Fjallkonan - 28.04.1903, Page 2

66
FJALLKONAN
ir við þá atvinnu, sem menn geta
leyst af hendi, eða á þeim stöðum
sem þeir una við. Ekki er dag-
launafólki hlíft við slátt, bygging
eða hvert annað starf í sveit frem-
ur en vinnufólki. Ekki heldur við
eyrarvinnu, grjótverk, fiskverkun
eða aðra vinnu úti við í kaupstöð-
um og sjóþorpum; ekki við hval-
vinnu eða vegavinnu; ekki á verk-
stæðum eða við verzlanir. Ekki
verður meira úr sjálfræðinu á
sjónum, því strangari er þó skips-
aginn en nokkur vanaleg verk-
stjórn á landi.
Þurrábúðarfblkið hefir vanalega
varanlegra heimili og eitthvað við
það að gera eða yfir þvi að segja;
oft heflr það lika varanlegri dval-
arstaði við atvinnu sina; annars
er alt það hið sama að segja um
sjálfræði þess og atvinnurekstur.
Það verður oftast að beygja sig
undir annara stjórn og yfirráð
— mestan hluta ársins — rétt eins
og lausafólkið. Kaupstaðabúar,
sem alla daga jafut eru bundnir
við ákveðin opinber störf, eða
störf hjá kaupmönnum og öðrum
stórum atvinnuveitendum, eru
sannarlega ekki fremur öfunds-
verðir af sjálfræðinu og finst vist
fáum ofmikið af því í slikri stöðu.
Sveitabúskapinn er óhætt að telja
siðastan, að þvi leyti, sem fæstir
virðast nú vilja stunda hann.
Bændastöðunni fylgir lika mikið
erfiði, umsvif og áhyggjur, því
verður ekki neitað. Þó er sú
staða eina leiðin — af þeim, sem
hér er um að ræða — sem stefnir
beint að sjálfræðistakmarkinu og
greiðust er hún yfirferðar fyrir
frelsi manna og réttindi. Á þeirri
leið geta menn sjálfir ráðið ferð-
um sínum að miklu leyti, sjálfir
ráðið verki og hvíld, og notað tím-
an sér i hag eftir ástæðunum og
eigin geðþekni.
Engin almenn staða í mannfé-
iaginu er í eðli sínu eins frjálsleg
og óháð annara yfirráðum og af-
skiftasemi eins og bændastaðan.
Engin staða fjölbreytilegri, eða
betur löguð til að kynnast ýmsum
öflum náttúrunnar, og læra að
að færa sér þau í nyt. Engin
staða betur löguð til að yfirstíga
torfærur og sigrast á erfiðleikum,
til að treysta eigin kröftum og
vekja þó jafnframt aðdáun, auð-
mýktar, ráðvendni og þakklætis-
tilfinningar. Enginn gróði er
betur fenginn, lausari við að vera
af öðrum hafður, eða ánægjulegri
en sá, sem menn afla sér sjálfir
úr skauti jarðarinnar.
3. Nautnafýsnirnar hjá fólkinu
munu einkum koma fram í þrens-
konar myndum, sem mentafýsn,
glaðvœrðarfýsn og makindafýsn.
a) Mentafýsnin er orðin öllu rik-
ari hjá kvenfólkinu en karlmönnun-
um. Þær eru orðnar fáar vinnu-
konurnar, sem ekki langar til að
læra eitthvað. Væri þetta gleði-
legur framfaravottur, ef lærdómur
og mentun gengi i rétta og prakt-
iska stefnu; ef menn lærðu þau
störf og leituðu mentunar .1 þeim
verkahring, sem menn þurfa að
stunda eða hljóta að gefa sig við,
eða hafa sérstaka löngun til, sér-
stakt lag og ágæta hæfileika.
En það eru ekki að eins þeir,
er hafa góða hæfileika eða löngun
til að búa sig undir ákveðið æfi-
starf, sem vilja læra. Sumir vilja
læra, bara eitthvað, til að vera
eins og hinir, og geta sagt, eða
helzt látið sjást, að þeir hafi lœrt.
