Fjallkonan - 17.12.1901, Blaðsíða 2

2
FJALLKONAN.
konungs nafni öll almenn lög frá alþingi,
veitir embætti o. s. frv.
3. Landstjórinn skipar ráðgjafa sinn (eða
sína), og bera þeir ábyrgð fyrir alþingi.
Þetta eru í vorum augum helztu atriðin í
slíku lagafrumvarpi.
Fyrirmæli þau, er frumvarpið kynni annars
að hafa að geyma um eftirlit hinnar dönsku
ríkisstjórnar með hcimastjórninni íslenzku eða
um sambandið milli þeirra stjórna beggja, um
landsdóm, svo og önnur fyrirmæli, er þetta
fyrirkomulag mundi útheimta, er eigi þörf að
fara lengra út í að þessu sinni; þessi atriði er
vonandi að eigi muni valda verulegum örðug-
leikum.
Fari svo, að yðar excell. láti von vora ræt-
ast og verði við þessari allravirðingaríylstri
málaleitun með því að leggja fyrir aukaþingið
í sumar frumvarp til breytingar á stjórnarskrá
íslands, er helztu fyrirmæli þess séu þau er fyr
segir, er oss óhætt að fullyrða, að þar með
yrðuð þér við innilegri ósk þjóðar vorrar,
þeirri er hún hefir lengi alið og aldrei horfið
frá.
En sé svo, að yðar exell. sjáið yður ekki
fært að taka þessa allravirðingarfylstu mála-
leitun vora til greina, og sé svo, að yður virð-
ist sá tími eigi kominn, að ráðlegt sé að setja
hér á stofn þannig vaxna heimastjórn í sérmál-
um vorum, að lagastaðfestingarvaldið og hið
æðsta framkvæmdarvald í þeim málum sé fært
inn í landið, þá leyfum vér oss allravirðingar-
fylst að láta uppi við yðar exell. þá eindregna
og vandlega íhugaða sannfæring vora, að þau
úrslit stjórnarbótarmálsins, sem felast í stjórn-
arskrárfrumvarpinu frá síðasta alþingi, verði
oss hagfeldust eftir atvikum, og að meiri hluti
þjóðar vorrar vilji að þau hafi framgang, ef eigi
er hins kostur, sem að framan er á vikið.
Yér þekkjum enga tiltækilega millileið milli
þessarar tvenns konar tilhögunar á stjórnarfyrir-
komulaginu. Sé lagastaðfestingarvaldið og hið
æðsta framkvæmdarvald ekki fært inn í landið
(o: með því að skipa hér landstjóra með ráð-
gjöfum) þá leggjum vér mikla áherzlu á, að
þann veg sé til hagað að það sé sami maður-
inn, er semur við alþingi með ráðgjafavaldi og
málin her fram til allrahœstra úrslita, svo sem
t. d. lög til staðfestingar o. s. frv. Yér erum
þeirrar skoðunar, að hér sé öll umboðsmenska
að jafnaði, eða ef ekkert út af ber, óhafandi
og skaðleg. Og þetta á ekki einungis heima
um löggjafarmál, heldur og um umboðsstjórnar-
atriði, að því leyti sem þau getur borið undir
eftirlit og afskifti alþingis. Þessi skoðun er
undirstaða og rök fyrir aðalfyrirmælum stjórn-
skrárfrumvarpsins frá síðasta þingi, og það er
sannfæring vor, að út af henni megi ekki bregða,
enda fullyrðum vér, að allur þorri hinnar ís-
lenzku þjóðar heldur' fast við þessa skoðuu.
Eina millileiðin í milli þessara hér tilnefndu
2 uppástungna um tilhögun á stjórnarfyrirkomu-
lagi voru, er brotið hefir verið upp á, svo að
oss sé kunnugt, var mjög rækilega rædd í neðri
deild alþingis í sumar, er minni hluti þarbar upp
stjórnarskrárfrumvarp — sem síðan var felt —
en helztu fyrirmæli þess voru, að konungur
„lætur ráðgjafa á íslandi framkvæma vald
sitt þar“. „Hann“ (þ. e. ráðgjafinn) „skal vera
búsettur á íslandi, tala og rita íslenzka tungu,
vera launaður af landssjóði og að jafnaði bera
lög og önnur mikilsvarðandi málefni fram fyrir
konung. Auk þess nefnir konungur annan ráð-
gjafa fyrir ísland, er skal vera búsettur í
Kaupmannahöfn“. Hann skal í umboði ráð-
herrans í fjarveru hans eða forföllum bera fram
fyrir konung þau mál, er .konungur ræður úr-
slitum á, og að öðru leyti framkvæma stjórnar-
athafnir, er eigi má fresta, þangað til leitað er
úrskurðar „ráðherrans á íslandi11. Undirskrift
konungs undir lög og stjórnarályktanir veita
þeim gildi, ef „annarhvor ráðgjafanna ritar
undir roeð honum“. „Þegar ráðherra sá, sem
búsettur er í Khöfn, undirskrifar lög og stjórn-
arathafnir í umboði ráðherrans á íslandi, ber
hann að eins ábyrgð á þvi, að málið sé rétt
fram flutt og afgreitt“.
