Fjallkonan - 10.11.1906, Blaðsíða 1

Remur út einu sinni og
tvisvar í viku, alls 70 bl.
um árið. Verð árgangsins
4 krónur (erlendis 5 krónur
eða l1/, dollar), borgist fyrir
l. júlí (erlendis t'yrirfram).
BÆNDABLAÐ
tJppsögn (skrifieg) bund-
in við áramót, ógiíd nema
komin sé til útgefanda fyr-
ir 1. október, enda haii
kaupandi þá borgað blaðið.
Afgreiðsia:
Stj'rimaiiiiastíg 6.
V E II Z L U N A Li B I, A Ð
XXIIL árg
Reykjavík, 10. nóvember 1906.
Nr. 58
Margarinið makalausa.
Mörg liundruð puud nýkomin í
með s/s „Crambetta.
Alveg f e r s k a r skökur — eins og b e z t a kúasmjör.
Þar fæst líka Vega Plantefedt.
Augnlœkning ðkeypis 1. og 3. þriðjudag í
hverjum máu. kl. 2—3 í spítalanum.
Forngrigasafn opið á mvd. ogid. 11—12.
Elutabankinn opinn kl. 10—21/, og 61/,—7.
K. F. U. M. Lestrar- og skrifstofa op-
in á hverjum degi kl. 8 árd. til kl. 10 síðd.
Almennir fundir á hverju föstudags- og
sunnudagskveldi kl. 8‘/, siðd.
Landakotskirkja. Gnðsþjónusta kl. 91/,
og kl. 6 á hveijum helgum degi.
Betel sd. 2 og 61/, mvd. 8, ld. 11 f. h.
Landakotsspítali opinn fyrir sjúkravit-
jendur kl. 101/,—12 og 4—6.
Landsbankinn opinn hvern virkan dag
kl. 10—2. Bankastjórn við kl. 12—1.
Landsbókasafn opið hvern virkan dag
kl. 12—3 og kl. 6—8.
Landsskjalasafnið opið á þrd., timtud.
ld. kl. 12—1.
Lœkningar ókeypis í læknaBkólanum á
hverjum þriðjudegi og föstudegi kl. 11—12.
Náttúrugripasafnið, Vesturg. 10, opið á
sunuud. kl. 2—3.
Tannlœkning ókeypis í Pósthússtræti 14
og 3. mánud. kvers mán. kl. 11—1.
Jdj óð r æðist r y ggi n gar.
„Bein löggjöf “
Þegar þjóðræðisaldan reis bér á
landi, vaknaði áhugi á því, eins og
sjálfsagt var, að fá lagatryggingar
fyrir því, að þingið yrði ekki ofjarl
þjóðarinnar.
Sá áhugi er nú orðinn ríkur. Og
vér hyggjum, að um ýms atriði þjóð-
ræðis trygginganna sé hún nokkurn
veginn sammála. Vér hyggjum, að
allur þorri þjóðarinnar vilji afnám
konungkjörinna alþingismanna, stytt-
ing kjörtímans og alþingi háð árlega.
Og alt eru þetta mikilvægar breyt-
ingar í þjóðræðisáttina.
Auðvitað fullyrðum vér ekkert um
það, hvort alþingismenn vorir og blöð
verða sammála um þessi atriði. Samt
erum vér ekki með öllu vonlausir um
það. Vitaskuld var þjóðræðishug-
sjóninni tekið með skömmnm af sum-
um stjórnarmönnum, þegar stjórn-
málaflokkur hér í landinu kvað fyrst
upp úr um hana. En hugir andstæð-
inga vorra hafa tekið stórkostlegum
breytingum á síðustu mánuðum. Það
sýndi framkoma þeirra í Danmerkur-
förinni. Og af því að Fjallkonan
hefir ávalt tilhneiging til þess að bú-
ast við hinu bezta af mönnum, von-
ar hún að afstaðaHeimastjórnarmanna
til þjóðræðismálsins sé að breyta9t,
eins og afstaða þeirra bersýnilega
hefir breyzt til sjálfstæðimáls vors.
En hvað sem alþingismönnum og
blöðum liður, þá er iítill vafi á því,
að þjóðin vill fá þeim breytingum
framgengt, sem nefndar hafa verið.
