Fjallkonan


Fjallkonan - 16.09.1902, Page 2

Fjallkonan - 16.09.1902, Page 2
FJALLKONAN 2 reikna mér 1 kr. á kind í slátrun- arkostnað fyrir láni á húsi og á- höldutn til að sleppa skaðlaus; 2 —3 aurar á kind mundi vera nær sanni. Eg hef nú stóran steinlímd- an slátrunarpall með járnþaki yfir og með neðanjarðarræsi beint niður i sjó og hygg, að þessi út- búnaður geti fullnægt öllum sann- gjörnum kröfum fyrst um sinn. En ef herra Guðjóni skyldi þókn- ast að fyrirskipa fleiri skilmála fyrir að mega skera kind, þá ætti hann að sýna það lítillæti, að kynna sér frnmvarp það til heilbrigðis- samþyktar, sem héraðslæknirinn heflr lagt fram fyrir bæjarstjórn- ina; í þvi eru innifalin ákvæði um allar nauðsynlegar bætur á slátr- unarfyrirkomulaginu hér. Herra Guðjón hefir mælst svo til, að eg reyni að rita með rökum, gætni og kurteisi; en ekki hefir mér verið bannað að við hafa háð og leika mér dálítið við hann. Það er engin ástæða til að taka Guðjón fyrir á alvöru, og eg þakka því fyrir heilræðin og hef reynt að verða við tilmælum hans. Hin áðurnefnda grein hans í Fjallk. hefir ljóslega sýnt mér það, að ókurteisi og hranaskapur í rit- hætti kemur mest niður á rithöf- undinum sjálfum, með því að hann þar með gefur sjálfum sér vottorð um að eiga þá ókosti, sem ritsraíð hans ber með sér. D. T. Búnaðarbálkur. Kálgarðar á 19. öldinni. Um þá hafa skýrslur verið gerð ar siðan um fyrri aldamót. Skýrsl- ur frá 1804—49 geta einungis um tölu þeirra, en minnast ekki á flat- armálið. Tala þeirra var: 1804 .................... 293. 1821—30 meðaltal . . . 2751. 1840—45 --------------.... 3697. 1849 ..................... 5042. 1861—69 meðaltal . . . 5449. 1871-80 --------------.... 4189. Eftir þessu fjölgar kálgörðum frá aldamótum til 1870; þá kemur aft- urför 1 9 ár eða frá 1871 til 1880. Sé hins vegar litið A flatarmál kálgarðanna, þá má sjá afturför frá 1859 til 1875. Eftir 1875 fer flatarmálið að vaxa aftur. Á árun- um 1886 til 1890 kemst það á sama stig sem 1859. Nú eru káigarðar helmingi stærri en þeir voru þá. Kálgarðar voru: 1858—59 ... 366 þús. □ faðm. 1861—69 meðaltal 304 — — — 1871—80 ------ 259 — — — 1881—90 ------ 361 --------— 1891—95 ------ 469 --------— Frá 1895 til aldamóta voru kál- garðar: 1896 .... 0,038 □ mílur 1897 ..... 0,042------------ 1898 ..... 0,043 ----------- 1899 ..... 0,045 ----------- 1900 ..... 0,044------------ Flæðiengi hefir verið áætlað að mundi vera 5000 engjadagsláttur, hver á 1600 □ faðma. Alt ræktað land, fyrir utan skóga á að hafa verið árið 1900: Tún.........2,99 □ mílur Kálgarðar . . . 0,04 — — Flæðiengi og áveitur 0,50 — — Samtals 3,35 □ mílur. Kálgarðar hafa aukist eftir skýrslum búnaðarfélaga sem hér segir: 1893— 95 meðaltal 20,476 □ faðm. 1896 .... 30,814 — — 1897 .... 21,232 — — 1898 .... 20,596 — — 1899 .... 22,124 — — 1900 .... 39,727 — — Eftir skýrslum búnaðarfólaganna bætast vanalega við kálgarðana 20 dagsláttur á ári, og þegar vel gengur 30—40 dagsláttur. Síðasta árið þó að eins 7—8 dagsláttur. (Stj.tið. 1901). Franskir lýðháskólar. (Frh.). Verkmenn tóku þessu tveim höndum. Helztu menn þeirra, for- sprakkarnir i iðnaðarfélögunum, kosningafélögunum og fræðslufélög- unum höfðu með áhyggju séð fé- laga sína glepjast af stundartilfinn- ingum þrátt fyrir jafnaðarmensku- uppeldið. Þeir þáðu þvi fegins- hendi hjálpina frá vfsindamönnun- um, sem sterklegahöfðu áðurspyrnt á móti hreyfingu þeiri’i, sem virt- ist draga hugi nálega allra að sér. Lýháskólarnir spruttu upp af þess- um samruna og samkomulagi. Ftönsku lýðháskólarnir eru sem náttúrlegt er