Fjallkonan - 19.11.1906, Síða 2

238
F.TALLKONAN.
Ræða Eiuars Hjörleifssonar.
Enginn vaíi er á því, að út um alt
þetta land kemur fregniu um það,
sem hér er stofnað til í kvöld, eins
og sólargeisli í skammdegis-skuggsýni.
Ekki eingöngu á þau heimilin, sem
veikin er komin á. Þau eru voða-
lega mörg. En miklu fleiri eru samt
þau heimilin, sem veikin getur borist
á. 1 þeirri tölu er hvert heimili á
landinu. Og öll hljóta þau að fagna.
Allir þeir, sem hafa sýkst, og allir
þeir sem gera ráð fyrir, að þeir geti
sýkst, og allir þeir, sem mega búast
við því, að einhver sykist þeirra, sem
þeim er ant um, og allir þeir, sem
þykir vænt um að bágstöddum ná-
unga sínum sé hjálpað, áu hliðsjónar
á því, hvort mennirnir standa þeim
nærri eða ekki, allir f'agna þeir út
af því, sem nú er að gerast hér í
kvöld. Og í einhyerjum þessara fjögra
flokka er sennilega hvert mannsbarn
á landinu.
En málið hefir aðra hlið. Mérdett-
ur það í hug út af fregnmiða sem
kom út hér í bænum í dag. Þar er
verið að tala um sameiginlegu málin,
að hafa þau ekki fleiri enóhjákvæmi-
legt er. íslendingar vilja hafa sem
fæst mál sameiginleg við nokkura
aðra þjóð.
En það er mikið fagnaðarefni, þegar
eitthvert mál verður sameiginlegt fyrir
alla Islendinga. Þá færist ylur inn
í hugskotin. Oumræðilega mikilsvert
er það, að vér verðum þess sem oft-
ast varir, að það er fleira og meira
um það vert, sem sameinar okkur,
en hitt, sem sundrar. Þá er það,
sem vér aðallega skiljum og elskum
hina frægu setningu forfeðra vorra:
íslendingar viljum vér allir vera.
Og þetta mál verður væntanlega svo
sameiginlegt öllum íslendingum sem
nokkurt mál getur orðið.
Og þess eru þegar farin að
sjást merki. Málið er borið fram
og því er unnað af öllum stéttum
manna. Það er flutt og því er unn-
að af fylgismönnum stjórnarinnar; og
það er eingöngu fyrir sjúkdómsforföll
að ráðherrann talar ekki hér í kvöld.
Og það er flutt og því er unnað af
mönnum, sem ekki hafa stjórnina
stutt.
Má eg segja ykkur örstutta sögu,
þó að ekkert sé sögulegt við hana,
ekkert annað en það, sem er að ger-
ast mánuð eftir mánuð og ár [eftir
ár.
Ekki eru mörg ár síðan eg kom á
fátækt sveitaheimili. Eg sá þar ljóm-
andi fallegan telpukrakka, 12—13
ára gamla. Gáfurnar og góðmenskan
skinu út úr henni, og mér fanst hún
líta á alt, sem fyrir augun bar, með
svo mikilli athygli, næstum því eins
og hún byggist ekki við að fá að
sjá neitt af því aftur. Hún var líka
furðu hvít. Eg hafði orð á því við
móður hennar, hvað hún ætti þarna
fallegt barn. Mér sýndist renna út
í fyrir henni.
„Ójá,“ sagði hún, „en hún er nú
brjóstveik garmurinn. Eg heyri sagt,
að í öðrum löndum séu staðir, þar
sem henni gæti batnað. En við erum
nú ekki nema íslendingar“.
Og nú er stúlkan hennar dáin —
ef til vill fyrir það, að hún var
„ekki nema íslendingur,“ eins og
móðir hennar sagði.
Mikið megum vér vera þakklátir
hverjum þeim mönnum, sem reyna
að vinna að því með einhverjum hætti,
að aldrei þurfi að renna út í fyrir
nokkurri íslenzkri móður fyrir það,
að hún og börnin hennar eru „ekki
nema íslendingar.“
Það er þetta, sem OddfelJowar eru
að gera í kvöld.
í dag er 13. nóv. Eg vona, að
sá dagur verði lengi sæmdardagur
íslenzkra Oddfellowa í sögu þessa
lands.
Ræða Stgr. Matthíassunar
Mig langar til sem lækni að segja
fáein orð, þó ekki væri til annars
en að bæta eins og upphrópunar-
merki við þá nauðsyn, sem eg tel á
því að reist verði hæli fyrir berkla-
veika.
