Fjallkonan - 20.04.1901, Side 2

s
FJALLKONAN.
fram hefir komið á öldinni, „Sysfcem of Logic“
eftir Stuart Mill, er líka í greinileguin skiln-
ingi staðfestingarrökfræði (verifikatior.slógik),
svo að hún gerir það óskiljanlegt með niður-
stöðum sínum, að ný hugsunarupptök og til-
gátur geti komið fram. [Niðurl. næst].
Prestalaunamáliö.
Þ6 Fjallk. fylgi annari skoðnn í þossu máli en höf.
sft sem ritað heíir grein þá sem hér fer á eftir, eins og
tekið verður fram í athugasemd aftan við hana, hefir
blaðið ekki viljað synja honum rúms, með því að nauð-
synlegt er að skoða þetta mál frá öllnm hliðum.
Á siðasta alþingi báru þeir Einar prófast-
ur Jónsson i Kirkjubæ og sira Jens Pálsson
í Görðum upp frumvarp til laga um breyt-
ingu á launum presta. Breytingin er í því
fólgin, að sóknatekjur presta: fasteignar-lausa-
fjártíund, dagsverk, lambsfóður, ofíúr og
lausamannsgjald sé afnumið, og í hækkun á
borgun fyrir aukaverk, en að prestarnir i stað
sóknatekna íái árlega úr landssjóði laun, er
samsvari upphæð þessara tekna eftir 5 ára
meðaltali (1893—1898).
Frumvarp þetta hefir verið sent um alt
land til ihugunar og athugun&r, og munu
flesfcir þeir, er réttlega hafa kynt sér það,
vera á þeirri skoðun, að frumvarpið sé vel
hugsað og horfi til sannlegrar umbótar. Það
miðar ekki til þess, að leggja nýjabótágam-
alt fat, eins og lögin frá 3. apríi þ. á. gera,
sem sira Sigurður Stefánsson barðist mest fyr
ir, og ekki eru annað en óverulegt kák, en
þó til ills eins, heldur fer það fram á algerða
umbreyting á tekju-gjaldmátanum; í stað gam-
allar óhentugrar, leiðrar og óvinsællar skatt-
innheimtu, fer það fram á, að losa prestana
við ixmheimtuna.
Frá prestanna sjónarmiði skoðað getur eng-
rm blandast hugur um, að frumvarp þetta er
þeim i hag; það ^r mjög mikill hagur fyrir
prestinn sem sálusorgara, að vera laus við að
vera skattafógeti, enda er innheimtan á sókna-
tekjunum algerlega ósamboðin prestsembætt-
inu sem sliku, þvi hún er engu embætti
móthverfari en þvi, en svo er tilhögunin vís-
dómsfull meðal vor, að prestarnir mega heita
þeir einu embættismenn, er sjálfir þurfa að
innheimta laun sín. -- Það er mjög mikill
hagur eða ávinningur fyrir prestinn, að þurfa
ekki víða hvar að sækja talsvert af sínum
litlu tekjum í vasa þeirra manna, sem ef til
vill spyrja daglega með skylduliði sínu ang-
istarfullir „hvað eigum vér að borða og hverju
eigum vér að klæðast'?“ Sérhver viðkvæmur
prestur mun eiga bágt með, að innheimta
tekjur sínar hjá þessum bágstöddu mönnum,
og þá missir hann tekjurnar, en slik affóll
geta orðið talsverð, því margir eru sárfátækir.
Af þessu myndast þá sannar eða lognar sög-
sem slíkar: Fyrir alls ekki mörgum árum
flutti prestur nokkur hér á landi, sem var
rikur, ágæta ræðu úfc af kærleikanum til ná-
ungans. Þegar komið var úr kirkjunni, bað
sárfátækur sóknarbóndi hans hann að lána
sér litla matbjörg, en það gat presturinn ekki,
en krafði hann um tekjur sínar, eftir þvi er
sumir segja.
