Fjallkonan - 01.11.1904, Blaðsíða 1

Kemur út einu sinni í
viku. Yerð árgangsius 4
krónur (erlendis 5 krónur
eða D/2 dollar), borgist
fyrir 1. júlí (erlendis fyrir-
fram).
FJALL
BÆNDABLAÐ
tlppsögn (skrifleg) bund-
in við áramót, ógild nema
komin sé til útgefanda fyr-
ir 1. október, enda hafi
kaupandi þá borgað blaðið.
Afgreiðsla :
Miðstreeti.
Y ERZLUNARBLAÐ
XXI. árg.
Reykjavík, 1. nóvember 1904.
Nr. 43.
Augnlækning ókeypis 1. og 3. þrd. á
hverjum mán., kl. 11—1 í spítalanum.
Forngripasafn opið md., mvd. og ld.
11—12.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa opin
á hverjum degi kl. 8 árd. til kl. 10 síðd.
Almennir fundir á hverju föstudags- og
sunnudagskvöldi kl. 8Va síðd.
LÍNDAKOTSKIRK.TA. Gruðsþjónusta kl. 9 Og
kl. 6 á hverjum helgum degi.
Landakotsspítali opinn fyrir sjúkravitj-
endur kl. 10!/2—12 og 4—6.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl. 11—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafn opið hvem virkan dag
kl. 12—3 (md., mvd. og ld. ki. 2—3 til út-
lána) 6—8 síðdegis.
Landsskjalasafnib er opið hvern þriðju-
dag, föstudag og laugardag kl. 12—1.
Náttúrugripasafn, í Yesturgötu 10, opið
á sd. kl. 2- 3.
Tannlækning ókeypis i Pósthússtræti 14b
1. og 3. inánud. hvers mán. kl. 11—1.
T i 1
kaupenda „fjallkonmuar".
Með því ab eg við næstu áramót
sel af höndum „Fjallkonuna", þá vil
eg vinsamlega biðja þá, sem skulda
mér fyrir biaðið. að greiða þær skuld-
ir til mín nú í haust eða fyrir nýár.
Reykjavik, 10. okt. 1904.
Ólafur Ólafsson.
Málsóknir embættismanna.
Fyrir nokkurum árum var dæmt í
Canada meiðyrðarnál, sem vakti at-
hygli um alt hið brezka ríki.
Blað eitt hafði borið hinar þyngstu
sakir á tvo ráðherra í stjórn eins
fylldsins þar vestra, nefndi fjárhæð
mikla, sem þeir ættu að hafa stolið,
og komst svo að orði, að þeir ættu
hvergi að vera nema í betrunarhúsi.
Ráherrarnir höfðuðu mál gegn rit-
stjóra blaðsins. Máiið var, eins og
við mátti búast, rekið af allri þeirri
þekkingu og snild, sem frekast var
til að dreifa í fylkinu.
Ritstjóri gat ekki einu sinni fært
neinar líkur fyrir sínum málstað, því
síður sannanir. Og dómendur sýkn-
uðu hann samt, roeð 9 atkv. gegn 3.
Nú er það hugsanlegt, að svo hafi
viljað til, að 9 af kviðdómendum hafl
verið flokksbræður ritstjórans, og fyr-
ir því hafi svona farið. Þá fer dóm-
urinn einn út af fyrir sig ekki að
verða sérlega merkilegur.
Hitt var ómælanlega merkilegt,
hvernig blöðin tóku þessum úrslitum
yfirleitt, hverjum flokki sem þau
heyrðu til. Þau kunnu málshöfðun-
inni illa, enda kemur það nálega al-
drei fyrir í hinu brezka ríki, að
stjórnarvöld fari að lögsækja blöð fyrir
meiðyrði, og þau létu í Ijós ánægju
út af úrslitunum. Ekki fyrir það, að
ritstjóiinn væri ekki ills verður fyrir
ofstopa sinn og frumhlaup á sakiausa
menn. Þeim þótti vænt um úrslitin
vegna þess, að þau mundu aftra stjórn-
arvöldunum frá að fara að taka upp
þann sið að lögsækja menn fyrir um-
ræður um þau mál, er almenning
varða miklu.
í öllu hina mikla brezka ríki er
litið svo á, sem frelsi til að ræða
öll landsmál sé einhver traustasti
hyrningarsteinn alls þjóðfrelsis og
langbezta trygging fyrir því að þjóð-
in hafi góða stjórn. Við þeim hyrn-
ingarsteini vilja menn alls ekkert
láta hagga. Bretar telja margfalt
meira mn það vert, að blöð þeirra
hafi alveg óskert frelsi til þess að
ræða öll mál landsins, en um hitt,
að klekt verði á þeim mönnum, sem
kunna að misbeita því frelsi. Svo
megn er óbeit Breta gegn málsókn-
um út af umræðum, sem eru almenns
eðlis, að Viktoría drotning bannaði
allar málshöfðanir fyrir móðgunarbrot
gegn henni sjálfri og ættmönnum
hennar. Það þótti Bretum eðlilegt
og fagurt, og það jók ástsældir henn-
ar að miklum mun.