Það eru fáir sjúkdómar, sem fólk
hræðist jafnt hér á landi og tæring-
una. Menn hræðast hana næstum
eins og pestina í gamla daga. Eg
býst við fleiri læknar en eg hafl
veitt því eftirtekt, hve sumum sjúk-
lingum fellur allur ketill í eld, þeg-
ar þeir heyra, að það séu berklar
sem að þeim gangi — og eg þekki
jafnvel dæmi þess að manni einum
lá við að fyrirfara sér, er hann heyrði
slíkan dóm um sig.
Þessi mikla hræðsla stafar sum-
part af því að fjöldi manna skoðar
úrskurðinn um að þeir séu tæring-
arveikir — sem dauðadóm — vegna
þess að þeir þekkja svo ljótt af þess-
ari veiki, — en sumpart af því að
þeir vita að með þeim sjúkdómi er
þeim eins og útshúfað öllum frá,
því öllum stendur mesti geigur af
næmleik veikinnar. Þetta á sér
einkurn stað um veslings fátæklinga,
sem engan eiga að, nema máske
sveitiua sína og hefi eg sérstaklega
veitt þessu eftirtekt hér i Reykjavík.
Fátækranefnd bæjarins heflr kost-
að ýmsa berklaveikissjúklinga í kat-
ólska spítalanum og hefir sumum
þeirra batnað, en að svo búnu hefir
verið ómögulegt að útvega þeim vist
neinstaðar í bænum vegna hræðsl-
unnar hjá fólki um að sýkjast af
þeim, og hefir því nefndin orðið að
kosta þá eftir sem áður í spítalan-
um.
Það hefir reynst oss læknum ágæt-
lega að senda tæringarsjúklinga upp
í sveit — Þingvallasveit og víðar,
þar sem loftið er hollara og viður-
væri betra en völ er á í kaupstöð-
unum; en smám saman fýkur einn-
ig í þessi skjól, því sveitaheimilin
óttast sýkingu og neita sjúklingum
móttöku, þó gull sé í boði.
Þessi atriði skerpa í mínum aug-
um meir en nokkuð annað nauðsyn-
ina, sem á því er, að hæli verði reist
— sem sé hæli fyrir þá, sem
allir amast við — og þar sem
verði sýnt að veikin er ekki eins
óttaleg og alment er haldið.
Ræða síra Þórhalls Bjaruarsonar.
Nauðsyn og blessun þessa fyrir-
tækis hefi eg eigi velkt fyrir mér,
um hitt hefi eg spurt sjálfan mig.
„Er þjóðin vaxin þessu stórræði?“
Og mikið gleðiefni heflr það verið
fyrir mig, að geta játað því alveg
hiklaust. Eg veit það og finn að
eg tala þetta úr huga allra fundar-
manna. Yér treystum nú þjóðinni
til þess. Og nærri liggur þá að
minnast þcss, hve ókleift hefði þótt
að ráðast í slíkt fyrir einum 10 ár-
um. Þá var holdsveikraspítalinn á
döfinni. Útlondir mannvinir urðu að
gefa okkur hann. Þetta er mikið
gleðiefni, og það er ekki efnahagur-
inn sem breyzt hefir svo verulega,
heldur hugsunarháttinn. Eg hefi á
á engum fuudi verið, sem mér hefir
virzt vera jafngagntrkinn af mann-
úðar og kærleiksanda og þessi fund-
ur er. Heiður og þökk forgöngu-
mönnunum. Yér heyrum það á und-
irtektunum hjá áhreyrendum engu
síður en ræðunum, og lesum það hver
úr svip annars. Á voru valdi er það
nú að láta þessa kærleiksbylgju
streyma um alt landið. Yér erum
ekki nema lítið b'Ot af höfuðstaðn-
um, þessi 3—400 manns, sem hér
erum við, en standi nú framkvæmd
irnar hjá oss öllum eigi að baki hin-
um vaknaða áhuga, þá erum vér eft-
ir fáar vikur búnir að hertaka all-
an höfuðstaðinn, og þá er hinu góða
máli sigurinn vís um alt landið.
Sauikomulagið.
Ekki er það ofmælt, að samkomu-
lagið um sambandsmál vort hafi vak-
ið fögnuð hér í bænum og grendinni.
Öllum flokkum manna þykir það
beztu fréttirnar, sem þjóð vor hefir
fengið um langan tíma — þetta, að
nú virðist vera að taka fyrir alla
ágreiningshætta í landinu út af af-
stöðu vorri við Dani.
Ekki er það heldur ofmælt, að
eftir því, sem oss er frekast kunn-
ugt — og töluverða vitneskju höt'um
vér um það fengið — er allur þorri
manna, Heimastjórnarmenn alveg
eins og Þjóðræðismenn og Landvarn-
armenn, þakklátur fyrir það, að rík-
isráðsatriðið var sett inn í Ávarp
blaðanna.
