Fjallkonan - 10.11.1906, Blaðsíða 2

230
F.JALLKONAN.
in með fulltrúum sínum, þingmenn
eru keyptir fyrir þá og þá fjárhæð;
og alþýðan verður alveg magnlaus.
En með þannig lagaðri alþýðu-at-
kvæðagreið*lu er þjóðræðið trygt, og
féglæframennirnir fá ekki beitt sér.“
Ríkin, sem hafa leitt þetta fyrir-
komulag í lög, eru Caiifornía, Norð-
nr og Suður Dakota, Oregon, Utah
og Nevada.
í Oregou er alþýðan nýbúin að
fella kosningarrétt kveuna með þess-
um hætti, en auðvitað má taka það
mál fyrir aftur, hvenær sem 5 af
hundraði af kjósendum vilja skrifa
undir bænaskrá þess efnis, sagði dr.
Haynes.
Upptök kvenréttarhreyfíngarinnar,
i.
Kvenréttarmálið fer sigurför um
þessar mundir um siðaðan heirn. Síð-
nstu fréttir af því ílytur Fjallk. í
þessu blaði — þær að fyrir brezka
þingið haii verið lagt lagafrumvarp
um að veita konum kosningarrétt. —
Fyrir skömmu kom fregn um það,
að Óskar Svíakonungur hefði veitt
áheyrn sendinefnd kvenna, sem fyrir
kosningarrétti berjast í Svíþjóð, og
lofað að styðja mál þeirra eftir megni.
Sennilega er óhætt að ganga að
því vísu, að þess verði ekki langt
að bíða konur fái kosningarrétt til
löggjafarþinga í miklu fleiri löndum
en þær hafa hann nú — þar á meðal
á íslandi. Hreyfingin er ein af hin-
um öflugustu, sem uppi eru í heim-
inum um þessar mundir.
Mörgum lesendum Fjallk. mun vera
kunnugt um það, að þessi hreyfing
stafar upprunalega frá konum í Banda-
ríkjunum. Hitt er sjálfsagt miklu
færri lesendum vorum Ijóst, hver upp-
tökin voru, hvað það var, sem kom
hinum hugprúðu Vesturheims-konuin
út á þessa braut, sem lengi var svo
hál, framar öllu öðru hlægileg og oft
alt annað en hættulaus.
Upptökin voru barátta kvenna fyrir
afnámi þrælahalds í Bandaríkjunum.
í Norðurálfunui dettur þrælahald
úr söguuni, án þess að mönnum sé
fyllilega Ijóst, hvernig það atvikast,
verður að engu fyrir rás viðburðanna,
þegar á miðöldunum. En í Banda-
rikjunum hélzt jþað til 1865. Og
ekki tókst að losna við það með öðr-
um hætti en einum hinum grimmasta
ófriði mannkynssögunnar.
Og úrslit málsins eru engu síður
að þakka konum Bandaríkjauna en
körlum. í því méli komu þær fyrst
fram á sjónarsviðið á sama hátt og
karlmenn. Það mál kemur þeim til
þess að hugsa um réttarstöðu sjálfra
sín. Og það mál sýnir þeim sjálfum
og mannkyninu yfirleitt, hvað í þeim
býr, ef það er vakið.
Mikill hluti af þeirri bók eftir frú
Dagmar Hjort um kvennréttindamál-
ið, sem Fjallkkonan hefir áður minst
á, er um þessi upptök þess, barátt-
una gegn þrælahaldinu. Um það
mál hefir að kalla má ekkert verið
ritað á íslenzku. Allri alþýðu manna
hlýtur að vera að mestu ókunuugt
um það. Vér göngum að því vísu,
að mönnum muni hvorki þykja ófróð-
legt né óskemtilegt að sjá sagt frá
nokkurum atriðum. Þau eru öll tek-
in úr bók þeirri, sem áður hefir verið
nefnd. Vér byggjum, að þau geti
orðið ýmsum að umhugsunarefni. Þau
sýna oss að minsta kosti, hvað með
nokkurum hlnta mannkynsins býr,
þegar valdið er nægilegt til þess að
fullnægja ástríðunum. Þau sýna
sömuleiðis, hvert djúp er staðfest
milli mannanna, þeirra sem eingöngu
hugsa um sjálfa sig eða láta æsast
af samvizkulausum leiðtogum, og
hinna, sem eru ráðnir í að fylgja
sannleikanum og réttlætinu, á hverju
sem gengur.
