Fjallkonan - 31.10.1906, Blaðsíða 2

218
FJALLKONAN.
unum einum, þó að efnið sé að kalla
má ekkert. Hann er ekki gæddur þessu
töframagni lipurðarinnar. Og oft
þarf töiuvert fyrir því að hafa, lesa
með athygli, til þess að gera sér
grein fyrir, hvað hann er að segja
manni.
Eu að öllum jafnaði svarar líka
kostnaði að leggja þetta á sig. E.
B. heíir svo mikið að segja manni.
Hugsana-auðurinn er ógrynni og hver
sýnin rekur aðra: Staðreyndir nátt-
úrunnar og sýnir andans, fornaldar-
myndir og framtíðarhillingar, fögn-
uður út af fegurð og mætti lifsins
og vængjasterkar vonir um margfalt
meiri fegurð og margfalt meiri mátt
lífsins og mannsandans hér í heimi
og annars heims — alt vefur E. B.
það saman í glæsilega glitbreiðu,
stundum í furðu stuttu máli.
Ljóðadís E. B. er einkennilega
hraust og heilbrigð vera. Pað er
eins og hún hafi drukkið í sig alla
trú, sem til er í tímanum, á fegurð-
ina og kærleikann og vitið og lífið,
og helt niður hverjum dropa úr efa-
bikarnum, sem sjálfsagt hefir samt
verið að henni réttur, eins og öðrum
í þessum heimi á þessum tímum.
Gullfallegt er það margt, sem E.
B. kveður um hið sýnilega líf og hina
sýnilegu tilveru yfirleitt. En naumast
mun það vera misskilningur, er vér
segjum, að kvæðin beri þess vitni,
að það sé hinn innri heimur, líf og
vonir andans, sem honum sé mest-
ur nnaðnr að hugsa um. Þangað
leitar hugur skáldsins mjög oft frá
öðru umtalsefni.
Á þrjú kvæði skal bent rétt til
dæmis.
Þetta er upphaf að hinu tilbomu-
mikla og viðhafnarmikla kvæði Detti-
foss:
Syng, Dettifoss. Syng háit mót himins sól.
Skín, hátign Ijóss, á skuggans veldisstól.
Og kný minn huga, gnýr, til ljóða, er lif'a,
um leik þess mesta kraf'ts, er fold vor ól.
Lát snerta andann djúpt þinn mikla mátt,
sem megnar klettinn hels af ró að hifa.
Bg veit, eg finn við óms þíns undraslátt
má efla mannleg hjörtu. Slá þú hátt,
fosshjarta. Styrk minn hug og hönd að
skrifa.
Skáldið fer að hugsa um, hvaða
gagn gæti orðið að þessum fossi
þarna upp i öræfum:
Þú gætir unnið dauðans böli bót,
stráð blómaskrauti yflr rústir grjótsins,
steypt mynd þess aftur upp í fífsins mót
með afli því, frá landsins hjartarót,
sem kviksett er í klettalegstað fljótsins.
0g rafmagnið, sem „kviksett“ er,
leiðir hug skáldsins að öðru, andlegu,
afli:
Eg þykist skynja hér sem djúpt í draum
við dagsbrún tímans nýja magnsins straum.
Þá affið, sem í heilans þráðum þýtur,
af þekking æðri verður lagt í taum.
— Er hugarvaldsins voldug öld oss nær,
þá veröld deyr ei, er hún guð sinn lítur,
þá auga manns sér allri fjarlægð fjær,
þá framsýn andans ljósi á eilífð slær
og mustarðskorn af vilja björgin brýtur.
Alveg á sama hátt leiðist hugur
skáldsins í öðru stórkostlega glæsi-
legu náttúrulýsingarkvæði, Lágnœtt-
issól. Þar er þetta upphaf:
A unnar varir eldveig dreypist.
um axlir hæðar skarlat steypist.
Alt logar, skín f himins hyr
og heimsró — sem í Edens lundi.