Konungkjörnir alþingismenn ern hjá
henni orðnir að athlægi og engu öðru
en atblægi. Hún vill engum flokki
gefa það vald í hendur að ráða land-
inu 6 ár, án þess að þurfa allan þann
tíma að spyrjast neitt fyrir nm vilja
þjóðarinnar. 0g hún vill ekki fá
þann svefn yfir landið, sem óumflýj-
anlegur er öðruhvoru, þegar þing er
ekki háð nema anna'hvort ár. Þetta
hefir þjóðin áreiðanlega gert sér ljóst.
Móti þessum atriðum ber að kalla
má enginn á landinu.
En ein þjóðræðistryggingin er eftir,
sú, sem er lang-tilkomumest og djúp-
tækust — bein atkvæðagreiðsla alþýð-
unnar nm löggjöfina.
Um liana hefir lítið verið hugsað
hér á landi og lítið ritað. En ekki
erum vér í nokkurum vafa um það,
að hún á að vera ein af aðalkröfum
þjóðræðismanna. Og þar sem hinir
framsæknari vinstrimenn í Danmörk
eru alveg ófeimnir við að setja hana
á stefnuskrá sína, þá ættu íslenzkir
þjóðræðismenn ekki að vera hræddir
við það.
Snemma á þessu ári mintist Fjallk.
á beina alþýðuatkvæðagreiðslu um
löggjöfina með Svisslendingum. Þar
hefir fyrirkomulagið rutt sér æ betur
og betur rúm á síðustu öld, fyrst í
hverju fylkinu eftir annað, og loks
tekið inn í stjórnarskrá sambaudsrík-
isins. Auðvitað væri nú ekki nokkur
vegur að fá því útrýmt — svo vel
hefir það gefist — þó að einhverjum
kæmi það til hugar. En það kemur
engum til hugar.
Ekki eru það Svisslendingar einir,
sem hafa komið á þessu fyrirkomu-
lagi. Sex af Bandaríkjunum hafa
það, og ef tíl vill fleiri ríki.
Nýlega hefir W. T. Stead. ritstjóri
tímaritsins Review of Revieivs, átt
tal um þetta fyrirkomulag við einn
af helztu formælendum þess í Vestur-
heimi, dr, John R. Haynes frá Los
Angeles í Oregon, og prentar þá sam-
ræðu í októberbefti tímaritsins. Vér
göngum að því vísu, að samræðan
þyki fróðleg og skemtileg, og prent-
um hér á eftir meginatriði hennar.
„Beinni löggjöf,“ mælti dr. Haynes,
„verður ekki útrýmt héðan af. Því
fer svo fjarri, að henni verði útrýmt,
að hún færist út. Sem stendur fer
hún aðallega fram á Kyrrahafs-
ströndinni. En hún er svo einföld
og hún bætir svo vel úr flestum þeim
göllum, sem við eigum við að stríða,
að hún mun komast á víða annar-
staðar."
„Hvað skiljið þér við „beina lög-
gjöf?“ spurði Stead.
„Fyrirkomulagið er einfalt. Tökum
til dæmis borgina Los Angeles, sem
varð fyrst til þess að fara að dæmi
Oregon-ríkisins um beina löggjöf. Ef
6 af hndr. af kjósendum í Los Ang
eles rita undir bænarskrá til bæjar-
sjórnarinnar um að nema einhver lög
borgarinnar úr gildi, eða leiða eitt
hvað í lög, þá eiga þeir heimting á
því, að þau lög verði lögð fyrir alla
kjósendur til atkvæðagreiðslu við
næstu almennar kosningar, sem fram
fara eftir er bænarskráin hefir til
bæjarstjórnarinnar komið. Sé brýn
nauðsjm á að flýta málinu og 15 af
hndr. af kjósendum riti undir bænar-
skrána, þá getur bæjarstjórnin látið
atkvæðagreiðsluna um málið fara fram
sérstaka. Sérstök atkvæðagreiðsla
kostar um 2 þúsund pund (36 þús.