Hvað var það þá, sem konurnar,
ásamt nokkurum hugprúðum karl-
mönnum, lögðu út í að berjast á
móti? Ekki er alveg víst, að öllum
sé það ljóst til fulls, þó að þeir heyri
þrælahald nefnt.
Þrælarnir voru svertingjar frá Af
ríku og afkomendur þeirra. Um tvær
til þrjár aldir höfðu þeir verið fluttir
austan að. Á 18. öldinni telst mönn-
um til, að 100 þúsund þrælar hafi
verið fluttir árlega frá Suðurálfu
til Vesturheíms. En vitaskuld dóu
um 40 af hundraði á leiðinni eða eftir á
af flutningnum. Þrælasalarnir náðu
þeim á sitt vald með alls konar óhæfu,
þjófnaði ránum, og manndrápum, auk
þess sem þeir auðvitað borguðu fé
fyrir suma.
Árið 1808 var innflutningur þræla
til Bandaríkjanna bannaður. Ekki
var það samt gert í mannúðarskyni.
Sum ríkin höfðu stórkostlega atvinnu
af þrælasölu, og vildu ekki láta
spilla henni með útlendri samkepni.
Til dæmis að taka flutti Virginía
ein út 40 þús. þræla árið 1836 til
ríkjanna fyrir sunnan sig, og ná-
grannarikin álíka mikið.
Innanlands-verlunin með þræla var
alveg eins harðýðgisleg eins og inn-
flutningur þeirra hafði verið til Vest-
urheims. — Ekkert var hirt um
neinar ættar- eða vináttubönd. Ung-
börn voru seld á uppboðum frá mæðr-
um sínura, konur frá mönnum sinum
o. s. frv.
Meðferðin á þrælum var víða voða-
leg, einkum á plantekrum í syðstu
ríkjuDum. Þeir voru látnir vinna
dag og nótt, með örstuttum svefntíma,
svo að á sykurræktarjörðunum ent-
ust þeir ekki nema 6—7 ár að með-
aliali. 1 góðum húsum átiu þeir
sæmilega gott; en þeir áttu á hætta
að verða seldir þaðan, þegar minst
varði. Hver þrælaeigandi mátti senda
þræla sína í fangelsi, þegar hann
vildi, til þess að fá þá flengda þar
fyrir borgun, og þar var oft beitt
við þá feiknagrimd. Þrælahaldið
gaf öllum illum hvötum þroska. Það
ól í mönnum óstjórnlegan ofsa og
svo rangsnúna grimd, sem framast
er unt að hugsa sér. Meðal annars
var það sumum sérstaklega ánægju-
legur leikur að lemja ungar ambáttir
berar. Og sjaldan var hegnt fyrir
verstu misþyrmingar, jafnvel ekki
fyrir þrælamorð.
Á plantekrunum var mikill þræla-
fjöldi. Þar báru menn stöðugan ótta
í brjósti við það, að þrælarnir mundu
flýja eða jafnvel gera uppreist. Fyr-
ir því var þess vandlega gætt, að
þeir kæmust ekki upp af hinu lægsta
menningarstigi. Hegning lá við því
að kenna svertingjum að lesa. í sum-
um ríkjum lá sama hegning við því
að kenna þræli að lesa eins og að
skera úr honum tunguna eða stinga
út úr honum augun.