Það er sem hafið hvíli á sundi
og himnavagninn standi kyr,
svo allir ljóssins sveigar sveipist
í sigurport um kveldsins dyr.
Skáldið lætur ekki hugann nema
staðar til fulls við alla þessa dýrð,
sem lýst er frábærlega vel, lætur
sér ekki uægja að horfa á það og
skýra frá því, hvernig „andi náttúr-
unnar“
ber háskrúð sjálfra lífsins Jinda
í ljósmyndina af degi og nótt.
Inn verður hann að leita, eins og
oftar:
En hvarms að baki sólir síga,
þar svefnlönd rísa og daggir hníga
með hringför krafts í liauðri og vog.
Þar hvelfist veröld jöfn því ytra.
í skuggsjám heilans himnar glitra,
þar hittast straumar, tendrast log
og draumasjöir sökkva, stiga
við segulstormins vængjatog.
Ekki getum vér stilt oss um að
benda á hið dýrlega niðurlag á þessu
kvæði, þó að það komi ekki beint
því við, sem hér er verið að tala
um:
Minn hugur spannar himingeiminn.
Mitt hjarta telur stjörnusveiminn,
sem dylur sig í heiðlofts hyl.
Svo hátt og vítt mér finst ég skynja.
Guðs veröld! Andans hlekkir hrynja
sem hjóm við þetta geislaspil.
Mér finst ég elska allan heiminn
og enginn dauði vera til.
Enn fer eins í Hljöðaklettum.
Það kvæði byrjar á mjög fagurri
náttúrulýsing. En hugur skáldsins
staðnæmist ekki við klettana sjálfa,
né sjóinn, né Jökulsá, sem slær
langspilið í fjarlægð, né heiðina,
sem
, . við dagsbjarmann drúpir svo vær
og drekkur bergómsins skálar.
Inn á við leitar hann enn.
Annarleg rödd ber mér eintal míns sjálfs.
Bergmál klettanna kemur skáld-
inu til þess að hugsa um bergmál
ástarinnar:
Er nokkuð svo helsnautt um heimsins
rann
sem hjarta, er aldrei neitt bergmál fann,
og nokkuð svo sælt sem tvær sálir á
jörð,
sámhljóma í böli og nauðum ?
Ein barnsrödd getur um fold og fjörð
fallið sem þruma af hamranna storð,
eins getur eitt sannleikans almáttugt orð
íshjartað kveðið f'rá dauðum.
Hljómspegill anda míns, hvelfing blá,
í hæð þína snýr sér mín leyndasta þrá,
Minn hugur er bylgja með hrynjandi fall,
sem hnígur að ljósvakans ströndum.
Og hjartað á lifsviljans hrópandi kall.
Himinn, gefðu mér bergmálsins svar.
Heyrðu mitt orð við hinn yzta mar
í ódáins-söngvanna löndum.
Hjá þeim mönnum, sem ekki hafa
kynt sér að ráði ljóðagerð Einars
Benediktssonar og lesa þessi litlu
sýnishorn, vonum vér að vakni hug-
mynd um það, að þessi bók hans sé
þess verð að eignast hana og lesa
hana með athygli. í því augnamiði
eru þessar línur ritaðar.
V erzlunarskólinn.
Þar eru nemendur um 60. Fleiri
hafa viljað komast að, en unt hefir
verið að veita viðtöku. Skólastjóri
er Ólafur G. Eyjólfsson, hinn sami
og í fyrra. —
IJetrunarhúsvinuu
um 8 mánuði hefir Samúel Guð-
mundsson járnsmiður verið dæmdur í
af bæjarfógeta hér. Hann hafði gint
út með sér stúlku, sem ekki var
moð öllum mjalla, gert hana blind-
fulla og haft í frammi við hana ó-
hæfu.
Yínsöluleyfl
hafa Seyðfirðingar neitað í haust
með 54 atkv. gegn 48 á borgara-
fundi. Norðmaður einn sótti um það.
