Fjallkonan - 08.06.1906, Blaðsíða 2

98
FJALLKONAN.
myndað nýtt ráðaneyti, en Staaff
tekur við forustu stjórnarandstæðing-
anna í neðri deild, og þeir eru í
meiri hluta. Hið nýja ráðaneyti mun
ætla að leita samkomulags milli
deildanna, aðalsvaldsias og þjóðar-
valdsins; en vonlaust þykir, að það
náist. Konungur þykir með fram-
komu sinni hafa stutt aðalsvaldið og
fara frjálslyndari blöð Svía um það
hörðum orðum og segja hann muni
sanna, þótt seinna verði, að af því
stafi honum engin heill.
Öll framkoma Staaffs þykir hin
glæsilegasta, og er hann gott dæmi
þess, að til eru þó þeir menn, er
eigi vilja það fyrir völdin vinna að
fórna sinni sannfæringu og ganga á
bak orða sinna og verka. Hann er
ungur maður, að eins 46 ára, og er
vonandi, að honum endist aldur til
þess að heyja baráttu þessatil enda
og ná fullum sigri.
Henrik Ibsen dáinn.
Hann andaðist 23. maí síðastliðinn
af hjartalömun. A andlát hans hefir
verið litið sem stórviðburð út um
allan mentaðan heim.
Hann var fæddur 20. marz 1828.
Langafafaðir haus, Peter Ibsen, var
danskur skipstjóri, sem fluttist til
Björgvinar 1720 og gekk þar að eiga
dóttur þýzks manns. Faðir Ibsens
var kaupmaður og hafði mikið und-
ir höndum, en varð félaus 1836, og
á 14. ári varð Ibsen að fara úr föð-
urhúsum. Mest langaði hann þá til
þess að verða málari, en varð að
sætta sig við að fara að læra lyfja-
fræði í lyfjabúð í smábæ, sem heitir
Grimstad. Þar var hann 5 ár, orti
kvæði, bjó sig undir stúdentspróf og
samdi leikritið Catilínu. 1851 fekk
hann stöðu við leikhúsið í Björgvin,
samdi þar nokkur leikritog dvaldist
þar til 1857. Þá fór hann til Krist-
janíu, komst að leikhúsinu þar. Næstu
árin á eftir ritaði hann Hærmændene
paa Helgeland (Víkingana á Háloga-
landi), sem J. L. Hejberg gerði aft-
nrreka við konunglega leikhúsið í
Khöfn, Kærlighedens Komedie og
Kongsemnerne og orti nokkur af
sínum frægustu kvæðum.
Arið 1864 fekk hann loks ofurlít-
inn styrk til utanfarar, fór þá til
Berlínar og Rómaborgar, var í útlönd-
um 27 ár, samdi allan þorrann af
ritum sínum og varð eitthvert fræg-
asta skáld sinna samtíðarmanna í ver-
öldinni og stórauðugur maður.
Árið 1891 fluttist hann til Krist-
janíu, samdi þar nokkur leikrit og
dvaldist þar til dauðadags. Síðasta
rit hans, Naar vi döde vaagner, kom
Út 1899.
Georg Brandes segir um hann með-
al annars í Politiken:
„Hann var mestur rithöfundur í
bðkmentum Norðurlanda, mestur rit-
höfundur, sem nokkuru sinni hefir
verið í þeim þremur ríkjum. Eini
rithöfundurinn, sem komist getur til
jafns við hann í Danmörku og Nor-
egi, er Holberg, og vera má, að þeim
Holberg og Ibsen hafi svipað nokkuð
saman að manngildi og skapferli.
Báðir voru þeir einmana, báðirbönd-
uðu þeir frá sér ágengni samvistar-
manna sinna, báðir voru nokkuð sér-
lundaðir og kaldir í viðmóti og höfðu
vaðið fyrir neðan sig. Báðir báru
þeir langt af öllum samtíðarmönnum
sínnm á Norðurlöndum, báðir sömdu
leikrit, sem aldrei fyrnast, báðir ólu
þjóðirnar upp. Nokkurn hæfileika-
skyldleik bendir það líka á, að Hol-
berg og Ibsen eru einu Norðurlanda-
skáldin, sem hafa orðið auðmenn af
ritum sínum.
En svo sem kunnugt er, verður
ekki heimsfrægð þeirra né þau áhrif,
er þeir hafa haft, borin saman. Hol-
berg var fyrir löngu audaður, þegar
hann komst í mikið álit með einni
útlendri þjóð, Þjóðverjum, og fór að
hafa nokkur áhrif þar.
En tvo síðustu áratugina hefir
Ibsen verið svo mikið stórmenni í
bókmentunum, sem hugsanlegt er að
nokkur maður verði. Hjá honum
hefir vorið þungamiðja hins hugsandi
heims í Norðurálfu og Yesturálfu.
Það var ekki fyr en hann kom til
sögunnar, að nútíðarmenning Norð-
urlanda hefir breytt viðgangsferli
listarinnar, og hann einn Norður-
landamanna hefir haft þau áhrif.