Þessi fyrirmæli nægja til þess, að gera það
auðskilið hverjum manni, sem nokkuð hefir
málið athugað, að frumvarpið þótti vera alveg
óhafandi, enda var það felt, eins og fyr segir.
Meiri hluti alþingis var þeirrar skoðunar, að
hin fyrirhugaða umboðsmenska milli þessara 2 ráð-
gjafa væri ómynd,er mundi er til kæmi leiða til mjög
ískyggilegra og óviðráðanlegra vafninga, nema
ráðgjafi sá, er hér átti að vera búsettur, yrði
ckki annað enundirtylla hins og gerði ekkiannað
en það semhann legði fyrir hann í öllum meiri
háttar málum, og virtist meiri hluta þingsins
sennilegt, að svo mundi fara. Auk þess þótti
sú regla vera alt of óákveðin og alveg óviðun-
andi, að ráðgjafinn á íslandi skyldi að eins „að
jafnaði“ bera málin fram fyrir konung. Með
því fyrirkomulagi gat svo farið, að hið gagn-
stæða yrði rnjög bráðlega „að jafnaði41, svo að
það yrði að eins undantékning, að hann bæri
málin undir konung til úrskurðar. Þar að
auki er þess að geta, að þeim hluta þjóðar
vorrar, er skyn ber á landsmál, liggur í aug-
um uppi, að á minstu stendur, hvort ráðgjafi
vor er sagður vera búsettur hér á landi eða í
Khöfn. Ennfremur eru fyrirmælin um verka-
hring og valdsvið Khafnarráðgjafans alt of óá-
kveðin, og alveg ótæk frá íslenzku sjónarmiði.
Hann stendur ekki í neinu sambandi við al-
þingi: hann þarf ekki að þekkja neitt til um
hagi vora né til tungu vorrar; hann á ekki að
skifta sér neitt af löggjöf íslands og stjórn
yfirleitt, heldur að eins þegar svo ber undir
af tilviljun, og er því ekki við að búast að
hann fái slíka þekkingu á íslenzkum málum og
högum er sá fær, sem nú hefir embættið á
heudi; samt sem áður á hann að ráða fullnað-
arúrslitum hinna mikilvægustu mála, „er eigi
má fresta“. Það er með öllu einkisvert, að
svo er fyrir mælt í frumvarpinu, að neðri deild
alþingis geti kært þennan ráðgjafa fyrir em-
bættisfærslu hans.
Oss virðist eigi þörf á að sýna betur fram á,
en nú höfum vér gert, hversu frumv. þetta var
óhafandi og gat ekki staðist. Vér höfum hér
að framan yfirfarið hin mikilvægustu höfuðat-
riði í öllum þeim uppástungnm, er komið hefir
verið fram með til þessa til breytingar á stjórn-
arfyrirkomulagi voru, og vér höfum leitast við
að láta í ljós skýrt og skorinort, hvernig þvi
mundi verða bezt hagað. Það á að vorri
hyggju að vera Ijóst og óbrotið, og það eiga
ekki að vera aðrir milliliðir milli konungsvalds-
ins eða fulltrúa þess og alþingis en ráðgjafinn,
sem ábyrgð ber fyrir alþingi. Sömuleiðis á að
leggja áherzlu á það, að fyrirkomulagið verði
sem kostnaðarminst. Yér erum fámennir og
fjarri því að vera auðugir.
Að endingu viljum vér leyfa oss allra virð-
ingarfylst að taka það fram, að þessi málaleit-
un frá vorri hálfu til yðar exell. er sprottin af
alvarlegum áhuga*vorum og rækt við það mál
er nú sem stendur er vafalaust mjög svo áríð-
andi fyrir fósturjörð vora; vér vonum að mál
þetta sé nú í góðum höndum, og vér leyfum
oss allravirðingarfylst að láta í Ijós þáósk, að yðar
exell. auðnist að leiða mál þetta til þeirra lykta,
er landi voru horfi til heilla og yður til sæmd-
ar.
Reykjavík, 6. des. 1901.
Allravirðingarfylst.
Björn Jónsson, Björn Kristjánsson,
ritstj. alþingismaður.
Jens Pálsson,
héraðapróf., f. alþm.
Kristján Jónsson, Skúli Thoroddsen,
yfirdómari. ritstj., alþm.
Taugaveiklun.
n.
