Fjallkonan - 31.03.1891, Blaðsíða 1

Kemr út & þriðjudögum.
Árg. 3 kr. (4 kr. erlendis)
Tlpplag
2500.
Gjalddagi 1 júli.
CJppsögn ógild nema
skrifleg komi til útgef-
anda fyrir 1. oktöber.
Vald. Ásmundarson.
Veltusund 3.
VIII, 13.
REYKJAVÍK, 31. MARS
1891.
Heimsfriðar málið.
Eitt af táknum vorra tíma, sem teljast má með
hinum gleðilegustu, er friðarhugr sá, sem víða er
farinn að gera vart við sig hjá þjóðum og þegnum
í gagnstæði við einvaldana og halarófu þá, sem þeim
fylgir, stjórnráðamenn, herstéttina og mikinn hluta
embættisstéttarinnar. Það er sósíalismus þessarar
aldar, verkmannahreyfingar og hinn afarvíðtæki iðn-
aðr og verslun, ásamt samgöngunum, sem valda stefnu
þessari; sömuleiðis meiri mannúðarandi, sem aftr er
ávöxtr af andlegum framförum mannkynsins og nán-
ari viðskiftum þjóðanna fyrir samgöngurnar. Þeim
fjölgar óðum, sem hafa óbeit á stríðunum, og í her-
unum sjálfum er mikill fjöldi þeirra. Komist svo
langt, að meiri hluti hverrar þjóðar vilji ekki ófrið,
verðr erfitt, ef ekki frágangssök, fyrir stjórnendrna
að hefja stríð. Friðarfélög eru víða stofnuð, og alls-
herjar friðarfundir eru haldnir iðulega á seinni árum,
eins og kunnugt er. í fyrra bættist friðarmálinu á I
Norðrlöndum snjallr formælandi, þar sem skáldið B.
Björnson tók sig til og fór um ýmsar borgir og hélt
ræður um þetta efni. Það yrði oflangt að taka í
blað þetta svo miklu nemi af fyrirlestrum hans um
þetta efni, og verðr því að nægja dálítið sýnishorn
af inntaki þeirra.
(Fyrirlestr í Kristjaníu:) Að því er Noreg snertir, sagði
Björnson, að ekki mundi tiltök að leggia niðr her-
búnaðinn, meðan sambandsdeilurnar við Sviþjóð stæðu
yfir, „meðan vér“, sagði hann, „getum ekki verið ör-
uggir fyrir áhlaupi. Verðr að una herbúnaðinum um [
stund, enn ekki lengr enn menn neyðast til“.
„Fyrst og fremst ættu hinir kristilegu siðferðis- !
prédikarar að vinna með oss að þessu starfi. Enn !
þeir herrar fara samkomulagsleiðina í heimi þessum
og lifa alveg samkvæmt því. Orðtak kirkjunnar,
sá Ijóshringr, sem hún ætti að standa innan í, er
þetta: „Mitt ríki er ekki af þessum heimi“. Enn
vér sjáum allir, að hún kemr sér ofr-notalega fyrir í
þessum heimi og kann vel við sig í honum. í Ágs- [
borgartrúarjátningunni stendr, að kirkjan eigi ekkert !
saman við ríkið að sælda og prestarnir vinna eið að
þessu — og verða svo ríkiskirkju prestar, skipast í
hinn breiðasta sess ríkisins. Það er því alveg í |
kirkjunnar stíl, að þeir prédika fagnaðarboðskap frið-
arins og blessa þó uppréttum höndum yfir stríð og blóðs-
úthellingar.
Þrátt fyrir þetta, og stjórnarvöldunum að þakkar- |
lausu, vex friðarhugmyndin dagvöxtum og það stór- J
kostlega; hvert orð, sem henni er mælt í vil, knýr
hana áfram, og mannkynið hlýtr að komast svo langt,
að ekki verði framar hætt við ófriði. Enn þegar
hætt verðr að hafa heri, þá fær konungdómrinn það |
rothögg, að hásætin velta um koll; þetta er ein af
ástæðunum til þess að einvaldarnir eru svo gallharð- j
ir móti því að hætta herbúnaðinum.