Á síðari tímum hafa nokkuð oft
heyrst raddir í þá átt í Danmörku,
að leikrit Ibsens séu að nokkuru
leyti úrelt. En ekki mega menn
gleyma því, að á elliárum Holbergs
héldu samtíðarmenn hans, að rit hans
væru alveg úrelt. Þá grunaði ekki,
að hálfri öld siðar mundu menn furða
sig á hressingar-fjörinu í leikritum
hans, sem menn hugðu, að þá væru
úr gildi gengiu. Senniléga fer á
sama hátt um rit Ibsens. Þegar
aldarhátturinu hefir með öllu varpað
þeim fyrir borð, rísa þau upp aftur
og eru þá yfir alla tízku hafin. Þá
fá menn mætur á þeim, fyrst sem
sögulegum menjagripum, því næst
sem lífslindum; þær andlegu vatns-
æðar, sem í ritunum hafa verið
fólgnar, spretta þá upp af nýju.“
Björnstjerne Björnson var í Kaup-
mannahöfn, þegar binn mikli keppi-
nautur hans andaðist, var að leita
sér lækninga á Ijóslækningastofnun
Finsens. Einn af fréttamönnum við
blaðið „Politiken“ varð til þess að
færa honum andlátsfregnina.
Björnson varð hljóður við. Svo
sagði hann, að Ibsen hefði þjáðst óg-
urlega. Upp á síðkastið hafi hann
verið alveg mállaus. „Eg held, að
hann hafi verið að deyja 5 síðustu
árin,“ sagði Björnson. „Dagana, sem
Hákon konungur kom, var hann svo
veikur, að menn bjuggust við, að
hann mundi skilja við þá og þegar.“
Maðurinn spurði Björnson, hvenær
hann hefði séð Ibsen síðast.
„Þegar eg var nýbúinn að fá
Nobels-verðlaunin. Eg fór æfinlega
upp til hans, þegar eitthvað mikið
hafði fyrir mig komið. Hann sat þá
lengi þegjandi og hélt báðum hönd-
um utan um aðra höndina á mér.
Loksins tókst honum með erfiðismun-
um að segja nokkur ástúðarorð.“
Blaðamaðurinn mæltist til þess, að
Björuson segði sér í fáum orðum,
hvernig hann liti á lífsstarf Ibsens.
„Ó,“ mælti Björnson, „allirfrægir
menn um víða veröld rita nú svo
mikið og tala um hann. Eg get í
raun og veru ekki annað gert en
endurtekið það, sem eg sagði einu
sinni í ræðu — að rit Ibsens séu eins
og vitar; þeir vitar sýna mönnum,
hvert þeir eiga ekki að stefna, og þá
sjá menn fyrsta, þegar þeir eru
komnir í nánd við Noreg. Eg hygg,
að þetta sé sæmilega rétt mælt.“
„Og um hvert rita hans þykiryð-
ur mest vert?“
Skáldið svaraði tafarlaust:
„ Urn Afturgöngur! Þar ber mest
á skáldgáfu hans, og þar sækir hann
efni sitt lengst inn í sálarlífið. Eg
veit ekki, hvort eg get sagt, að hann
sé mest skáld samtíðarmanna sinna.
En hann er mestur smiðurinn. Lítið
á Vildanden! Þar er engri setning
ofaukið, hvert orð hefir sinn tilgaug.
Það er alveg dásamlegt. En hann
var líka tvö ár að fást við hvertrit
sitt og gerði ekkert annað. Það er
listin í ritum hans, sem veldur því,
að þau fyrnast aldrei.“
Virðingar-át.
Lengi hefir það viðgengist að éta
mönnum til virðingar. En mjög er
sá siður nú að hverfa — hvarvetna
nema á íslandi.
Hér fer oddborgarahátturinn vax-
andi í þessu efni, eins og svo mörg-
um öðrum efnum. Einkum hefir þró-
ast ástríða fyrir því að éta til virð-
ingar dönskum mönnum, svo að þeir,
sem líta á hlutina með skynsemd eru
farnir að skellihlæja að. Ef danskur
skipstjóri eða maskínumeistari hefir
komið hingað nokkuð oft, þá er jafn-
vel það orðið tilefni til áts.
Nú er nýafstaðin ein fjölmenn stór-
eflis-átveizla. í þetta sinn var etið
í tilefni af því, að konungur vor átti
þá afmælisdag.
Mjög er Fjallk. fjærri skapi að
amast við því, að konungi vorum sé
sýnd sæmd. En vér fáum ekki með
nokkuru móti séð, að honumsé nein
virðing að því, að t. d. Jón Ólafsson
éti í eitt skifti meira og drekki
meira af áfengi en hann er vanur.
Né heldur getum vér séð, að konungi
muni þykja nein virðing að þvi, að
aðrir geri það.
