Fjallkonan - 26.01.1892, Side 2

14
FJALLKONAN.
IX, 4.
vér getum kynt oss,| af hinum afar-mikla geimi, er
þekking mannsandans hefir lagt undir sig.
Um alþýðuskóla vora verðr það að vísu sagt, að
þar fara saman hinir tveir hættir, er ég áðr gat um
að vér aðallega öfiuðum oss þekkingar á: þar sem
skólakennararnir eru, umgangast nemendr betr menta
menn enn alment gerist, og þar stunda þeir bóknám-
ið meir og reglulegar, enn orðið getr utan skóla.
Enn þessi fræðsla alþýðuskólauna er samt ekki
nema lítilsháttar byrjun, er ærin þörf er á að fá
fram haldið. Nú er þjóðlíf vort svo tilbreytingarlítið
og tilkomusnautt, að hver sá, er svo mjög er alinn
upp heima, að hann hefir eigi annað heyrt né séð —
hann hlýtr að öllum líkindum, í mörgu tilliti að verða
fáfræðingr; og nú er samgöngum vorum við önnur
lönd og öðrum kringumstæðum svo háttað, að allr J
múgi manna er það, sem án verðr að vera utanfar- j
anna.
Um kensluna í erlendum tungumálum (ensku og j
dönsku) í alþýðuskólum vorum er það að segja, að
hún er einna þýðingarmest allra námsgreinanna í
þeim, og til hennar er varið mjög miklum tíma og
starfi. Og þó getr svo auðveldlega farið, að árangr
hennar verði mörgum harðla lítill og ekki neinn.
Og hvers vegna?
Sá er tilgaugrinn með kenslu þessara mála, að
nemendr geti orðið í færum um fyrst og fremst að
eiga viðskifti við þá menn, er mæla þessi mál (Engla,
Yestrheimsmenn, o. fl., Dani og Norðmenn), átt við
þá orðskifti og bréfskifti; og ennfremr hinu, að
geta lesið bækr þær og ritverk, er skráðar eru á j
þessum tungum. Sökum samgangnaskorts er það allr '
fjöldi nemenda, er sjaldan eða aldrei þarfnast þessar-
ar kunnáttu sinnar til viðskifta; enn þá ættu þeir að i
geta notað hana til að afla sér þeirrar mentunar, fróð- j
leiks og skemtunar, er með lestri góðra bóka fæst.
Og svo —' þegar þessar bækr eru hvergi að fá,
þá sjá þeir og finna það fyrst, að eftir alt stritið og
starfið við tungumálanámið hafa þeir vesalan himin j
höndum tekið. Þá logþyrstir — þá sárlangar að
teiga af þekkingarlindum þeim, er svo mikil gnægð
felstafí bókmentum Englendinga og Norðrlandamanna j
Jú, það getr vel verið að þeir hjá einhverjum prest-
inum fái rekist á eina eða aðra skáldsögu eftir Car-
lén eða Ingemann, eina eða aðra danska þýðingu
misjafnlega gerða af einhverjum útlendum skáldsagna-
höfundi, sem hamingjan má vita hvort hefir verið
þess verðr, að honum væri léð eyru á frummálinu,
hvað þá nú.
Auðvitað dettr mér ekki í hug að neita því, að j
einstöku menn eiga töluvert af nytsömum bókum út-
lendum (dönskum); enn sem von er til — um þær i
vita ekki utan fáir menn, og aðgang að þeim eiga
enn þá færri.
Um íslenskar bækr er það að segja, að meira og
minna hrafi er til af þeim á hverjum bæ; einstöku
bókavinir kaupa flestar bækr, sem árlega eru prent-
aðar, margir bók og bók, enn flestir enga, og eftir
sama hlutfalli er lestrinn.
Hvernig verðr nú bætt úr þessum tilfinnanlega
skorti erlendra og innlendra bóka, og lestrarleysinu j
er af honum leiðir?
Svar: með opinberum leigubókasöfnum og lestrar-
félögum.
Það eru þessar mentastofnanir, sem hingað til hefir
helst til lítið verið minst á, er um mentun alþýðu
hefir verið að ræða.