kr.), og venjulega hliðia menn sér
hjá henni. Oftast eru atkvæðaskjöl-
in lögð fyrir kjósendur um leið og
þeir ganga til almennra kosninga, og
rita þá „já“ eða „nei“ við tillög-
una.“
„Eg geri ráð fyrir því,“ sagði
Stead, „að þessu sé venjulega beitt,
þegar menn vilja fá vitneskju um al-
menningsálitið um eitthvert meginat-
riði, eins og t. d., hvort stjórnin skuli
taka að sér járnbrautir eða konur
fá kosningarrétt. Þegar meiri hluti
kjósenda hefir fallist á meginatriðið,
þá er litið svo á, sem löggjafarþing-
inu hafi verið á hendur falið að koma
því inn í löggjöfina — er ekki svo?“
„Alls ekki,“ svaraði dr. Haynes;
„þarna skjátlast yður gersamlega.
Yið erum komnir miklu Iengra en að
fá alþýðu-atkvæði’greidd um eitthvert
meginatriði út af fyrir sig. Þegar
við tölum um beina löggjöf, þá eig-
um við ekki við neinar almennar
grundvallarskoðanir, heldur við sam-
þykt á lögum.“
„En í öllnm löndnm er gengið að
því vísu, að löggjöfinni þurfi að vera
samfara íhugun og umræður,“ mælti
Stead. „Stjórnin semur frumvarp af
mikilli vandvirkni; það er lagt fyrir
fulltrúa þjóðarinnar, þeir ræða hana
grein eftir grein, og þegar lögin eru
afgreidd frá þinginu, þá er gert ráð
fyrir, að þar komi fram samsafn
þeirrar vizku, sem býr með fulltrúum
alls ríkisins. Þér getið ekki við það
átt, að í staðinn fyrir alla þessa
j vandvirkni, íhugun og umræður komi
kollótt „já“ eða „nei“ múgmennis-
harðstjórans, frá helmingi kjósenda
að einum viðbættum?11
„Jú“, sagði dr. Haynes, „eg á ein-
mitt við þetta. Við trúum á þjóð-
ræðið, eða, ef þér viljið það heldur,
á guðdómleg réttindi hvers einstaks
manns. Og við binduui ekki þjóð-
ræðið við almenn grundvallaratriði.
Til dæmis að taka væri ekkert því
til fyrirstöðu fyrir yður eða mig, ef
við værum borgarar í einhvcrju af
þeim sex rikjum, sem hafa tekið
þetta meginatriði inn i stjórnarskrá
sína, eða ef við ættum lieima í ein-
hverri borginni, sem hefir sett þetta
í stofnlög sín eins og Los Angeles,
að semja flókið frumvarp í 100 grein-
um t. d. — þar sem vandlega væri
gengið frá hverju smáatriði. Frum-
varpið væri lagt í heild sinni fyrir
kjósendur, og ef helmingur þeirra,
og einn að auki, samþykkir frumvarp-
ið, alveg eins og það er orðað, þá
verður það að lögum“.
„Umræðulaust og án þess að nokk-
urar breytingartillögur komi fram?“
spurði Stead.
„Umræðurnar eru nægilegar í blöð-
unum, og málið er rætt um þvert
og endilangt landið, frá því er bæn-
arskráin er lögð fram og þar til er
gengið er til atkvæða. Frum-
vörp, sem atkvæði eru greidd um
með þessum hætti, eru oft rædd með
miklu meiri nákvæmni en þau, sem
komið er með hraða gegnum lög-
gjafarþingin, oít svo rniklum, að
menn hafa ekki einu sinni tíma til
þess að lesa þau“.
„Þá er ekki unt að koma að nein-
um breytingatillögum?“
„Nei, menn verða að samþykkja
frumvarpið, eins og það liggur fyr-
ir. Þyki nauðsyn til bera, má síð-
ar veita löggjafarþinginu vald til
þess að gera þær breytingar, sem
hentugar eru til þess að framgengt
verði meginatriðum laganna. En
frumvarpið verður að ríkislögum ná-
kvæmlega eins og það er samþykt.“
Dr. Haynes tók eftir því, að Stead
furðaði stórum á þessu. Hann
fór þá að skýra honum frá því, að
í Kyrrahafs-ríkjunum væri brýn nauð-
syn á því, að alþýða manna ætti
kost á að verja sig fyrir féglæfra-
mönnum. Stórgróðafélögin fylla þing-