Fjallkonan - 04.04.1900, Blaðsíða 1

Kemur út einu sinni
í viku. Verð árg. 4 kr.
(erlendis 5 kr. eða V/a
doll.) borgist fyrir 1.
júlí (erlendis fyrir-
fram).
BÆNDABLAÐ
UppBögn (skrifleg)bnnd-
in við áramót, ðgild
nema komin sé til út-
gefanda fyrir 1. oktð-
ber, enda hafl bann J)á
borgað blaðið.
Afgreiðsla: Þing-
holtsstrœti 18.
XVII. árg.
Reykjavík, 4. apríl 1900.
Xr. 13.
Landsbankinn er opinn hvern virkan dag kl. 11—2.Banka-
stjðrnin við kl. 12—1.
Landsbótcasafnið er opið hvern virkan dag kl. 12—2 og
einni stúndu lengur tii kl. 3 md., mvd. og ld. til útlána.
Forngripasafnið er í Landsbankahósnu, opið á miðviku-
dögnm og laugardögum kl. 11—12 f. m.
Náttúrugripasafnið er í Doktorshúsinu, opið á sunnu-
dögum kl. 2—3 e. m.
Ókeypis lækning á spítalanum fyrsta og þriðja þriðjudag
hvers mánaðar, ki. 11—1.
Ókeypis tannlœkning í Hafnarstræti 16, 1. og 3. mánu-
dag hvers mán., kl. 11—1.
Skólar vorir.
í 1. tölubl. „ísafoldar" þ. á. er því lauslega
kastað fram, að í skólum vorum só oss sjald-
an kent að elska neitt eða haia neitt; og enn-
fremur er það gefið í skyn, að skólar vorir hirði
svo sem ekkert um þann part mannsins, sem
hugsar og ályktar. Greinar höfundur einn í
„Fjallkonunni“ hefir og nýlega tekið í sama
strenginn, og fæst hann mest um það, að
ættjarðarást só lítið eða alls ekki kend í skól-
um vorum. Hann ségir, að landsmenn ætlist
til, að þeir, sem í skóla ganga, verði „ekki
einungis mentaðri og lærðari, heldur þrosk-
aðri andlega og líkamlega, og færari í hverja
stöðu lífsins heldur en áður“. Þetta er nú í
sjálfu sér alveg réttmæt krafa. Eg verð þó
að gera þá athugasemd við málsgrein þessa,
að höf. hefði verið nóg að segja ekki að eins
lærðari heldur og mentaðriu, því að það orð
hefir að uppruna sínum í sór fólginn allan
siðari part málsgreinarinnar. Það er og
miklu fremur synd almennings en skólanna,
að kalla þann mann mentaðan, sem gengið
hefir í skóla, eða fengið eitthvert fróðleiks
hrafl, hve lítill sem andlegur þroski hans er.
Það er eitthvert erfiðasta og vanþakkl&tasta
starf, er kennendur eiga að gegna, að uppræta
úr huga ungra manna röngum skoðunum, sem
þeir hafa alist upp við og almennastar hafa
verið í sveitum þeirra, og hins vegar að beina
skoðunum þeirra í rótta átt. Þeir kennarar,
sem það gera, mega eiga vissa von á þvi, að
almenningur, ef ekki lærisveinarnir sjálfir,
kalli þá óþjóðlega.
Eg get nú ekki betur skilið greinahöfunda
þessa, en að þeir ætli, að fæstir eða engir
kennendur í skólum vorum gefi sig við því
að gera lærisveina sína að mentuðum mönn-
um í orðsins eiginlega skilningi. í „ísafold“
segir, „að oss sé sjaldan kent að elska neitt
eða hata neitt". í „Fjallkonunni" stendur,
„að sögukenslan só lítið annað en timatal
og þur ártöl, og að kennararnir hafi ait ann-
að í höfðinu að fræða nemendurna um, en að
þeim beri fyrst af öllu að elska ættjörð sína,
að fyrir hana eigi þeir að vinna, og að sá,
sem slóttar túnið sitt eða ræsir fram engjarn-
ar sínar, só jafn-þarfur landinu og sá, sem
situr i dómarasætinu, á þinginu, eða stendur
fyrir altarinu“.