Jafnt fyrir því þó hæfileika til
námsins vanti, og þó námið komi
ekki að neinum notum.
Siíkt nám veitir enga mentun.
Ekki meiri mentun en páfagauk-
urinn hefir af því, að læra að
tala þau orð, sem hann vitanlega
hvorki skilur né hefir hugmynd
um, hvenær eru »orð í tíma töluð«.
Þess kouar nám mætti þvi
nefna páfagauksmentun.
Páfagauksmentun er það, þegar
menn læra tungumál eoa fræði-
grein, sem þeir ætla sér aldrei að
líta í, nema meðan námið stendur
yfir, þegar menn læra eitthvert
starf eða sérfræði, sem er fyrir
utan verkahring nemenda, og eng-
ar eru líkur til, að hann hafi nokk-
urn tíma minstu not af því, og
þegar menn ráðast í að læra það,
sem þeim er ofvaxið, eða vantar
hæfileika til.
Þessi óeðlilega lærdómsfýsn og
öfuga kensluaðferð á sér óneitan-
lega stað, en hún er engan veginn
nemendum einum að kenna, held-
ur hefir hún dýpri rætur. Hugs-
unarháttur þjóðarinnar hefir verið
og er enn í mörgum greinum ger-
spiltur í þessu efni. Skólarnir og
fyrirkomulag þeirra flestra er aug-
ljós sönnun fyrir þessu. Nemend-
urnir eru neyddir til að læra
margt og mikið, sem þeir vilja
ekki læra og geta því ekki lært
sér til nytsemdar, en fá ekki að
læra nema til hálfs það, sem þeir
vilja læra og geta haft not af.
Sérstaklega eru það æðri skólarn-
ir hér á landi, sem svona eru lag-
aðir.
Að rökstyðja þetta, yrði bæði of-
langt mál og þessu efni óviðkom-
andi, að eins sem dæmi vil eg þó
minna á tungumálin fornu í la-
tínuskólanum.
Þrátt fyrir þessa galla reka sum-
ir foreldrar börn sín í skólana, ef
þau fara ekki fúslega. Það má til
dæmis heita óvanalega fá'gæt og
heiðarleg undantekning, þegar em-
bættismenn lofa sonum sínum að
ganga aðra leið en æðri skólaveg-
inn og láta þá verða »rétta og
slétta« bændur. Það þykir hjá
sumum meir en lítil læging í sliku,
enda þótt drengirnir vilji ekkert
annað stunda en búnað og geti á
þann hátt orðið meðal hinna nyt-
sömustu manna þjóðfélagsins.
Heldur er meiri upphefðar og virð-
ingarvon í því, að kasta tening
um nytsemina af nauðungarnám-
inu og hættuna við að lærisveinn-
inn verði sjálfur sér til armæðu
og öðrum til þyngsla og aldrei til
nytsamra starfa nýtur.
Bændurnir sumir hverjir og
konur þeirra eru líka fátækari af
ýmsu öðru en hégómaskap og
höfðingjafylgi. Þeim finst fátt
hamingjuvænlegra og hugðnæm-
ara, en að sjá syni sína í höfð-
ingjahópnum, þótt ekki sé nema
sitja á fótskör embættismanna, og
dætur sínar setjast á bekk með
lærðum manni.
Hugur foreldra hneigist meir og
meir í þá átt, að álfta börn sín of-
góð til að vinna, og upp úr því
vaxin, að sjá um sig sjálf. Aðrir
eiga að plægja og sá fyrir þau,
en þau eiga bara að birða upp-
skeruna. Bændur láta syni sfna
læra dönsku og mannnkynssögu,
en hirða minna um, að láta þá
sjálfa leggja hönd á plóginn og
starfa með nákvæmni, hagsýni og
dugnaði við jarðyrkju, gripahirð-
ing og alla búsýslu og bústjórn.