all-ólíkir ensku skól- unum, þótt þeir séu suiðnir eftir þeim Á Frakklandi gat kenslan ekki orðið aðalatriðið eða mergur- inn málsins; hjá betri stéttunum var það lýðurn ljóst, að þekking- in nægði ekki til þess, að auðga skynsemina og útrýma hleypidóm- unum. Aðaláherzlan var þvi lögð á uppeldið; settu menn sér það það mið, að glæða og hvessa hugs- anirnar, mýkja tilfinningarnar og glæða göfugan hugsunarhátt. Vegurinn, sem farinn var til þessa, var sá, að fræða tilheyrendurna um vísindalegar rannsóknaraðferð- ir, svo þeir yrðu gætnari og hleypi- dómalausari í skoðunum sínum, að setja þeim fyrir sjónir hugsjón- ir beztu manna í samhygð og með- aumkun til þess að hjá heim vakn- aði löngun til að fara sömu braut- ina. Takmark þetta virðist nokk- uð á reiki og er það líka; en það er samt varla meira á reiki en fræðsla sú, sem látin er úti rétt út í bláinn. Maður sá, er kom hreyfingunni á stað, var prentari og hét Deher- me. Hann hafði frá því árið 1896 haldið úti litlu tímariti, og í því leitast við að vekja athygli sam- verkamanna sinna, og árið 1898 stofnaði hann fyrirlestrafélag. Upp úr því skapaðist árið eftir fyrsti lýðháskólinn, og var hann settur á laggirnar í verkmannaúthverfinu Saint-Antoine, þar sem stjórnar- byltingarnar hafa flestar byrjað. I ávarpi fyrirlestrafélagsins segir svo: »Vér erum verkamenn eins og þér. En vér ætlum, að til sé gleði sú, sem hreinni er, varan- legri, ágætari og um leið kostnað- arminni en hin, er menn leita að á veitngahúsunnm. Viljið þér binda félag við oss? Vér stefnum hátt; vér viljunx, að allir geti orðið hlut- takandi í sannleikanum, allir notið fegurðarinnar og.allir tekið fram- förum i siðgæði; vér viljum, aðall- ir öðlist hlutdeild í æðstu gæðum raannkynsins. Eins og sólin er öll- um ætluð, eins á andlega Ijósið að lýsa öllum. Vér viljum sanna meníun, sem ekki sé þeinx ósköp- um bundin, að allur þorri manna verði að fara á mis við hana. Vér viljum ekki þá mentun, sem er sköpuð af fáum og ætluð fáum, heldur þá, sem er sköpuð og alin af öllum og er um leið öllum til gagns. Félagar! Vér stofnum fyrsta lýðháskóla vorn andspænis veit- ingahúsunum og skemtistöðunum, ogvér hyggjumst að nota tómstund- ir vorar oss til andlegra og líkam- legra framfara eða til þess að efla borgaralegt frelsi«. Verkamenn létu þetta ekki sem vind urn eyrun þjóta; fyrsta mán- uðinn bættust við 2200 félagar. í þeim hlutum Parísar, er verka- menn bygðu, spratt upp hver lýð- háskólinn á fætur öðrum, og líkt fór i sveitabæjunum. Sumstaðar riðu verkamenn á vaðið og sum- staðer háskólakennarar. Hvert fé- lag var alveg út af fyrir sig, hafði sín lög og jjsfna starfshætti. Hið eina, sem tengdi þau saman, var »lýðháskólafélagið«, stofnað í febrú- armánuði 1901. Aðalmark þess var, að afla félögunum fjár og út- vega þeim nýta menn til fyrir- lestra. Hver lýðháskóli hafði sín hús - kynni og því starfsemi þeirra öll í þá átt að vekja, menta og bæta þá, er á skólana ganga. Mest var kent roeð fyrirlestrum, og var þeirn ýmisl. fyrir komi. Stunduin voru fyrirlestrar um sama efui einu sinni í viku allan veturinn, svo sem í siðfræði, sögu og bók- mentum Frakka. Stundum voru aftur fyrirlestrar, sem lokið var á einu kveldi. Á laugardagskveld- unum voru fyrirlestrar urn einhver þau mál, sem á dagskrá voru, á sunnudagskveldunum var söngur, sjónleikir eða upplestur. Þessi kveld var aðsóknin mest. Urn- ræður eiga vanalega að vera eft- ir fyrirlestruuum, en sjaldan verð- ur mikið úr þeim. Sumstaðar befir einu kveldi í viku verið var- ið til þess, að ræða um stjórn- málaviðburði