Svona hugsar og breytir veraldar-
innar frjálsasta og frjáislyndasta þjóð.
Yér förum nokkuð annan veg að
þvi hér úti á íslandi.
, Það hnittyrði gengur um land alt,
að sé embættismanni ekki hœlt í
blaði, geti sá embættismaður farið í
mál við ritstjórann og fengið hann
dæmdan í sekt og fangelsi til vara.
Þetta er auðvitað ýkjur. En þeim
er að því ieyti eins farið og mörg-
um ýkjum Dickens og Mark Tvains,
að þær varpa ógleymanlegu Ijósi yfir
sannleika, sem ekki má geyma í
myrkrinu.
Og sannleikurinn er í þessu efni
sá, að málsóknir íslenzkra embætt-
ismanna gegn blaðamönnum eru fyr-
ir löngu orðnar að stórhneyksli.
Nú er svo ástatt, að vilji blað hafa
orð á nokkurri embættisyfirsjón, getur
það átt nokkurn veginn visa von á
málsókn.
Ekkert gerir til, hvernig málavextir
eru. Það skiftir, til dæmis að taka
engu, þó að yfirsjónin sé á vitorði
fjölda manna, þar á meðal æðstu
stjórnenda landsins. Mál er höfðað
gegn blaðamanni, sem um hana get-
ur, eins fyrir því. Hann verður fyrst
og fremst að hafa þann feikikostnað
og fyrirhöfn, sem því er oft samfara
að færa þær sannanir fyrir frásögn
sinni, sem dómstólar taka gilda.
Stundum tekst það ekki, þó að blaða-
maður hafi vitanlega sagt alt satt,
því að slíkt getur verið miklum örðug-
leikum bundið. Og þá þarf nú ekki
að spyrja að leikslokum.
En svo gerir ekkert til, þó að blaða-
maður sanni mál sitt gersamlega.
Hann er engu bættari fyrir það, nema
hvað sektin kann að verða einhverja
vitund lægri. Og embættismaðurinn
stendur ekki að eins jafnréttur eftir
sem áður, heldur eykst sennilega að
virðing og metorðum. Því að sjaldn-
ast fer hjá því, að dónjararnir finni
eitthvert orð í hinni umstefndu grein,
sem ekki er nógu gætilega orðað.
Svo dæma þeir blaðamanninn í sekt
fyrir það orð. Yfirsjónina lýsa þeir
sannaða. En þessi munnnmæli mátti
ekki um hana hafa.
Ágætt dæmi um það ástand, sem
vér eigum við að búa, er mál sem
dæmt var í landsyfirrétti í sumar.
Blaðamaður hafði borið það á einn
sýslumanninn, að hann hefði gert
ósleitulega tilraun til að hafa 1000
kr. af búi, sem hann átti að skifta.
Sökin sannaðist fyrir dómstólunum.
Ekki varð eftir nokkur minsti vafi á
því, að þetta hafði sýslumaður gert.
En blaðamaðurinn var dæmdur í
sekt fyrir það að hafa sagt, að yfir-
boðari sýslumanns hefði haft sæmd
af því að gera ráðstöfun til að fá
sýslumanninum vikið frá embætti.
í málgögnum þeim, sem dragataum
sýslumanns, er svo hælst um og
fagnað út af því, hve aðdáanlegan
sigur sýslumaður hafi unnið í mál-
inu. Hann er bráðlega gerður að
amtsráðsforseta, eftir er dómurinn
hefir verið upp kveðinn. En blaða-
maðurinn verður að sjálfsögðu látinn
greiða sektina á sínum tíma, eða
þá honum verður varpað í fangelsi,
ef hann greiðir ekki féð.
Auðvitað er einn vegur fyrir blaða-
menn til þess að komast hjá öllum
þessum málssóknum og sektar- og
fangelsisdómum. Hann er sá, að
láta það hlutlaust, þó að embættis-
menn reki embætti sín svo, að ekki
sé við unandi. Það væri auðsjáan-
lega umsvifaminst fyrir þá, áhættu-
minst, þægilegast og bezt. En ekki
er jafn-sjálfsagt, að það væri bezt
fyrir þjóðina — auk þess sem sumir
eru með þeim ósköpum gerðir, að
þeir hafa tilhneiging til að halda uppi
rétti annara manna.