í stað þess að kenna þeim, að
þekkja sjálfa sig og nátturuna,
að styrkja heilsu sína, auka krafta
sína, fullkomna hæfileika sína og
beita þeim til að hagnýta sér á-
nægjuna, auðinn og alsnægtirnar,
sem náttúran býður þeim, er þeim
kent að þekkja útlend mál, útlenda
menn og útlenda siði, að þekkja
menn, sem dauðir eru fyrir hundr-
uðum eða þúsundum ára, og hverj-
um ráðum þeir beittu til að kúga,
ræna og drepa hver annan.
Svo er líka að sjá, sem það sé
orðið hæstmóðins, að láta dæturn-
ar sitja við söng og hljóðfæra-
slátt eða iþróttasaum og kræsinga
útbúning at útlendum efnum og
með útlendu sniði auðvitað, en
kæra sig ekkert um hitt, þó þær
læri ekki að mjólka kýrnar, að
búa til góðan, hollan og nærandi
mat úr mjólkinni og öðrum inn-
lendum efnum, að búa til og bæta
íverufatnaðinn og stjórna búsýsl-
unni. Einnig er þeim kent að
slétta lín, en ekki er fengist um,
að láta þær þvo sokkana sína;
þær lesa eldhúsrómana i stað upp-
eldisfræði barna sinna.
Eg vil ekki, að menn miskilji þessi
orð mín og haldi, að eg meti lítils
sanna mentun, eða telji námsgrein-
arnar, sem eg nefndi, litilsverðar í
sjálfu sér og þar sem þær eru á
réttum stað. Meining mín er ein-
ungis þessi: Lærum að standa
áður en við leitumst við að stökkva;
förum ekki í gullofna kápu til að
hylja götuga ræfla, oggerum skyld-
una fyrst, skemtum oss svo.
Alþýða manna og vinnuhjúin
með eru nú ekki svo, blind,
að þau sjái ekki, hvert sveifinni
er snúið. Þau sjá og skilja vel,
að margir eru látnir eiga sældar-
æfi, þó þeir geri lítið annað en að
læra og leika sér; að fínu fötim
og hvítu hendur iðjuleysingjanna
eru alment meira metin og tekin
fram yfir grófu fötin og rauðar
hendur erfiðismannanna. Þau sjá og
skilja, að á virðingarhjólinu er
einatt flaggað með fötum og fram-
komu, þó starfsemi, hyggindi og
hæfileikar megi hanga niður. Og
það er engin furða, þó eiunig þau
leitist við að láta snúa sér upp á
hjól virðingarinnar og ímyndaðrar
hamingju.
Sýslunefndarfundur Arnesinga
er nýafstaðinn. Hann stóð 14.—18.
þ. m. Helztu mál — auk hinna
sjálfsögðu — voru:
1. Samgöngumál: Skorað
á tilvonandi alþingismenn sýslunn-
ar, að gangast alvarlega fyrir þvt
á næsta þingi, að flutningabrautin
frá Eyrarbakka verði framlengd
frá Flatholti (nál. Bitru) upp að
Laxá, og að álmur verði lagðar
að Alviðru og Iðu. (Rjómabúin
þykja nfl. í hættu, nema vagnveg-
ir séu lagðir sem næst þeim, en
með framtíð rjómabúanna virðist
framtíð landbúnaðarins hér nú
standa og falla). Gangi þetta fram
á næsta þingi, lofar sýslunefndin,
að taka að sér í sameiningu við
Grímsnes, að brúa Sogið án fjár-
framlaga úr landssjóði.
Skorað á hina sömu, að reyna
að fá því framgengt, a ð brúar-
gæzlu verði létt af sýslusjóði, a ð
útvegaðar verði upplýsingar um,
hvort tiltækilegt muni, að koma
hér á »motor«-vagnferðum, og a ð
sýslu- og hreppanefndum verði
leyft, er nauðsyn ber til, að hækka
allt að helmingi mælikvarða vega-
gjalds, þ v i a ð nú fækka verk-
færir menn í sveitum ár frá ári,
en samgönguþarfir fara vaxandi.
