Fjallkonan - 14.10.1902, Blaðsíða 1

Kemur út einuljsinni
í viku. Yerð árg. 4kr.
(erlendis 5 kr. eða l'/2
doll.) borgist fyrir 1.
júlí (erlendis fyrir-
fram).
FJÁLL
BÆNDABLAÐ
TJppsögn (skrifleg)bund-
in við áramót, ógild
nema komin sé til út-
gefanda fyrir 1. októ-
ber, enda hafi kaup-
andi þá horgað blaðið.
Afgreiðsla: I»ing-
holtsstrseti 18.
XIX. árg.
Reykjavik .14 okt. 1902
Nr. 40
Biðjið ætíð um
OTTO M0NSTEDS
danska smjörlíki,
sam er alveg ains noíaóiyugt og Sracjð*
goíí og smjör.
Verksmiðjan er hin elzta og stærsta i Dan
mörku, og býr til óefað hina beztu vöru og ódýr-
ustu í samanburði við gæðin.
Fæst hjá kaupmönnum
Augnlœkning ókeypis 1. og 3. þrd.
hverjum mán. kl. 11—1 í spltalanum.
Forngripasafn opið mvd. og ld. 11—12.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl 11—2. Banka8tjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafit opið hvern virkan dag
(cl. 12—2 og einni stundu lengur (til kl. 3)
md., mvd. og ld. til útlána.
Ndttúrugripasafn, í Doktorshúsi, opið
á sd. kl. 2—3.
Tannlœkning ókeypis í Dósthússtræti 14 b.
I. og 3. mánud. hvers mán. kl. 11—1.
Lakasti lösturinn.
Vonandi mun nú mega ganga að
þvi vísu, þjóðinni til mikils fagn-
aðar, að stjórnraálarimman sé á
enda kljáð.
Vonandi, að ofsi sá og ólga, sem
mál það heflr vakið, smádvíni og
dofni; vonandi, að skynsamleg um-
hugsun komist æ betur að; von-
andi, að föðurlandsást og umhugs-
un um velferð þjóðarinnar fari
smámsaman að ráða betur en
persónulegur kritur og kali, að
minsta kosti hjá öllum góðum
mönnum.
En hvað stjórnfrelsið snertir, þá
mun rætast enn sem fyr hið forn-
kveðna, að »ekki er minni vandi
að gæta fengins fjár en afla þess«.
Það er að sönnu sæmilegt og
heiðarlegt af hverri þjóð, að sækja
frelsi sitt fast bæði með kjarki og
karlmensku, þolgæði og þrautseigju.
En — sannlega er ekki minna
um hitt vert, að nota frelsið á
réttan hátt, fara með það á þá
leið, að það verði til sannarlegrar
gæfu og blessunar.
Er þá mögulegt annað en að
frelsið verði til sannarlegs gagns,
til sannra heilla og hamingju fyrir
land og lýð?
Já! Það er vel mögulegt; hver
blessunargjöf getur orðið að hefnd-
argjöf, ef illa og óviturlega er að
ráði sinu farið. Frelsið getur geng-
ið úr greipum og ávextir þess orð-
ið rotnir og fúnir, ef fávizka og
spilling ræður meira en vit og vel-
sæmi.
Enginn gimsteinn er svo bjartur
og skær, að hanu ekki missi ijóma
sinn og fegurð, ef hann er troðinn
i 8orpið og saurinn.
Vér íslendingar megum ekki
ætla, að alt sé fengið þótt stjórn-
frelsi komi; og er það þó þjóðinni
sannur dýrgripur, ef hún kann vel
til að gæta. Vér megum ekki ætla,
að öll barátta og alt stríð sé á
enda, þótt stjórnarskrárdeilan
þagni, eða að þá henti að leggja
hendur i skaut.
Þvert á móti.
