Heimskringla - 18.09.1886, Blaðsíða 3

sökum. Hreifingar koma yfir
höfuíS aS tala ekki stjórnunum
vi^, hvort sem pær heyra trúarbrögh-
um til eða öSru. Andleg öfl verga
at5 hafa sett sig íi botninn, 4®ur en
stjómirnar geta skipt sjer af f>eim,
nema [«'i til ag bæla pau nigur. Og
þessar bækur lýsa engri trúarþörf
hjá neinum einstökuxn manni, því
sálmamir eru ortir f y r i r aíra menn,
h an d a ö*rum mönnum.
Þag er sagt á íslandi, a® ef ein-
hver geti sett hattinn svo á annan
mann, a* honum líki paS alger-
lega, pá eigi sá hinn sami tilkall
til aleigu þess, sem hatturinn var
settur á ; því pa* sje óinögulegt;
menn segja, aS pag sje svo sjer-
staklegt, hvernig faris sje ag pví
ag bera hattinn á höfginu á sjer.
pag var líka einu sinni Þjóg-
verji, sem fann upp á, ag skrifa
upp og láta prenta lianda mönnum
reglur fyrir pví, livemig menn ættu
ag fara ag því, ag tala vig kærustuna
sína. Menn hlógu ag manninum ;
peir póttust kunna pag sjálfir, par
í Þýzkalandi.
Þag er líka augsjeS aS 7 ínanna
nefndin hefur aldrei ætlag aS ásæl-
ast eigur manna meS pvi aS setja
hattinn á menn. Hún slengir bara
hattinum par, sem hann fyrst getur
setiS fastur. Hún er ekki ag nein-
um hlaupum eptir orSum ega hug-
myndum, sem tilfinningar nokkurs
einstaks manns mundu hafa hlemmzt
ofan á. Hún heldur sjer i allri
hjartans einfeldni viS pag almenna,
sameinar bara í kristilegri eindrægni
starf sitt í eitt sjö-manna-nefndar-
álit.
Þessi sálmabók hefur pví eins
og agrar pesskonar bækur, orgig
pag, sem hefur agskilig sig út úr
pví lifandi trúArlífi pjógarinnar og
sett sig fast utan á pjógina sjálfa.
Hún hergist augvitag pví meir, sem
hún stendur lengur úti í purkin-
um, eins og allar agrar skorpur.
En ef hig andlega lff pjógarinnar
ínni fyrir helzt lifandi, pá sprengir
pag augvitag skorpunaaf sjer, peg-
ar hún fer ag herga of mikig ag.
Þag parf ekki svo sjerlega ríkt
hugmyndaafl til pess ag sjá, hvernig
skorpan hefur myndazt. Hún hafur
myndazt eins og agrar skorpur : par
sem ljett er ofan á, par vellur pag
heitasta út, og gufar út í geiminn
og hverfur. ltNýjárssálmur” sjera
Matth. Jochumssonar hefur rokig út
úr bókinni og horfig úr peim íslenzku
sálmum, af pví ag pag var trúarlegur,
persónulegur, skáldlegur hiti i honum,
og hann hefgi orgig sá eini lofgjörgar-
sálmur í bókinni, sexn reglulega
kvas aS, hefgi hann haldizt par vig.
Þar á móti hefur skorpukaflinn “Um
gugs son” orgig of hargur utan um
hans ágæta sálin : uFyrst bogar gug
sitt blessag nágarorgig”. Þessi sálmur
og annars allir sálniarnir eptir pann
höfund, sem f bókinni standa, heyra
i n n r a og heitara jarglagi til, en allir
hinir sálmarnir í bókinni, svo pag er
líklegt as peir finni einhvern
gfg og verSi komnir út úr henni,
um pag leyti as næsta útgáfa kem-
ur út.