Frjálsir svertingjar voru ekki öllu
betur farnir en þrælar. Þeir áttu
við alt önnur lög að búa en aðrir j
menn. Borgaraleg réttindi höfðu
þeir engin. Þeim var bannað alt ;
bóknám, allur iðnaður, öll verzlun. |
Þeir urðu að sætta sig við hvers- j
konar smánanir í sambúðinni við
aðra menn.
0g frelsi þeirra var í stöðugri
hættu. Þeir áttu að hafa skjöl sín
stöðugt á sér, til þess að geta sann-
að, að þeir væru frjálsir, og þeir
urðu að sýna þau hverjum manni,
sem krafðist þeirra. Gætu þeir ekki
sannað, að þeir væru frjálsir menn,
voru þeir seldir. Oft var þeim stol-
ið af þrælakaupmönnum, og þá var
þeirn nær ókleift að losna úr ánauð
inni.
Og ekki voru svertingjar einir
háðir þessari voðakúgun, heldur hver
karl og hver kona, sem hafði nokk-
urn dropa af svertingjablóði í æðum
sínum. Og mesti urmull var til af
kynblendingum. Sumir voru svo
hvítir, að ekki sást annarstaðar en
á nöglunum, að þeir væru meðfram
af svertingjum komnir langt fram í
ættir. En réttarstaða þeirra var hin
sama og svertingja.
Allir sjá nú, hvað þetta ástand alt
var ótrúlega voðalegt og siðspillandi.
Nú geta menn varla áttað sig á því,
að þetta skyldi geti haldist fram
yfir miðja síðustu öld í einu af
fremstu mentalöndum heimsins.
Hér á eftir mun verða ofurlítið
að því vikið, hvernig þeim var tek-
ið, sem fóru að reyna að sannfæra
þjóðina um, að þetta væri óhæfa, og
hvernig kristin kirkja kom fram í
því mikla rnáli.
Um Ingólf Arnarson
flutti mag. Gugm. Finnbogason fyr-
irtaks-gott erindi sunnudaginn þ. 4. þ.
mán. til arðs fyrir Ingólfsmyndina
Samkeman var ekki nálægt því eins
fjölmenn eins og það átti skilið, sem
á boðstólum var. Ræðumanni tókst
snildarlega að draga upp mynd af
landnámsmanninum, jafn-lítið og frá
honum er sagt í heimildarritum, án
þess að sagt yrði með sanni, að nokk-
uð væri staðhæft, er engin rök væri
fyrir. Og svo fagurlega sló hann á
ættjarðarástar-strengina undir ræðu-
lok, að á fárra íslendinga færi er að
gera það jafn-vel.
Lús í skólum.
Lögrétta getur þess, að í Zurich í
Sviss hafi verið gerð gangskör að því
að útrýma lús úr barnaskólum, gefn-
ar út reglur um eyðing hennar og
kvenmaður settur til þess; að skoða
öll börnin og eyða lús á þeim, sem
þess þurfa. Um árangurinn segir
blaðið, að 1903—04 hafi fundist lús
á 12,500 börnum, en árið eftir ekki
nema á 300.
Blaðið spyr, hvernig þetta mundi
mælast fyrir hér i Reykjavík, og virð-
ist ætla að fólk mundi ekki þola það.
Yér hyggjum, að það mundi mæl-
ast vel fyrir. Vinsamlegri aðstoð
taka menn langoftast vel, þó að þeir,
sumir hverjir, taki fálega meira og
minna hranalegum aðfinslum.
Hvers vegna ætti ekki skólanefnd-
in hér að reyna þetta, ef henni þyk-
ir þörf til bera? Ekki verður séð,
að hún ætti neitt á hættu, eða legði
neitt í sölurnar, nema lítilfjörlegan
kostnað. Menningaraukinn margborg-
aði hann, ef árangurinn yrði svipaður
hér eins og í Zíirich.
Ritsímaskeyti
til Fjailkonunnar.
Khöfn 8. nóv.
liáðanaytishreyling í Noregi.
