af þeim Islend-
ingar, og virðast vera í góðum uppgangi.
Úr Dacota höfum vér fengið greinilega skýrslu
um hag íslendinga þeirra, er búa í norðr- og austr-
hluta ríkisins, og setjum vér hér útdrag úr henni:
„Þetta svæði, í norðr- og austrhluta Dacota,
var fyrir 6—8 árum að mestu auðn ein, eða óbygð
grasslétta. Norðan að þvi er merkjalínan milli
Bandaríkja og Canada, að austan Kauðá, er skilr
Dacota og Minnesota, að sunnan árnar Parkriver
og Litlesalt, er falla austr í Rauðá, og að vestan
Pembinafjöll, sem eru lágir hálsar. Svæði þetta er
um 40—50 enskar mílur frá s. til n. og um 50—60
frá a. til v. — Fyrir 6—8 árum var að eins nokk-
ur bygð í Pembina og þar í kring norðr við lín-
una og meðfram Rauðá, enn þegar innfiutnings-
straumrinn hófst, var fyrst bygt meðfram ánum,
þvi að þar er skógr; hinir tóku sér bygð á gras-
sléttunum og að 2—8 árum liðnum var land þetta
albygt að kalla, og nú eru þar komin sumstaðar
þorp með íbúum svo þúsundum skiftir.
Meðal þeirra er hingað fluttu vóru nokkrir, er
! brugðið höfðu búi á öðrum stöðum í Ameríku, t. d.
j i austr-Canada, og fluttu með sér búslóð sína eða
peninga, enn flestir vóru fátækir og höfðu að eins
[ nokkura dollara í höndum og hlutu því að byrja
búskapinn með því að taka til láns verkfæri og
vinnugripi. Þá var hér afarverð á öllu þess konar,
„hesta“-team (frb. tim, = einir akhestar) kostuðu 500
| —700 doll., enn flestir tóku heldr uxa (akueyti),
er kostuðu 120—200 doll., og vinnuáhöldin: vagn
70—80 d., plógr 25—80, herfi 15—20, sáðvél 70
—-75, sjálfbindari 330, sláttuvél 90, rakstrarvél 30
doll. o. s. frv. Enn fremr þurttu nýbyggjar að
kaupa 1—2 kýr, hverja á 50—60 d., eldstó á 20—
40 d. og þeir, sem á sléttunum bygðu, efni í hús-
kofa; við skógarbeltin hafa allir bygt sér bjálka-
j hús og sumir búa í þeim enn. — Um þetta bil var
hveitið hér í háu verði, 1 doll. bushelið (2 skepp-
ur) og þar yfir. Nýbyggjarar höfðu fyrir sér dæmi
j þeirra, er bygt höfðu sunnar í Dacota, að þeir
; höfðu blómgast vel af hveitirækt, og vissu að hér
var einnig gott hveitiland, kostuðu því miklu til
akryrkju og hugðu á fljótfenginn gróða, enda hafa
j þeir komið miklu í verk, því varla er sá smábóndi
j á þessu svæði. að hann hafi ekki 100 —200 ekrur
undir hveiti og öðrum korntegundum og margir
langt um meira. Samt sem áðr er efnahagr margra
ekki í góðu lagi, og má kenna það ýmsum óhöpp-
um og erfiðum ástæðum. A fyrstu búskaparárum
margra fell hveitið í verði; eitt árið (1884) seldist
bushelið að eins 45 cent, og hefir siðan verið lágt
verð á því (50—60 c.). Svo hafa komið haglstorm-