Að fengnu stjórnfrelsinu eigurn
vér eftir þá baráttuna, sem máske
er að sumu leyti hin erfiðasta; vér
eigum eftir baráttuna við sjálfa
oss, baráttuna við ýmsa skaðlega
þjóðarlesti, sem eru eða verða
»Þrándur i götu« fyrir allri veru-
legri gæfu og allri sannri ham-
ingju, séu þeir ekki rættir upp, og
það sem allra fyrst að unt er.
Lestir og ódygðir þjóðarinnar
leiða sömu ógæfuna yfir höfuð
hennar sem lestir og ódygðir ein-
staklingsins leiða yfir hann.
Dygðir borgaranna eru hinn
sanni vörður frelsisins og gæfunn-
ar. Lestir borgaranna glata frelsi,
gæfu og sóma hverrar þjóðar.
Þetta er dómur reynslunnar um
allar liðnar aldir, og þeim dómi
verður ekki áfrýjað.
Að sönnu hefir vorri þjóð, sem
hverri annari, jafnan verið þess
þörf, að leggja stund á allar borg-
aralegardygðir sér sjálfri til ham-
ingju og beilla; en — hún þarf
samt nú frekar og fremur en
nokkru sinni áður að sjá við þeim
löstum, sem geta gert hana ófar-
sæla. Þótt þeir hingað til hafi
verið skaðlegir, þá verða þeir hér-
eftir ennþá skaðlegri; þeir skapa
eftirleiðis þjóðinni meiri ógæfu,
þyngra böl en áður.
Það hvílir eftirleiðis meiri vandi
og meiri ábyrgð á herðum þjóð-
arinnar; vandi sá og ábyrgð leið-
ir af því aukna stjórnfrelsi, sem
i vændum er.
Vér verðum eftirleiðis að hefja
baráttuna við þjóðlesti vora frek-
ar en verið hefir; það er eitt fyrsta
sporið til þess, aðvæntanlegt stjórn-
frelsi færi oss sanna hamingju.
Það er hverju orði sannara, að
þjóð vor hefir marga góða kosti,
sem gera má ráð fyrir að farsæli
hana á ókomDum tíma, auki sæmd
hennar og gágn. En — því mið-
ur — hefir hún líka í fari sínu
ýmsa lesti, sem slysa von er að.
Það væri heimskulegt og skaðlegt
skrum og skjall að segja annað.
Flestir þessir þjóðarlestir eru vond-
ur arfur frá liðnum tímum, þrauta-
og hörmungatímum, er þjóðin átti
að búa við eymd og ánauð, and-
legt myrkur og niðurlægingu.
Slíkt ástand lyftir ekki þjóðun-
um upp; það dregur þær niður í
duftið.
Einna lakasti lö^turinn, skað-
legasti og hættulegasti lösturinn,
sem þjóðin hefir til brunns að bera,
er tortrygnin.
Vér segjum þennan löst hinn
skaðlegasta og lakasta af því, að
hann á aðra hliðina er svo afleið-
ingaríkur til böls og ógæfu fyrir
landið okkar og þjóðina, og á hina
hliðina af því, að hann er svo
handhægur að gripa til hans. —
Hann. er handhægt vopn hverju
lítilmenni, hverjum miður velinn-
rættum manni, hverjum blauðum
og huglitlum manni. Það er valla
sá andlegur amlóði til, að hann
ekki valdi þessu sverði, og það
hefir valla nokkur maður það héra
hjarta í brjósti, að hann ekki þori
að draga þetta sverð úr slíðrum,
ef hann einungis hefir lund til að
nota það. Það er handhægt þetta
vopn; það má skríða með það með
skörunum; það má laumast um
með það í skúmaskotunum og í
myrkrinu; það má rista með þvi
fyrirhafnarlaust blóðörn á bak
hverju góðu málefni.
Að vekja tortrygni hjá mönn-
um er eitt hið allra auðveldasta
starf, en — um leið eitt hið lltil-
mannlegasta og þjóðinui skaðleg-
asfa starf, sem nokkur getur haft
með höndum.