Eru nú greinahöfundar þessir svo fróðir,
að þeir geti sagt um það með nokkurri vissu,
hvort kenslu i öllum skólum landsins só svo
ábótavant sem þeir segja? Eða er þetta að
eins ímyndað fróðleikshrafi höfundanna ?
Þessar spurningar flugu mér í hug, er óg las
þessa þungu ákæru gegn skólunum, en fann
mjög litlar röksemdir hjá greinahöfundunum
fyrir henni. Eg ætla mér alls ekki þá dul, að
svara spurningum þessum játandi eða neit-
sndi, því að mig vantar næga þekkingu til
að svara þeim svo, að nokkurt mark só á tak-
andi.
Að því, er þjóðrækniskensluskortinn snertir,
virðist „Fjallkonu“ höf. að byggja kæru sína
á kenslubókunum. En á þeim ætla óg valt
&ð byggja. Eg ætla, að flestir kennarar kenni
margt og mikið, sem eigi stendur í bókunum.
Gallar kenslubókanna hafa því lítið að þýða
í höndum góðs kennara, því að hann notar
þær að eins eins og nokkurskonar texta. Eins
er það, að góð kenslubók verður eigi að miklum
notum í höndum þeirra, sem ekki gera ann-
að en hlýða yfir. En þess er og að gæta,
að kenslubækur þær, sem ætlaðar eru til þess,
að menn læri af þeim sjálfir án tilsagnar,
verða að vera alt öðruvísi lagaðar en þær,
sem kennurum er ætlað að kenna eftir. Eg
skal játa það, að vér höfum oflítið af slíkum
bókum, því &ð vel get óg trúað því, að marg-
ir þeir, sem eigi hafa tök á að ganga í skóla,
mundu vilja nota þær.
Því miður er óg ekki svo kunnugur kenslu
í skólum vorum, að ég geti borið það af þeim,
að kenslu þairra sé svo ábótavant, sem grein-
arhöfundarnir segja. En ég hefi þá von, að
kennarar þeirra muni geta borið af þeim þetta
lastmæli.
Einn skóla þekki ég þó miklu betur en
greinahöfundarnir, og bæði vil óg segja satt
og get sagt s&tt um kensluna í honum. Það
er sá skóli, sem ég h9fi veitt forstöðu nú í
20 ár. Að því, er hann snertir, þá er það alls
ekki rótt hermt, &ð lærisveinum hafi ekki
kent verið að elska neitt né hata neitt, eða
að viljahlið sálarinnar hafi verið látin afskifta-
laus; heldur ekki er það rétt, að þeim hafi
ekki verið sýnt fram á, hve áríðandi það só,
að hver limur þjóðfólagsins gegni köllun sinni
sem hyggilegast, trúlegast og með sem mest-
um dugnaði. Bæði ég og meðkennarar mínir
höfum nú prédikað það bæði í kenslustundum
og utau kenslustunda, að fróðleikurinn einn
væri eigi nægileg mentun þeim, sem vilja
skipa rúm sitt vel í þjóðfélaginu. Sterk á-
herzla hefir verið lögð einmitt á það atriði,
sem „Fjallkonu“ höf. tekur fram, að sá, sem
slóttar tún sitt, eða ræsir fram engjar sínar,
só jafn-þarfur landinu sem sá, sem situr í
dómarasætinu, situr á þinginu eða stendur
fyrir altarinu". Þarna höfum vér þá hitt á
það, sem greinarhöf.segir að skólarnir geri ekki.