Og í því sambandi kemur oss til
hugar saga eftir eitt stórskáldið
rússneska. Sá, sem þetta ritar, hefir
hana ekki við höndina í svipinn, en
efnið er þetta:
Tveir aiþýðumenn ganga fram hjá
gálga, sem maður hangir í.
„Fyrir hvað var hann hengdur?"
segir annar.
„Hann var hengdur fyrir það, að
hann var að halda fram rétti alþýð-
unnar“, svarar hinn.
„Hvað þurfti hann að vera að því?“
sagði þá sá, er fyr tók til máls. —
„Þetta var alveg rétt handa honum,
fyrst hann var að rekast í því, sem
hann þurfti ekki að vera að skifta
sér neitt af.“
Það þótti hinum viturlega mælt.
Já, sumir eru með þessum ósköp-
um gerðir. Á Rússlandi eru þeir
hengdir; á Jslandi sektaðir eða íang-
elsaðir; en í brezka ríkinu eru þeir
verndaðir á alveg sérstaklegan og ó-
venjulegan hátt.
Eitt málshöfðunar-hneyksiið — eitt-
hvert hið allra-lakasta af sínu tægi,
og þá er iangt til jaínað — er nú
fyrir dómstólunum hér í Reykjavík.
Vér gerum það hér að umræðuefni
vegna þess, að tilraunin til að leggja
höft á frjálsar umræður, frjálsa at-
hugun þjóðarinnar er þar jafnvel ó-
venjulega háskasamleg.
Tveir sýslunefndarmenn, prófastur
og skólastjóri, báðir með mestu
merkismönnum þjóðarinnar, rita í vor
í blað hér í bænum, ítarlega og ágætl-
ega rökstudda grein um ísjárverðar
embættisyfirsjónir sýsiumanns — yfir-
sjónir, sem árangurslaust höfðu ver-
ið kærðar fyrir amtmanni. Skömmu
síðar telur ritstjórinn upp í blaðinu
þær sakir, er sýslunefndarmennirnir
höfðu borið á sýslumann. Fáum
dögurn síðar er amtsráð haldið. Þar
eru lagðar fram kærur frá sýslu-
nefnarmönnunum út af þessu atferli,
er þeir höfðu ritað um í blaðinu.
Amtsráðið telur kærurnar á svo
miklum rökum bygðar, að allir sýsiu-
fulltrúarnir í ráðinu, að undantekn-
um hlutaðeigandi sýslumanni sjálfum,
krefjast þess að rannsókn verði hafin.
Um stjórnmálaríg gat þar ekki nokk-
urn verið að tefla, því að ráðið er
skipað mönnurn úr báðum flokkum.
Hvað gera nú hin æðstu stjórnar-
völd vor — þau er eiga að hafa eft-
irlit með embættismönnum landsins?
Verða þau við þeirri kröfu amtsráðs-
ins að láta rannsaka málið ?
Nei. Þau þvertaka fyrir rannsókn.
Er þá ekkert gert?
Jú. Farið í mál að gömlum vanda.
Sýslumaður er látinn hölðameiðyrða-
mál.
Gegn hverjum? Sennilega gegn
sýslunefndarmönnunum, sem höfðu
borið fram sakargiftirnar, fyrst í
blaðinu, svo lagt þær fyrir amtsráðið,
Nei. Málið er ekki höfðað gegn
sýslunefndarmönnunum. Málið er höfð-
að gegn ritstjóranum - fyrir að hafa
eftir sakargiftir, sem amtsráðið heimt-
ar að verði rannsakaðar.
Hvers vegna er málið höfðað gegn
ritstjóranum en ekki sýslunefndar-
mönnunum? Er saknæmara að hafa
sakargiftir eftir, en að koma með
þær fyrstur manna?
Sýnileg ástæða er til þess engin
önnur en sú, að ganga má að því
nokkurn veginn vísu, að ritstjóranum
veiti örðugar að afla sér sannana en
sýslunefndarmönnunum. Hann yrði
að fá setudómara skipaðan, ef hann
færi að ieiða vitni í þeirri sveit, þar
sem atburðirnir hafa gerst. Hann
yrði að fá málfærslumann þar fyrir
sína hönd, o. s. írv. í stað þess,
að stjórnarvöldin láti rannsaka mái-
ið, eins og amtsráðið hafði kraf-
ist af þeim, er séð um , að sönnun-
arskyldan komist yfir á þann mann-
inn, sem örðugast á um sannanir.
Á þann hátt er sannleikanum séð
borgið í þessu máli — eins og svo mörg.
um öðrum hér á landi,