Hvag sem nú pessu líSur, pá
er ekki svo ag skilja, sem jeg vilji
lasta pessa sálmabók. Þag er ekki
nóg mes pag, ag hún er sú langbezta
sálmabók, sem íslendingar hafa nokk-
urn tíma sungis á. Hún er meira ag
segja snöggt um betri en menn strangt
tekig gátu vonazt eptir. Hún hefur
av ’gvitag pá galla, sem pess háttar
jp Uthoriseragar” bækur hafa.
Húir *er ópersónuleg og köld ; sálm-
arnir er, u s ^ 1 m a r, í stag
pess ag vera k v æ g i meg einhverju
innihaldi, sem í raun og veru væri
einhverri veru til lofs og dýrgar.
Þag er vitaskuld, ag pag eru fáir
íslendingar færir um ag yrkja pess
háttar kvægi, en pag úir og grúir af
peim á ögrum málum, og íslendingar
geta pó æfinlega snúig. Ritstjórn
u Heimskringlu ” skal meg mestu
ánægju benda sáhnaskáldunum heima
á eitthvag af peim kvægum, ef peir
fara pess á leit vig hana. En útgáfu-
nefndin hefur leyst verk sittsam-
vizkusamlega af hendi. Hún hefur
augsjáanlega gert sjer far um ag
vanda sálmana sem mest. Hún
hefur numig burt hvert hneyksli,
sem hún hefur getag sjeg, og pag
var náttúrlega mikig verk.
En pó nóg sje af sálmunum til á
voru máli, pá liafa mennimir eiginlega
ekki haft um augugan garg ag gresja.
slenzkur sálmaskáldskapur hefur
sjaldnast skarag fram úr í neinu,
nema pynnkunni. Þag er heldur
ekki skáldskapur f pessari bók,
nema eptir tvo menn. S k á 1 d bókar-
innar eru þeir Matth. Jochumsson og
Valdimar Briem. Allt sem eptir
agra menn stendur í pessari bók er
rímagar hugvekjur og rægur, upp og
nigur ag gægum, sumar laglegar og
sumar heldur slakar.
Þag hefur engum komig á óvart
um sálma Matth. Jochumssonar.
Þag hafa allir íslendingar vitag, sem
hafa v i 1 j a g vita pag, ag hann hefur
lengi verig íslands mesta og bezta
skáld. Hitt hefurekki verigalmenn-
ingi jafnkunnugt, livag í Valdimar
Briem býr. Þag er vitaskuld ag ekkert
kemur stórkostlegt fram eptir hann
í pessari bók. Ef eitthvag framúr-
skarandi hefur komig frá honum til
útgáfunefndarinnar, þá hefur pví
augvitag verig vísag heim aptur, pví
eptir egli sínu gat pa^ ekki átt heima
í bókinni. En pag parf samt
ekki ag lesa marga af sálmum hans,
til pess ag sjá, ag þar er magur, sem
getur ort, og þag mjög vel. En þvf
óskiljanlegra er, ag annar eins sálmur
skuli sjást eptir hann, eins og nr. 202.
í fyrsta versinu erJesús Kristur
trje sem grær í kristninni ; f ögru
versinuer hold Jesú Krists aldin,
sem grær á trjenu Jesú Kristi; og
í prigja versinu er blóg Jesú
Krists lind, sem rennur, frá trjenu
Jesú Kristi. Ef petta er ekki lok-
leysa, pá veit jeg ekki hvag pag er.
Þag virgist ag vera samvizkuspursmál,
ag hringja veslings almúganum saman
til pess ag gaula petta. Hann er
sannarlega ekki of gáfagur samt.
UM VÍSINDI.
(Eptir p. B. Anderson.)
Á öllum öldutn hafa menn leitazt
vig ag þekkja þennan óendanlega heim,
þessa undrafullu tilveru. Hjá öllum
hreyfir sjer megvitund, kraptur, sem
skynjar hvag er, og kraptur sem flnnur
áhrif þess. þessi skynjandi kraptur, sem
þekkir meg því ag bera lilutina saman,
og gjöra þennan mun á þeim, er þag,
sem vjer köllum skynsemi, og kraptur s.
er merkir áhrif, er þag sem vjer köllum
tilfinning. Tilvera sú, er vjer þekkjum,
er því afleiging vors eigin skjmjandi
kraptar og áhrifa þess sem liggur fyrir
utan oss.