í Noregi hafa hægrimennirnir
Hagerup Bidl og Vinje verið leystir
frá embætti. Yinstrimennirnir Berge
lénsmaður orðinn fjármálaráðherra
og Aarrestad direktör ráðherra
landbúnaðarmála.
Kosningar í Bandaríkjum.
Við kosningar til sambandsþings í
Bandaríkjum hefir meiri hluti repú-
blíkana komist niður í 70 úr 112.
Kosningarréttur kvenna.
Fyrir rikisþingið á Englaudi hefir
verið lagt frumvarp um kosningar-
rétt kvenna.
Takmarkaðar kosningar.
Kosningar til dúmunnar (löggjaf-
þingsins) á Rússlandi hafa verið tak-
markaðar.
Úr víðri veröld.
Viðsjálar ekkjnr.
Ein af þeim sönnum sögum stórborganna
sem ekki standa að ýmsu leyti á baki efn-
inu í ýmsum skáldsögum, er nýlega sögð
í blöðunum frá New York.
Mac Clellan hét skozkur kaupmaður þar,
sem grætt hafði mikið fé. Þegar hann
var orðinn auðugur, fór hann að langa til
að kvænast. En annríkið hafði verið
meira en svo, að hann hefði getað kynst
kvenfólki. Hann tók það ráð að auglýsa
eftir konuefni í blöðunum, eins og nú er
orðið altítt víða um heim.
Auglýsingin bar árangur. Á boðstólum
var ekkja, ung og fríð, cneð 10 þús. doll-
ara árstekjur.
Svo var honum að minsta kosti tjáð.
Maðurinn fór á fund hennar, eftir því sem
til var sagt um heimilið. Ekkjan var reynd-
ar ekki barnung ; en það var hann ekki
heldur. En hún var fríð ; og það var hann
ekki. Heimili hennar var hið glæsilegasta.
Og skrautvagn átti hún sjálf, og þjónar
liennar voru í borðalögðum einkennisbún-
ingi. Og lagskonu hafði frúin á heimil-
inu sér til skemtunar. Báðar voru þær
hlaðnar demöntum.
Brátt varð Mac Clellan ástfanginn. Og
ekki leizt ekkjunni amalega á hana. Eft-
ir fáeina daga fór hún fram á það, að
hann keypti handa henni trúlofunarhring.
Hún sagðist kunna bezt við, að í honum
væru bláir gimsteinar — þeir væru tákn
trygglyndrar ástar — og demant í miðj-
unni. Maðurinn keypti hringinn fyrir
nokkur hundruð dollara, og var fyrirtaks
ánægður.
Nú var sá hængur á, eftir sögusögn
ekkjunnar, að hún átti bróður, sem hafði
ráð yfir eignum hennar. Hann vildi ekki
láta hana giftast aftur og hugsaði sér að
erfa hana. Stundum hélt hann fyrir henni
peningum, þegar hún þurfti á þeim að
halda. Clellan var ástfangnari en svo, að
hann neitaði konuefninu um að koma henni
úr klípum. Með þeim hætti lét hann mikið
fé af hendi. Loks fór honum að þykja
þetta nokkuð kynlegt. Og þar kom, að
hann vildi ekki verða við fleiri fjárbeiðn-
um.
Þegar hann kom þar á eftir, til þess
að heimsækja konuefnið, var honum sagt,
að frúin væri f'arin í ferð, og kæmi ekki
aftur, fyr en eftir nokkura mánuði. Heim
til sín fekk hann bréf frá henni. í
því tjáði hún honum, að hún hefði enga
von um að geta gert hann að þeim gæfu-
manni, sem hann ætti skilíð, og fyrir því
væri hún hætt við að hugsa þar til gjaf-
orðs sem hann væri.
Mac Clellan leitaði til lögregunnar og
ekkjan var hnept i varðhald. Þegar það
spurðist um borgina, að hann hefði gert
lögreglustjóra viðvart, bættust við 20—30.
Enginn þeirra hafði látið af hendi rakna