vikuna næstu á und- an, og hefir það þótt vel gefast. Fyrirlestrarnir hljóða um alla skapaða hluti, en helzt samt um þau mál, sem nú á dögum eru efst á baugi. Þeir hljóða um jafn- aðarmensku, trúfræði, sögu, bók- mentir, heiinspeki og náttúrufræði, og um merka menn með öðrum þjóðum. Glöggasta hugmynd fá menn um fyrirlestrana með því, að líta á fyrirlestraskrána við einhvern lýð háskólann um einhvern tiltekinn tíma. Fyrirlestrarskráin hjáDeher- me dagana 5. til 11. maizmái.að aðar 1900 var á þessa leið: Mánudagur. Þjóðfélagshugmynd ir Ruskins. Fyrlesturinn heldur Ch. Gide, háskólakennari f lögum. Þriðjudagur. Vísindin og krafta- verkin. Fyrirlesturinn heldur dr. Charcot. Miðvikudagur. Hagur jafnaðar- manna 1 Belgín. Fyrlesturinn held- ur Vandervelde. Fimtudagur. Um Epíkúr. Fyr- irlesturinn heldur G. Laurent, há- skólakennari í heimsspeki. Föstudagur. Um Japan. Fyr- irlesturinn heldur rithöfundurinn Claparéde. Laugardagur. Siðfræði og rétt- ur. Fyrirlesturinn heldur Tabou- chiech. Hugsunarháttur E'lrakka. Fyrirlesturinn heldur Armburster, málafærslumaður. Sunnudagur. Um nónbil, fræði- og söngskerntun. Einni stundu fyrir náttmál, fræði og listaskemt anir. Fyrirlestrana halda inenn úr ýmsum stéttum, háskólakennarar, latfnuskólakennar, rithöfundar, þingmenn, blaðamenn og náms- menn; og samfara fyrirlestrunum er upplestur og sjónleikir. söngur og hljóðfærasláttur. Ekki er það samt skemtunin ein, sem fyrir augum er höfð; hítt er jafnan hugsað mest um, að vekja og fræða. Ef vér tökum t. d. íjögur laugardagskveld 1 röð, við einn lýðháskólann hjá verkamönnum, þá er tilhögunin á þessa leið. Fyrsta kveidið les Anatole France upp eitthv ið af slðustu ritum sín- um. Leika þá áheyrendur vana- lega á alls oddi af kæti. Þegar hann tekur að þreytast, les en- hver af verkamönnunum upp eitt- hvað eftir Voltaire og þykir áhyr- endunum engu síður matarbragð að því. Næsta laugardagskveld er leikin sjónleikur, og tvö næstu kveldin er lesin upp sjónleikurinn »Learkonungur« eftir Shadespeare og »Elektra« eftir Perez Galdo. Söngnum og hljóðfæraslætíinum er hagað ekki einungis til gamans, heldur og til gágns, til að vekja og bæta. Stundum er söngurinn og hljóðfæraslátturiun notaður til að draga fólk að og vekja áhugann og eftirtektina. Nýlega voru haldnir fyrirlestr- ar urn Finnland við hvern lýðhá- skólaun eftir annan, og byrjuðu þeir jafnan með finskum kvæðum og lögum. Auk alls þessa, sem nú er tal- ið, njóta þeir kenslu við lýðhá- skólann, sem vilja. Við lýðháskóla þann, sem Deherme stofnaði, er kend þýzka og rússneska, hrað- ritun og Ijósmyndun, söngur og hljóðfærasláttur. Hvert félag á bókasafn og í lestrarstofunum eru tímarit og blöð. Nauðsynlegs fjár er aflað með gjöfum og tillögum. Eins og gefur að skilja eru í sumura félögum fleiri, sumum færri. í sumum eru 3 eða 400 og í sum- um skifta þeir þúsundum. Yfir höfuð eru félögin fjölmennari til sveita. Lýðháskólahreyfing þessi hefir í ýmsu átt við ramman reip að draga og sitt hefir sýnst hverjum, eins og oft vill verða. Háskóla- kcnnarar vildu einkum skerpa dómgreindina með því, að sýna raönnum rannsóknaraðferð vísind- anna. Stjórnmálablaða- og verka- menn vildu aftur á móti snúa sér að tilfinningunum; sú leiðin er að jafnaði greiðust að hjörtum til- heyrendanna, enda lika er hún mest riotuð. — Annað hefir reynst lakara en þetta, og það er, að samrýma stjórnmálaskoðanir við

x

Fjallkonan

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Fjallkonan
https://timarit.is/publication/122

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.