Hér skilst mönnum það áreiðanlega,
að þó að ríkisráðsákvæðið sé stjórn-
arskráratriði, þá er það ekki að eins
atriði, sem veit að Dönum, heldur
og atriði, sem Danir hafa borið fyr-
ir brjósti, enda eina atriðið, sem þeir
hafa lagt kapp á að koma inn í
stjórnarskrá vora.
Hér skilst mönnum það, að það
er alveg sjálfsagt að gera Dönum
viðvart um það, hvernig íslendingar
líta á það mál, til þess að afstýra
öllum misskilningi og vafningum eft-
ir á.
Hér skilst mönnum það líka, að
brýna nauðsyn ber til þess, að ís-
lendingar sjálfir geri sér þetta atriði
ljóst og fái tilefni til þess að krefj-
ast skýlausra yfirlýsinga af fulltrú-
um sínum um það, hvort þeir vilja,
eftir alt, sem fram er komið, ganga
að nokkuru fyrirkomulagi með sömu
afstöðu mála vorra sem nú við ríkis-
ráðið, eða hvort þeir vilja einbeitt-
lega að því vinna, að þar komist
lagfæring á.
Fundi, sem haldinn hefir verið í
félagi Heimastjórnarmanna á Akur-
eyri, hefir ekki verið þetta ljóst.
Hann hefir samþykt miður lipur-
lega orðaðar ávítur til b'aðanna hér
fyrir það að þau vilji „setja inn í
sambandslögin., að sérmálin berist
ekki upp í ríkisráðinu.“ í Ávarpinu
stendur ækki nokkurt orð í þá átt
að setja það ákvæði inn í sambands-
lögin og ekkert tilefni til þess gefið
að misskilja Ávarpið þann veg.
Hér er aðeins að tefla um kröfu,
sem þeir, er undir Ávarpið rituðu,
töldu víst að mikill meiri hluti þjóð-
arinnar vildi gera, og jafnframt um
kröfu, sem þeir telja fyrir ýmissa
hluta sakir hentugast og hreinskiln-
islegast að komi fram nú þegar.
Eu engurn hefir, oss vitanlega, komið
til hugar, að hún ætti að komast
inn í væntanleg sambandslög.
Sjálfsagt væri réttast fyrir oss að
hafa hvorttveggja með höndum jafn-
hliða samninga við Dani um sam-
bandslögin og endurskoðun stjórnar-
skrárinnar. Með þeim hætti væri
bezt girt fyrir vafninga eftir á við
Dani, og jafnframt hefði þjóðin með
þeirri aðferð bezta tryggingu f'yrir
því, að ekki færi eins og síðast, að
fyrirkomulaginu yrði í rauu og veru
annan veg háttað en hún hefði ætl-
ast til.
Ritsímaskeyti
til Fjallkonunnar.
Khöfn 13. nóv.
Hákon honungur í Lundúnum.
Hákon konungur kom til Lundúna
í gærkvöldi.
Búauppreist.
Búauppreist byrjuð í Suður-Afríku.
Ríkiskanzlarinn.
Búlow rikiskanzlari ber efra skjöld
Podbielski landbúnaðarráðgjafi fellur.
17. nóv.
Hákon konungur
hefir verið gerður riddari af sokka-
bandsorðunni.
Clemenceau
lýsir yfir því að hann sé jafnaðar-
maður.
Paulsen
sendir loftskeyti frá Lyngby til New-
castle.
Ávarp blaðanna
þykir miklum tíðindum sæta.
íslandshankl.
Samkvæmt yfirliti yfir hag bank-
ans 31. okt. síðastl. námu handveðs-
lán þar meiru en 423 þús. kr., fast-
eignaveðslán yfir 289 þús., lán gegn
ábyrgð sýslu og bæjarfélaga 138 þús.,
lán gegn veði og sjálfsskuldarábyrgð
1 miljón og 63 þús., og víxlar meira
en 1 miljón og 690 þús. Svo ekki
er það smáræðis fé, sem landsmenn
hafa nú með höndum þaðan.
Skuldir bankans við erlenda banka
og ýmsa aðra skuldheimtumenn nema
rúmlega 1 miljón og 657 þús. kr.
Sjálfsagt verður nauðsynlegt fyrir
viðskiftalífið i landinu að auka höf-
uðstól bankans sem fyrst.
Laudlæknisembættið
er veitt héraðslækni Guðm. Björns-
syni, eftir því sem símritað er frá
Kaupmannahöfn.
Mótorbát Kjalnesinga,
Búa, rak á land í hvassviðris-byl
á laugardaginn rétt fyrir neðan búð
Geirs Zoéga. Eftir atvikum hefir
skemdin orðið lítil.