Það er mjög mikill hagur og ávinningur
fyrir prestinn, að þurfa ekki að sækja tekj-
ur sínar í vasa skuldseigra refjamanna, sem
lítinn eða engan„ vilja hafa á þvi, að borga
prestinum hinar lögboðnu tekjur, og sé prest-
urinn meinlaus, missir hann gjaldið, eða fær
það loks eftir langan tíma, ef til vill með af-
föllum, af því hann samkvæmt stöðu sinni
elskaði friðinn. Að vísu hefir presturinnrétt-
inn á því að innheimta tekjurnar „eftir striki“
með lögtaki, en þá má búast við ófriði, hatri
og jafnvel ofsóknum og kærum vondra manna,
sem enga velsæmistilfinning hafa og lítt hirða
um drottins hótanir, jafnvel óvinir kristin-
dómsins reyna þá sem oftast að sýna bisk-
upnum — náfctúrlega alfc af hræ-nisfullri vand-
lætistilfinningu fyrir kirkjunni — fram á það
með mörgu móti, hvernig drottins þjónar séu
ónýfcar fyrirmyudir hjarðarinnar, hvernig þeir
með dagfari sínu brjóti niöur kenningu sina og
séu því fjarlægir því háá marki, að vera hei-
lagir, eins og sá er heilagur, sem oss hefir
kallað, og getur þá harla margt ómerkilegt
orðið notað. Reynslan hefir sannað, aðbisk-
upinn hefir stundum látið til sín fcaka fremur
sem dómari en talsmaður prestanna, og má
þá búast við óförum, ekki sízt ef óhreinlyndir
prófastar róa undir og biása vel að kolun-
um. Með þessu er ekki sagt, að vondir
menu hafi ei og geti ei fundið fleira til ófrið-
ar efnis en skattgreiðslu. Oft þarf lítið til
og enda alls ekkert.
Blöðin hafa skýrt frá því, og reynslan sann-
að, að margir prestar lifa við harða fátæktog
mesta basl, ekki síst á Norðurlandi. Yæri þá
ei þörf á því, að reyna að bæta lítið eitthag
þeirra án verulegrar launahækkunar, en með
skynsamari og sanngjarnari tekjugreiðslu.
Mjög merkur kennimaður hefir skrifað þessi
orð: „Sá presfcur sem lifir á eymdarbrauði og
hefir búksorgir, hefir ekki það sálarfjör, sem
er skilyrði fyrir því, að stunda embættið ræki-
lega, og sá sálusorgari, sem betlar brauð sitt
hjá efnamönnum, getur ekki búist við því, að
hafa áhrif á þá“.
Ef litið er á málið frá safnaðanna eða gjald-
endanna hlið, hljóta allir, sem vilja sjá hið
rétta, að sjá, að breyting sú sem frumvarpið
fer fram á er einnig þeim í hag, ekki sízt
hinum fátæku, en meiri hlutinn er þó fátæk-
ir menn.
Það er mjög mikill hagur fyrir efnamann-
inn að losna við 20—30 kr. árlegt gjald, sem
á honum kann að hvíla, auk annara skafcta,
og ekki er það minni hagur fyrir hinn sárfá-
tæka fjölskyldubónda í öreigatíund, að lo3na
við 7—8 kr. árlegt gjald. Hversu langan
tíma ogmikinn erfiðieika kostar það eigi dags-
verkamanninn á enda hinna víðlendustu presta-
kalla að vinna dagsyerkið? ,sama er að segja
oft með eifiðleika á lambaflutningum i og úr
fóðri.
Eg álít að hið mikla verzlunar- sam-
band milli prests og safnaðar sé ekki með-
al til að glæða hið góða kristilega samband,
sem nauðsynlega hiýtur að eiga sér stað milli
prests og safnaðar bæði innan og utan kirkju
til sameiginlegra heilla og blessunar ea guðs-
ríkis útbreiðslu og eflingar meðal vor.
Eg álít einmitt, að bæði prestar og söfnuð-
ir verði frjálsari og þægilegar settir, með því
að losna við slíkt viðskiftabrall, nema ef
prestar ættu að hafa á hendi innheimtu kirkju-
gjaldanna.
Upphæð landssjóðsgjaldsins, sem er 65,000
kr. í stað sóknatekna um alt land, er ekki
stórfé, sem ná mætti með tolli eða öllu held-
ur með heppilegri ráðstöfun. Þannig fengist
mikið upp í gjaldstofn þennan, ef lækkað
yrði það árlegt gjald, er landsjóður leggurfcil
hins sameinaða gufuskipsfélags fyrir gufu-
skipaferðirnar. Stórkaupmaður Thor E. Tul-
inius og frú Gk Wathne halda uppi strand-
ferðum án landssjóðsstyrks. Þegar læknaem-
bættum nýlega var fjölgað, var ekki spurt
eftir neinum tolli eða hvaðan útgjöldin til
þeirra ættu að koma.
Þess má geta, að í fyrra vetur var rætt
um það á landsþinginu í ríkisdeginum í
Kaupmannahöfn, að aftaka preststíundina, en
endurgjalda prestum hana úr landssjóði. Móti
því að aftaka tíundina var biskup H. Y. Sthyr
á Fjóni, sem þá var kirkju og kenslumála-
ráðherra. Hann sagði á fundi í desember f.