Til dragferju á Ilvítá á Iðu voru
veittar 550 kr. Sýslusjóði var tal-
ið óviðkomandi, að gera báta við
Hvítá á fjallvegi. En fyrirspurn
var beint til Biskupstungnahrepps,
hvort hann vildi ekki, ef landssjóð-
ur gerði bátana, taka að sér um-
sjón þeirra og viðhald gegn frjálsri
notkun þeirra fyrir tjallfé sitt.
Lagt til, að aftaka lögferju á Spóa-
stöðum, En málaleitun Óseyrar-
nesseigenda um, að aftaka lögferju
þar eða leggja henni ársstyrk, gat
nefndin eigi sinnt að svo komnu.
Beðið var um, að taka Stokks-
eyri og Eyrarbakka (eða Þorláks-
höfn) upp í strandferðaáætlanir frá
maíbyrjun ti! septemberloka.
Mælt var með því, að Guðni á
Kolviðarhóli fái 200 kr. úr amts-
sjóði í viðurkenningarskyni. Einn-
ig mælt með styrkveitingu úr lands-
sjóði til gistihúss-stofnunar (ef til
kemur) nálægt Hólmsbrú; einnig
gefin von um, að sýslan styrki
þá stofnun að tiltölu við önnur
hlutaðeigandi héruð.
Óskað, að vörðum með Mosfells-
heiðarvegi verði fjölgað svo sem
þörf er á til þess, að ferðamenn
villist eigi af honum.
Til sýsluvega var lítið lagt að
þessu sinni vegna fjárskorts í
vegasjóðnum.
2. Búnaðar- og atvinnu-
mál: Skorað á þingmenn, að fá
fram vörumerkjalög, en banna ella
útflutning smérs, sem eigi er frá
rjómabúum. Lagt til, að lands-
stjórnin fái heimild til að ákveða
árlega verðlaunaverðhæð smérs,
eftir verðbreytingum þeirrar vöru
á útlendum markaði.
Skorað var á Búnaðarféiag lands-
ins, að láta rannsaka til hlítar
Þjórsáráveitumálið. Framskurða-
samþykt nokkurra Flóahreppa var
breytt samkvæmt bendingu frá
amtmanni.
Til fénaðarsýninga í Hreppum
voru veittar 50 kr. Guðmundi
Lýðssyni á Fjalli veittar 50 kr.
til kynbóta, raeð von um, að bún-
aðarfélögin í upp-sýslunni leggi
50 kr. til hins sama.
Mælt var með Guðmundi á Há-
eyri og Jóni á Bíldsfelli til kon-
ungsverðlauna, og með 22 um-
sækjendum til verðlauna af rækt-
unarsjóðnum.
Lýst var yfir, að Reykjafoss-
ábyrgðin væri sjálfskuldarábyrgð,
og að hún stæði í gildi, þó að
stofnunin skifti um eigendur, verði
hún rekin á staðnum eftir sem
áður.
3. Heilbrigðismál: Beð-
ið var um, að létta yfirsetukonum
af sýslusjóðum. Veittur var upp-
bótarstyrkur handa læknum sýsl-
unnar fyrir barnaveikismeðal. Sett
var millifundanefnd til að endur-
skoða hundalækningareglugerðina,
þareð víða virtist ábótavant í
því efni og þörf á heppilegri fyr-
irmælum. Skorað var á kaupmenn,
að hætta áfengissölu frá næstkom-
andi nýári. Mælt með yfirsetu-
konuefni til Þingvallaumdæmis.
4. Menntamál: Heitið allt
að 60 kr. til sjómannakenslu að
vetri, ef 40 nemendur eða fleiri
beiðast. (í vetur sóttu of fáir, því
sjómönnum hefir mjög fækkað).
Lestrarfélögum Stokkseyrar og