Enn vér þreytum starf vort lengra og lengra.
Meðan vér höfum herneskjuna, fyllir hún vort
andlega líf dýrslegum hrottaskap. Réttrinn er
vald og valdið er réttr, réttr án valds er ekki
neitt. Samkvæmt þessu synjum vér lítilmögnunum í
þjóðfélaginu atkvæðaréttar, konunni eignarréttar.
Þar sem ræðumaðr mintist á heragann, vitnaði
hann til orða Uelands: „Ég ber ekki skynbragð á
þennan hermannlega anda, enn sé hann eitthvað ann-
að enn borgaralegr andi, þá er hann ekki góðr andi“.
Ræðumaðr leiddi rök að því, hversu hinn sögulegi
skilningr á stríðunum væri rammskakkr. „Þýski
keisarinn á að hafa sagt, að fyr enn hann slepti
Elsass-Lothringen, skyldu 2 milj. manna liggja dauð-
ar á vígvellinum. Þetta er það ljótasta orðbragð,
sem ég lengi hefi heyrt1. Bætið við missi tveggja
miljóna manna þeim missi, sem sorgin mundi baka
þeirra nánustu. Þeir á meðal yðar, sem hafa reynt
þunga sorg, munu best geta borið um það, hvað slíkt
hefir að þýða, hvílíkt skarð það gerir í lífsfjör vort
og vinnuþrek. Bætið síðan við tjóni því, sem vér,
smámennin, verðum að þola af því vér erum kúgað-
ir til að apa eftir hinum, og loks því tjóni, sem lend-
ir á iðnaði og verslun. Fyrir sigrvinnarann sjálfan
borgar ófriðrinn sig ekki heldr; tjónið verðr alt af
meira enn vinuingrinn. Þetta eru menn nú farnir
að skilja. Thiers sagði einu sinni um Vendðme-súl-
una2, að reyndar yrði því ekki neitað, að hún hefði
kostað mikið blóð, enn samt mundi enginn óska, að
hún stæði þar ekki. Nú á dögum gæti enginn nema
ræningi sagt slíkt, og meira að segja, ræninginn yrði
þá að vera fullr.
Að lokum mintist hann á friðréttishugmyndina
(neutralitet) og kvað sér lítast efnilega á að henni
yrði framgengt. Gerðardóms-bandalag Ameríku mundi
ekki verða afleiðingalaust, og benti til þess að nú
væri friðartími fyrir höndum, því fremr sem verk-
mennirnir í hinum ýmsu löndum væru farnir að sjá,
að þeir ættu heldr að taka bróðurlega höndum sam-
an enn drepa hvorir aðra. Að því er Noreg snerti,
mundi vopna-friðréttis (væbnet neutralitet) ekki kraf-
ist, því að öllum mundi ljóst, að Noregr gæti ekki
varið sínar víðáttumiklu strendr. Hann lagði ríkt á
við vinstri menn, að berjast fyrir friðarmálefninu.
„Það er vort aðalmál; án þess komum vér ekki miklu
til leiðar. Áðr langt líðr munu allir frelsisflokkar
heimsins hafa skipast kringum það“.
(Fyrirlestr í Khöfn:) „Þegar vér lesum um svívirðilegt
morð, verðum vér sem steini lostnir. Oss langar til
1) Ekki var keisarinn farinn að hefja lögsókn út af meiðyrð-
um þessum, er siðast fréttist. Líklega er hann ekki jafnorðsjúkr
eða sihræddr um æru sína sem sumir íslensku embættismenn-
irnir.
2) Yendðme-súlan er á Vendome-ílötinni í París; hún er 45
metra há, ger af 1200 herteknum fallbyssum með standmynd
Napóleons 1. efst og helguð endrminningunni um stórherinn al-
kunna.