Dæmi og fyrirmynd hefir mikil óhrif á
taugakeríi barnanna, og verður því að vaka
yfir því,hver óhrif þau íá afþvísem þau sjá og
heyra. Allir þeir sem standa börnunum næst:
foreldrarnir, kennararnir, vimmfólkið o. s. frv.
liafa mikil áhrif á börnin. Þessi áhrif eru ef-
laust meiri en þau sem uppeldia-tilraunirnar
geta beinlínis konnð til leiðar.
Þetta er mjög mikiÞ vert atriði, þegar um
taugaveikluð börn er að ræða, því þau eru
fljótari til að taka ýmislegt eftir en önnur
börn. Börn taugaveiklaðrar móður taka fljótt
eftir hætti hennar, og ættu þau því ekki að
vera alia upp hjá henni. Því það eitt getur
veiklað taugakerfi þeirra, eins og allir geð-
veikilæknar vita, Börn geta tekið uppá því
að stynja og bera sig illa, ef þ&u heyra það fyr-
ir eér. Sjái börniu fyrir sér ákafar geðshrær-
iugar er þeim hætt við að hafa þær eftir og
venjast á þær og veiklast af því.
Hafi foreldrarnir eða þeir sem ala upp
börnin einhvern löst, hljóta þau oftast að
verða þess vör, en það hefir áhrif á andlega
og líkamlega heilsu þeirra. Svo er það með
drykkjuskap og aðra spillingu. Og það er
ekkiaðeins lestirnir sjálfir, heldur aflaiðingar
þeirra á heiraiiislífið, sem hljóta að hafá ill
áhrif á börnin. Það hefir verið ritað svo
margt um siðferðileg áhrif heimilislífsins á
börnin, að um það þarf ekki að fara raörgum
orðum. Rosseau ritaði um það í „Emils“ og
fýrir 30 árum vóru rithöfundar farnir að
kvarta um það, að blessnnarrik áhrif heimilis-
lífsins á börnin væru að hverfa í borguuum,
og hlyti það að verða hinni eftirkomandi
kynslóð til böls.
Eg hefi í þessura haglelðiagnm tekið fram
ýmsar yfirajónir, sem foreldrum og uppalendum
vetða á, ogeg verð enu að uafna fleiri. Það er að
láta alt of mikið eftir börauaum, að gðgna keipum
þeirra og bera ofmiklar áhyggjar fyrir þeim.
Meðan börn, sem eru í siíku óhóflagu eftirlæti,
eru hjá foreldrunuro, er þeim venjulega ekki
við hjálpandi, ogþegar þau fara frá foreldrun-
um út í heimiaa er oftast of seint að hjálpa
þeim.
Sviskur maður, sem hefir mikla reynslu og
þ"kk>r vel glmenning, þó hann sé ekki' iækuir,
hefir sagt, að ef vel væri þyrfti læknarnir ekki
einungis að iækna þá eina taugisjúkliaga,
sem til þeirra leituðu, heldur eiunig alla þá
sem þei.r væru í sambandi við.
Taugaveiklnð börn verður að ala upp með
regiusemi og samkyæmni, en þó ekki með
kulda eða óþýðleik, og jafnframt verður að
sjá um, að látiaus gleði riki sem roest á heim-
ilinu.
Uppeldisfræðiogarnir eegja, að menn eigi að,
vekja og glæða tilfinniagaiífið hjá unguQguu-
um, en taugalæknar kuana'að virðast vera á móti
því. Það er þó ekki svo i raun og veru.
Taugaiíí sumra barna er alt of viðkvæmt, og
þegar svo stendur á, má ekki hafa mikil áhrif
á þau, en þá verður að leggja mesta stund á
það að leiða huga þeirra að því sem er verk-
legt og verulegt. Alt sem virðist koma af of
mikilii viðkyæmni verður að reyna að bæla
niður með skynsamlegum rökum.
Hins vegar verð eg að álita, að menn gefi
ekki of mikinn gaum að því að glæði tiífiun-
ingalífið, heldur sé laagt frá því.
Alment er það álitið mest vert í upp3ldinu,
að börnin læri sem mest og viti sem mest;
einkum er það heimtað að börniu leggi sem
mest á minnið, og þau eru með því móti gerð
að viðtalsorðabók (konversatsíónslexíkoni).
Reyndar get eg kannast við, að menn þnrfi á
þessum tímum á mikilii þekkingu að halda til
þess að geta staðist í baráttunni fyrir tiiver-
unni. En þessi þekkingarforði þroskar ekki
unglingana ahdlega né líkamlega.
Eg þekki bæði ungar stúikur og fnllorðnar
konur, sem þekkja ekki guðhræðslu, ekki hug-
móð, ekki angurværð, og verða aldrei hrifnar
af neinu. Þær brosa að eins, ef þær verða
varar við eitthvað þess konar hjá öðrum. Það
er eðliljegt, að þess háttar fólk skorti algerlega
gamanýrði og fyndni, en verra er það, að það
l