Nú sem stendr eru þrjú alþýðleg bókasöfn á land-
inu: Landsbókasafnið, amtsbókasafnið í Stykkishólmi
og amtsbókasafnið á Akreyri.
Þótt bókasöfnin í Stykkishólmi og á Akreyri séu
skreytt með amtsbókasafnstitli, þá eru þau í raun
og veru að eins bóksöfn bæjanna og sýslnanna, sem
þau eru í. Það kunna auðvitað að vera einstöku á-
hugamenn utanhéraðs, sem nota þau, enn fyrir allan
íjöldann er fjarlægðin sá þröskuldr, er vér þurfum
ekki að gera ráð fyrir að stigið verði yfir.
Til þess að gera þenna þröskuld yfirkvæmilegri,
þarf því að fjölga þessum söfnum. Þau mega eigi
vera færri enn eitt í sýslufélagi hverju, á þeim stöð-
um sem hægast er að ná tii þeirra, sem vanalega er
á verslunarstöðunum.
Það sem ég legg til að alþingi geri í þessu máli
er, að það í næstu fjárlögum veiti 2000 kr. til sýslu-
félaga, sem styrk til þess að stofna bóksöfn. Upp-
hæð sú, er sýslufélagi hverju skiftist af styrk þess-
um, skyldi standa í nákvæmu hlutfalli við framlög
þess sjálfs til stofnunarinnar. Vilji sýslufélag ekk-
ert til leggja, þá fái það engan landssjóðsstyrk. Sömu
kjörum ætti að sjálfsögðu söfnin í Stykkishólmi og
Akreyri að sæta. Eins og ég hefi áðr tekið fram,
eru þau að eins söfn bæjanna og sýslnanna sem þau
eru í, og er því rangt að nefna þau þeim nöfnum,
sem þau eiga ekki skilin, og enn þá rangara að þeim
sé veittr styrkr, er hlutfallslega sé miklu meiri enn
vera á. Stykkishólmverjar og Akreyrbyggjar og
samsýslungar þessara manna hafa eigi heimting á
neinum sérréttindum fram yfir aðra landa þeirra. —
Umsjón safnanua ætti að felast sýslunefndum á hendr,
og sömuleiðis ætti þær að ráða bókakaupum. Um
landsbókasafnið er nokkuð öðru máli að gegna. Til-
gangr þess er ekki einasta alþýðleg fræðsla, heldr
er það einnig vísindalegt safn, er verja verðr til
meiri peningum, ef það á að geta náð tilgangi sín-
um, heldr enn einn bær eða sýslufélag hefir föng á
að borga helming af.
Lestrarfélög eru mentastofnanir, sem þyrftu að vera
í hverju prestakalli landsins, og það er enda víða aú
prestakall er ofstórt svæði fyrir lestrarfélag. Enn
ærið mun á skorta að þau séu svo mörg. Eg ætla
ekki að vera stórtækr í tillögum mínum viðvíkjandi
opinberum styrk til þeirra. Mín tillaga er að al-
þingi hlutist til um að hvert lestrarfélag landsins fái
árlega gefins eitt eintak Stjórnartíðindanna, og sömu-
leiðis eitt eintak Alþingistíðindanna þau árin, sem
þau eru prentuð. Með þessu móti eru unnin í einu
tvö nytjaverk: Það er gefin hvöt til að stoíiia þessi
gagnlegu félög, og til þess að halda þeim við, og í
öðru lagi er breiddr út meðal alþýðu sá hinn afar-
mikli fróðleikr, er í bókum þessum býr.
Sumir kunna ef til vill að ætla, að ef lestrarfé-
lögum er gefinn kostr á að fá rit þessi ókeypis, þá
muni einstakir menn reyna með brögðum að krækja
í þau handa sér, t. d. með því að kalla sig og einn eða
tvo nágranna sína lestrarfélag, enn varla munu mik-
il brögð verða að því, enda hægt að setja undir þann
leka, t. a. m. með því að gera meðmæli sýslunefnda
að skilyrði fyrir því að þau fáist.