Að því er snertir þjóðræknis kensluna hjá oss,
skal óg játa það, að vór höfum ekki sungið
oft: „Eldgamla ísafold“ eða aðra svo kallaða
ættjarðarsöngva, og neita óg því þó ekki, að
þeir geti verið góðir fyrir það, en vór kenn-
ararnir erum engir söngmenn. En á hver-
jumvetri hefir verið lesið og útlistað: „ísland
farsælda frón“. Og vór höfum lagt aðaláherzl-
j una á það, að koma inn hjá lærisveinum vor-
um hugmyndinni um, hvað það só að vera
sannurog nýtur maðnr, og get óg ekki betur
sóð, en að þjóðræknin felist og í þessari hug-
mynd. Vór höfum og lagt mikla áherzlu á
það, að það sé eitt aðalatriði mentunarinnar
að forðast mont, framhleypni, skrum og hleypi-
dóma, það er, dóma, sem á litlum eða engum
rökum eru bygðir, og að skoða hver mál frá
fleiri hliðum en einni. Vór höfum getað feng-
ið nóg tækifæri til þessa, þótt ekkert sé tal-
að um það í kenslubókunum, bæði í meðferð
ritgerðaefna pilta, sem þeir fá í viku hverri,
í mörgum öðrum ken slustundum, í samtali
við pilta utan kenslustunda og á laugardags-
fundum pilta. Sá hefir verið siður hér, síðan
skólinn hófst, að piltar hafa haft fundi á
hverju laugardagskveldi, og hafa rætt þar
þau málefni, er þeir sjálfir hafa valið. Á
þessum fundum eru kennararnir líka, oft allir,
en alt af einhver þeirra, og taka þátt í um-
ræðunum.
En greinarhöf. hefir fullan rótt til þess að
beina þeirri spurningu til vor: En hvar eru
ávextirnir af þessari 20 ára kenslu yðar? Eg
skal nú.játa það hreinskilnislega, að mór verð-
þar ekki eins greitt um svörin, og óg vildi,
því að óg þykist ekki geta sagt um það með
neinni vissu, einkum sökum þess, að flestir
lærisveina vorra hverfa frá oss meðal lands-
manna eftir það, að þeir hafa verið hér. Eg
vildi helzt, að nokkrir lærisveinar vorir eldri
og yngri vildi svara þessari spurningu. Mér
dettur ekki í hug að neita því, að greinahöf.
kunni að þekkja Möðruvelling eða Möðruvell-
inga, sem hvorki eru fróðir, skynsamir, vilja-
fastir eða andlega þroskaðir. Menn mega þó
ekki misskilja svo orð mín, að ég sé sann-
færður um, að þessi kensla vor hafi orðið al-
veg árangurslaus. Nei, engan veginn, en ég
vil ekki segja neitt ákveðið um það, sem óg
veit ekki með vissu.
Og þó að nú árangurinn væri minni, en
vór allir vildum óska, væri það þá sanngjatnt
að kenna kensiunni einni eða skólanum um
það. Mór finst það ekki. Vér verðum að
gæta þess, að piltar flestir eru hór aðeins 15
mánaða tíma. Er nú nokkur von á því, að
skoðanir þeirra, skaplyndi og siðferðisþroski
geti breyst að fullu á svo stuttum tíma? Eða
þó að það byrji að breytast hór, að það
þá geti haldist hjá þeim, er þeir koma heim
aftur, þar sem alt aðrar skoðanir og aðrir
hugsunarhættir eru ríkjandi? Menn verða að
gæta að því, að vór veljum oss eigi sjálfir
aknr vorn, heldur verðum vór að taka við
honum, eins og landsmenn rétta hann að oss.
Vór eigum svo að sá góðu fræi í hann. En
eins og allir vita, sprettur ekkert fræ upp
sama dag, er því er sáð, heldur þarf það
nokkurn tíma þangað til það fer að sýna blöð
ofanjarðar. Og oss kennurum þykir góðra
gjalda vert, ef vér erum farnir að sjá blöðin
eða vísi til þeirra, þegar vór verðum að skila
landsmönnum akrinum, og verður það þá þeirra,
að hlúa að þessum nýgræðingi, svo að hann
geti náð nokkrum þroska, eða, ef til vill, að
uppræta hann eða kæfa.
Fyrir því, ef árangurinn verður lítill eða
enginn af störfum vorum, get óg ekki betur
séð, en að það só eins mikið að kenna lands-
mönnum sjálfum og skólunum.
MöðruvallaBkóla, Gvöndardag 1900.
J. A. Hjaltálín.
Athugasemdir út af „Aldamótum" 1898.
Eftir Quðmund Friðjönsson.
I.
Séra Friðrik segir á einum stað í fyrirlestri