Víst er óhætt að fullyrða, að flest-
um mönnum, sem láta leiðast til þess
að taka þátt í þessurn átveizlum,
séu þær mjög leiðar. Þeir gera þetta
sárnauðugir. Þeir einir er hugsan-
legt að hlakki til þeirra, sem hyggja
gott til að fá sér í staupinu. En
þeim mönnum er nú mjög tekið að
fækka. Og allir skynsamir menn eru
farnir að finna til þess, hvað það er
andhælislegt að sýna manni út í lönd-
um virðingarmerki á þann hátt, að
setjast einhverstaðar við að raða í
sig meiri mat en menn eru vanir, og
þar af leiðandi meiri mat en þeim
verður gott af.
Finni menn hvöt hjá sér til þess
að gera sér dagamun á afmæli kon-
ungs — og vér viljum alls ekki segja,
að það sé ekki vel til fundið — þá
ætti óneitanlega betur við, að stofn-
að væri til einhvers mannfagnaðar,
sem alþyða manna gæti tekið þátt
í sér til ánægju. Nú hefir hún ekki
annað að segja af þeirri sæmd, sem
menn þykjast vera að sýna konungi
vorum, en það, að fá að standa úti
á götunum, og horfa á, hvernig veizlu-
gestir eru búnir.
Úti um hið mikla brezka ríki er
margfalt ríkari meðvitund um sam-
band þegnanna við þjóðhöfðingja sinn
en hér á landi. Engum manni gœti
samt komið þar til hugar að stofna
til átveizlu í tilefni af konungsafmæli.
En verkamenn eru leystir frá vinnu,
að því leyti sem tök eru á. Félög
stofna til hinna og annarra skemt-
ana. Járnbrautafélög efna til skemti-
ferða fyrir lágt gjald. Alt er haft
sem alþýðlegast og kostnaðarminst.
Hér hugkvæmist mönnum ekki ann-
að en að eta mikinn mat og dýran
mat. Þeir, sem ekki hafa efni á
því eða lund til þess, fá að — horfa
á menn fara inn að matnum.
TJm sjálfstæði íslands.
voru langar og allfjörugar umræð-
ur i Stúdentafélaginu í fyrrakvöld.
Jón Jensson yfirdómari var frum-
mælandi og rakti söguna af sjálfstæðis-
baráttu vorri. Hann leit svo á, sem
íslendingar hefðu aldrei afsalað sér
neinu af sjálfstæði sinni fyr en á
þingunum 1902 og 1903, er ríkis-
ráðsákvæðið hefði verið samþykt.
Og þeirri yfirsjón yrðum vér aftur
að kippa í lag. Með orðinu sjálf-
stæði átti ræðumaður við fulla sjúlf-
stœði, skýlausan rétt til þess að ráða
algerlega málum vorum, algjört rétt-
leysi allra annara þjóða til þess að hafa
þau með höndum annan veg en með voru
saraþykki. Hitt var ræðumanni ekki
kappsmál, hvert stjórnarfyrirkomu-
lagið væri, ef viðurkenning fengist
fyrir þessari sjálfstæði landsins.
Þessu takmarki mætti ná á ýmsan
hátt. Því mætti ná með svipuðu
fyrirkomulagi, sem vér höfum nú,
ef vér losnuðum við afskifti danskr-
ar stjórnar af málum vorum. Því
mætti líka ná með landstjórafyrir-
komulagi, ef vel væri um hnútana
búið. Og því mætti enn fremur ná
með svo nefndu persónusambandi
milli landanna, sem frummælandi
hallaðist annars ekki að fyrir sitt
leyti.
í flestu af því, sem sagt var á
fundinum, var fólgin rík viðurkenn-
ing þess, að stjórnarafstaðan til Dan-
merkur væri ótæk, eins og hún er
nú, og að vér gætum ekki sætt oss
við neitt minna en þá sjálfstæði
lands og þjóðar, sem frummælandi
hélt fram.
>'ýr Geysir.
í febrúar í vetur urðu landskjálft-
ar á Reykjanesi. Þá tók að gjósa
mikið hver, sem þar hefir komið upp
fyrir 6 árum, og heldur því enn áfram.
Hann sendir strokunni 200 fet upp
í loftið, 15 mínútur í einu, með 10
mínútna millibili. Mikill undirgang-
ur fylgir gosunum.
Ótíðin nyrðra.
Á krossmessudag var blindbylur
nyrðra, segir Jósep bóndi Jónsson
frá Melum, sem kom hingað með
Reykjavíkinni á laugardaginn var.
Eftir bylinn var alveg járðlaust, en
fyrir nokkuru var þó búið að sleppa
fé, þegar hann lagði á stað. Hrúta-
fjörður og Miðfjörður voru fullir af
hafís, en á austanverðum Húnaflóa
var íslaust og skip nýlega komið á
Blönduós. Jökull var á allri Holta-
vörðuheiði, þegar J. J. fór yflr hana,
og töluverð ófærð. Skepnuhöld voru
bærileg í Strandasýslu, ekki fyrir-
sjáanlegur tilfinnanlegur hnekkir af
harðindunum. Með Vestu og Skál-
holti hafði komið kornvara á Borð-
eyri, áður en ísinn rak inn, og verið
mikið notuð til skepnufóðurs.