á., að ef presttíundin yrði aftekin, yrðuprest-
ar að fá hana 20-falda endurgoldna; á sama
máli var prófastnr F. K. Bjerre i Vester-Hass-
ing, sem varð eftirmaður Sthyrs í ráðherra-
sessinum, en með því að aftaka hana var
fremstur í flokki et.atsráð proprietair Brein-
holt (frá Vandborg-Yestergaard) á Jótlandi,
og margir herramenn og stórbændur fyigdu
skoðun hans. Breinholt sagði meðal annars,
að tínndin væri þrælamerki á frjálsri fasteign.
Ef íslenzkir leikmenn og bændur líta nú öðru-
vísi á þetta mál, en leikmenn og bændur í
Danmörku, þá rætist sannalega gamla mál-
tækið, „að síaum augum lítur hver á silírið“.
Að endingu skal ég geta þesa, að ég álít
það skoðunarmál, hvort hækka beri tekjur
presta fyrir aukaverk, að undantekinni ferm-
ingunni, því allir samvizkusamir prestar hafa
mikið fyrir barnauppfræðslunni. Yfir höfuð
er það mín skoðuu, að embætiismenn, sem
landssjóður launar, eigi ekki að hafa háar
aukatekjur, en þá virðist mér aftur, að ekk-
ert prestakall ætfci að hafa minni tekjur en
8—900 krónur. Prestur.
Atkugasemd ritstj. Fjallk. er algerlega á
móti breytingum á prestalaunum að sinni, en
vill að pr33taköllum sé smámsaman fækkað
eftir því sam vegirnir gerast greiðari í hér-
uðunum. „Brauða“-samsfceypan mæltisfc illa
fyrir framan af, en þ i voru víða vegir ógerðir,
sem nú eru lagðir og hafa mjög stytt fjar-
lægðirnar. Með því móti ættu tekjur presta
að aukast nægilega. Eftirlaun presta eru nú
lika oflág, en alt þetta mætti laga smámsam-
an með samsteypunum. — Kirkjueignirnar
ætti að selja, og andvirðið að renna í laads-
sjóð. Það er og í sjálfu sér eðlilegast, að
kirkjnaeigi ekki landeignir, þvi Kristur sagði,
að sitfc ríki væri ekki af þessum heimi.
Reykjavík í krók og kring.
i.
Rcykjavík að fornu. — Arnarlióll.
Mér þykir bezt við eiga, að hefja frásögn
mína á Arnarhóli, því það er einhver merk-
asti staður í sögu Reykjavíkur og þar með
í sögu alls landsins. Þaðan eiga upptök
margar minningar að fornu og nýju. Þang-
að bar öndvegissúlur Ingólfs, sem hann hafði
skotið fyrir borð einhversstaðar fyrir sunnan
land og austan, því hann bar að landi þar
sem nú heitir austur-Skaftafellssýsla, og tók
land í Öræfum. Upp á Arnarhól hafa þeir
gengið Yífill og Karli, eftir er þeir fundu
öndvegissúlurnar, og litast um. Þar er víð-
sýni, og er þar nú einna bezt útsjón sem
hægt er að fá yfir bæinn og umhverfi hans.
Þaðan er fjallasýn í allar áttir, og ágæt út-
sjón yfir skipaleguna og eyjarnar. Þaðan sér
inn að Laugum, og má vera að þeir Vífill og
Karli hafi fyrstir gefið Reykjavík nafn, er
þeir hafa komið fram hjá Laugarnesi, eða
staðið á Arnarhóli og horft yfir víkina. Nafa-
ið Arnarhóll getur bæði verið dregið af fugls-
nafni og mannsnafni, líklega af mannsnafni,
og væri svo, hafa þeir Yífill og Karli ekki
nefnt hólinn svo, því ekki er ann&rs getið,
en þeir væru tveir einir á ferð. G-æti þá
verið að Ingólfur sjálfur eða menn hans hefði
síðar kent hólinn við einhvern þeirra félaga,
og gæti hann jafnvel verið kendur við Örn
föður Ingólfs, og að hann hefði farið hingað
með syni sínum, þó Flóamannasaga segi, að
hann hafi dáið í Noregi skömmu áður.
Ekki mun Ingólfur hafa reist bæ á Arnar-
hóli, þó ýmislegt kynni að mæla með því að
svo hefði verið, heldur mun hann hafa reist
bæinn þar sem nú eru hús Andersens skradd-
ara og Magnúsar snikkara Árnasonar í Aðal-
stræti, eða þar nálægfc. Það var venja, að
kirkjur vóru reistar gagnvart bænum, og má
því ráða af kirkjugarðinum gamla, að gamli
bærinn hafi staðið þar sem nú var sagt, þó
ekki væri annað til sönnunar. Um aldamót-
in 1800 var þar landfógetahúsið og hús
Bechs söðlasmiðs, en af uppdrætti frá 1715
má greinilega sjá, að bærinn í Reykjavík
hefir verið á þessum stað,