Frá ððrum löndum.
Kaupmannahöfn 17. okt. 1906.
Ríkisþing Dana sett.
Konungur hefir í hyggju umbæt-
ur á stöðu íslands í ríkinu. Hann
setti sjálfur rikisþingið 1. þ. m. í
ræðu sinni gat hann hinna helztu
mála, er koma mundu fyrir á þessu
þingi, ásamt því, að hann hefði í
byggju breytingar og umbætur á
stöðu íslands í ríkinu. Meiri hluti
þjóðþingsins samþykti ávarp, er þakk-
aði konungi ræðuna, og lét í Ijós þá
ósk sína og von, að starf þessa þings
mætti verða mikið bæði að kostum
og vöxtum. Hinir framsæknari vinstri-
menn komu með breytingartillögu,
þar sem þingið lét í ljós, hvaða lausn
það teldi heppilegasta á hverju þeirra
mála, er getið var í ræðu konungs.
Yar þess meðal annars getið, að þeir
teldu nauðsynlegt að vinda bráðan
bug að því að bæta stjórnarfyrir-
komulag íslands. Var sú tillaga feld,
en þó eigi sakir þessa atriðis, heldur
ýmsra annara.
Eáuamáiið ísleuzka.
Þessa máls hefir verið getið hér í
nokkurum blöðum, þar á meðal í
stjórnarblaðinu „Köbenhavn“. Getur
það þess, að auðvitað vilji það styðja
allar sanngjarnar kröfur íslendinga,
en sér-fáni sé það, er sízt geti kom-
ið til mála, að því fráskildu að löndin
hafi sama konung. Kveðst blaðið
hafa átt tal við hr. Lárus Bjarnason
um mál þetta, og kvað hann áhugann
á því máli lítinn heima á íslandi.
Meðal annars, er stendur í grein
þessari, er, að blöðin sem málinu
hafi hreyft (Reykjavík og Lögrétta)
séu andstæð stjórninni og stúdenta-
félagið í Reykjavík sé klíka af gagn-
breytingamönnum(„en radikal klike“).
Hefir hr. L. B. gert þá athugasemd
við frásögn blaðsins, að blöð þau er
ræðir um í greininni sé að vísu ekki
stjórnarmálgögn, en geti þó talist vin-
veitt stjórninni, enda þótt Reykja-
víkin hafi upp á síðkastið fundið
harðlega að ýmsum gerðum stjórnar-
innar, og á hinn bóginn væri ef til
vill ekki rétt að kalla stúdentafélagið
gagnbreytingamannakliku, enda þótt
flestir félagsmanna væru ungir gagn-
breytingasamir stúdentar.
Holger Drachmann
varð sextugur fyrir skömmu. Var
honum þá í heiðursskyni haldin hin
veglegasta veizla í ráðhúsi Kaup-
mannahafnar. Keptust allir, bæði
einstakir menn og félög, um að sýna
skáldinu virðingu. Blöðin fluttu dag
eftir dag langar greinar um alt það milli
himins og jarðar, er eitthvað snerti
Drachmann og honum mátti til heið-
urs verða.
Ástandið á Rússlandi.
Þar gengur alt í sama þófinu,
manndráp, rán og sprengingar eru
daglegt brauð. Herréttirnir dæma
hvern þann vægðarlaust til lífláts, er
grunaður er um hluttöku í bylting-
unni. Hefir blað eitt nýlega náð í
og prentað bréf frá stjórninni til her-
foringjanna, þar sem þeim er skipað
að bæla allan óróa niður vægðarlaust,
og að þeir megi ekki fara fram á
það við keisarann að náða nokkurn
þann, er gert hefir sig sekan í slík-
um glæp. Frjálslyndi flokkurinn (De
konstitutionelle Demokrater) hefir ný-
lega haldið fund í Helsingfors á Finn-
landi, með því að honum var bannað að
balda slíkan fund heima á Rússlandi.