Að æsa tortrygnina og aia hana
hjá þjóðinni er sannarlega vont
verk og það gerir enginn góður
drengur, sem athugar afleiðingarn-
ar, sem af því fljóta. Hitt er
sæmra og samboðnara hverjum
góðum manni og sönnum föður-
landsvin, að vilja eyða þessum
lesti hjá þjóðinni og uppræta hann.
Þjóðin er oflengi búin að súpa
hörmunga- og ógæfuseyði af lesti
þessum; hún þarf sem allra-allra
fyrst að losna við kynfylgju þessa,
ef unt væri.
Tortrygnin er æfa gamall, rót-
gróinn löstur hjá okkur íslending-
um; nútiðarkynslóðin hefir tekið
hann í arf og er því ekki beint um
hann að saka. En — hún á. að
gera sér ljósa grein fyrir, hve
skaðlegur og ósæmilegur hann er,
og leggja kapp á að losna við
hann. Löstur þessi gægist fram
í öllu þjóðlífinu, og alstaðar til
tjóns og spillingar. Hann gægist
fram í verzlunar- og viðskiftalífinu,
í sveita- og héraðastjórn, kosníng-
um og meðferð almennra mála.
Á einum staðnum ber eðlilega
minna á þessu, en á öðrum meira.
Löstur þessi veldur því, að margt
fer miður en skyldi, að margt gott
og þarflegt áform verður að engu,
að margur góður og nýtur dreng-
ur gefst upp og þreytist fyr en
skyldi eða er bolað burtu af öðr-
um miður nýtum og hæfum. —
En — hverjar sem afleiðingarn-
ar eru og í hvaða mynd sem þær
birtast, þá koma þær í rauninni
og að lokum niður á þjóðinni.
Þeir, sem vilja þjóðinni vel, þurfa
að vera samtaka með að rýma
þessari kynfylgju úr landi, en
byggja aftur inn drenglyndi og
hreinskilni.
Við þær dygðir dafnar stjórn-
frelsið; við tortrygnina eyðist það
og glatast.
Svar til D. Thomsens
frá Guðj. Gudmundssyni.
II.
Fyrirkomulag sláturhúsa í útlönd-
um er i stuttu máli sem hér segir.
í Rómaborg voru i fornöld opinber
sláturhús. Fyrstu lög um fyrir-
komulag sláturhúsa voru gefln út
afNapoleon I. 1810. Þau banna öll
prívat sláturhús í París, en fela
borgarstjórninni að koma á stofn
opinberumsláturhúsum. Samkvæmt
þessum lögum voru bygð 5 opin-
ber sláturhús í París (Thomsensk
einokunarhús), öll í útköntum borg-
arinnar, ekkert þeirra nær mið-
borginni en hérumbil 2 enskar
mílur. Þessi sláturhús standa enn
i dag og eru þau einu sláturhús
í París. Þessu dæmi Parísarborg-
ar hefir siðan verið fylgt í hérum-
bil öllum borgum á Frakklandi. I
Belgíu, Sviss og á Ítalíu eru opin-
ber sláturhús (einokunarhús!) þeg-
ar fyrir löngu orðin almenn. I
Austurríki er bæja- og sveitastjórn-
unum heimilað að reisa opinber
sláturhús, og skipa öllum að slátra
i þeim (einokun!). Á Prússlandi
gilda samskonar lög með þeirri
viðbót, að með lögum frá 1881 er
prlvatmönnum bannað að reisa
framvegis nokkurt sláturhús. 1896
voru á Prússlandi 600 opinber slát-
urhús. — I Danmörku eru bæði
privat og opinber sláturhús. Op-
inberum sláturhúsum hefir fjölgað
þar mjög á seinni árum, og fiest
eða öll hafa þau verið bygð í út-