Samþykti sá fundur tillögu, er fór
hörðum orðum um stjórnina og gerð-
ir hennar. Segir þar meðal annars,
að hún fótumtroði helztu mannrétt-
indi og mundi ekki víla fyrir sér að
koma einveldi aftur á með valdi, ef
hún sæi sér þess nokkurn kost. Aftur
hefir íhaldsflokkurinn á fundi, er einnig
er ný-afstaðinn, lýstþví yfir að hann
vilji styðja stjórnina, jafuvel þótt
hann geti ekki fallist á, að allar
gerðir hennar hafi verið hentugar.
Sérstaklega er ástandið ískyggilegt
í pólsku löndunum. Sagt. er, að stjórn-
in muni veita íhaldsliðinu stórkost-
legan fjárstyrk til baráttu þeirrar,
er verður við kosningar þær, er fram
eiga að fara til Dumunnar. Nýlega
hafa bændur verið leystir undan átt-
haga böndum og gerðir jafn-réttháir
öðrum borgurum ríkisins, en ekki er
búist við, að þeir geri sig ánægða
með það, heldur krefjist þess að fá
eignarrétt á ábúðarjörðum sínum.
Bismarck
og- Vilhjálmar Þýzkaiaudskeisari II.
Svo sem kannugt er, varð Bismarck
að víkja frá völdum skömmu eftir
að Vilhjálmur H. hafði tekið við
ríkisstjórn, sakir ósamkomulags þeirra
á milli; en aldrei hafa menn með
vissu vitað, hvernig því var varið.
Nú hefir nýlega komið út bók, er
vakið hefir geysimikla eftirtekt. Bók
þessi er dagbók Hohenlohe þess, er
kanzlari varð eftir Bismarck. Skýr-
ir hún allnákvæmlega frá deiluefn-
inu milli keisara og járnkanzlara og
hefir víðast hvar svo áreiðanlegar
heimildir, sem unt er að fá. Aðal-
deiluefnin voru fyrst og fremst, hvort
Þjóðverjar skyldu leita vinfengis við
Rússa og ef þeir (c: Rússar) lentu
í ófriði við Austurríkismenn út af
Balkanskagamálum, hvort þá, þrátt
fyrir þríveldasambandið, að veita eigi
Austurríki lið. Þannig vildi Bis-
marck það vera láta. En keisari
vildi vera ærlegur bandamaður Aust-
urríkis, jafnvel þótt það drægi þann
dilk á eftir sér, að Þýzkaland lenti
í ófriði við Rússland. Auk þess bar
það á milli í innanríkismálum, hvort
kúga skyldi með harðri hendi verk-
mannahreyfingu, er Bismarck vildi,
eða ekki. Er ýmislegu í frásögnum
þessum þannig farið, að betra hefði
verið fyrir keisara og ýmsa aðra
menn að kyrt hefði legið, enda brást
hann reiður við og skrifaði elzta
syni Hohenlohe og lýsti vanþóknun
sinni á að dagbók þessi skyldi hafa
verið prentuð. En þá kom það í
ljós, að það var yngsti bróðurinn,
er handritið átti og hafði látið gefa
það út. Hann er amtmaður í Elsass
og hefir nú orðið að sækja um lausn
frá embætti fyrir bragðið — Frem-
ur þykir frásögn Hohenlohe halla á
Bismark og er því búist við, að ætt-
menn hans muni gefa út 3. bindið
(2 eru áður útkomin) af dagbók
Bismarcks, þar sem hann skýrir sjálf-
ur frá tildrögunum til þess að hann
varð að víkja frá völdum, en lítt
mun keisara og hans mönnum um
það gefið, að þær frásagnir komi
nú þegar fyrir almennings sjónir.
Alþingi og stjórn Ibjóða
ríkisþingsmönnum.
í byrjun þingfunda í dag lásu
forsetar beggja þinga upp bréf frá
ráðherra íslands og forsetum alþingis,