Tilraunir manna ag gjöra heiminn
sjer skiljanlegan, hafa þvi stefnt ag því,
ag þekkja tilveru hins ósýnilega kraptar
og tilveru liins áþreifanlega. Hinn
ósýnilega krapt hafa menn kallag afl,
anda, sál og svo frv. Hig áþreifanlega
hafa menn kallag náttúru, efni o. s.frv.
tJtskýringarnar hafa orgig næstum eins
margar eins og mennirnir, og samsvarag
þekkingarstigi þeirra.
Á elztu tímum var sjóndeild-
arhringur skynseminnar svo þröngur,
ag menn þekktu lítig meira en
dýrin; þeir þekktu ekki málma, nje
kunnu ag hagnýta sjer frjófsemi jarS-
arinnar, nje ag drottna yflr flskunum í
sjónum og fuglunum í loptinu. þeir
lifgu á ávöxtum eins og dýrin, og höfg-
ust vig í hellum og gjótum og brúkugu
steinvopn. Engin þjógstjórn var til, ekk-
ert letur uppfundig; þekkingin á hinu
ytra var óljós, því mannkynig var í
bernsku. Menn sáu verknáttúrunnar,
og undruðust. Allstagar var óskil j anlegur
kraptur, alstagar í því ytra sáu þeir krapt
verkandi og samsvarandi þeim innra, sem
þeir voru sjer sjálfir megvitandi. fess
vegna hjeldu þeit og, ag allt hefgi líka
megvitund, steinarnir og jörgin væru
gædd huldum krapti, trjen hefgu líf, og
væru bústagir skynjandi vera, dýrin
væru gœdd anda, og magurinn ódaug-
legri sál. Allstagar ríktu andar. Jörginvar
lifandi mógir, sjórinn var einn af gugun-
um, öldurnar dætur hans, sólin og tunglig
voru guglegár verur, ega þá bústagir gug-
anna. Menn dýrkugu náttúruna. Eneptir
því sem tímar ligu fram óx þekkingin. Menn
lærgu ag brúka steina og málma. þeir
lærgu kvikfjárrækt, og jargyrkju, ogsígan
ýmsan ignag, og listir. peir fundu upp
letur til ag tákna hugsanir sínar og brúk-
uöu rittöflur. peir ’myndugu stjórn og
ýmsar stofnanir risu upp. Hugmyndir
þeirra um tilveruna urgu ljósari, sjón-
deildarliringurinn stækkagi, þag sem var
águr álitig rjett, var nú skogag sem
rangt. Sól og tungl voru ekki lengur
lifandi verur, heldur himin-líkamir.
Steinarnir voru ageins efni jargarinnar,
svo einnig trjen. þag sem áður voru
gugír varg nú ageins öfl hinnar sýnilegu
náttúru. Menn komust ag lögum mótsetn-
inganna. þannig leiddi ljós og myrkur hiti
og kuldi fram líf og dauga. Á líkan hátt
var hig góga mótsetning og samfara
hinu illa, sannindiogósannindi, rjett og
rangt, glegi og sorg, andi og efni, gug
og djöfull. Heimurinn var skogagur ein
sameining tveggja eilífra og gagnstægra
afla.
Eptir því sem þekking og lunderni
þjóganna var misjafnt, eptir því voru
trúarbrögg þeirra ólík. þannig trúgu
sumir á jörgina ega sólina, ega á eld.
Agrir á hig andlega, svo sem: Gug þekk-
ingarinnar, gug ástarinnar, gug hugsun-
arinnar o. s. frv. Sumir trúgu á marga,.agrir
á fáa ega á einn. þessir gugir voru hinar
ægstu hugmyndir þjóganna á þeim tima
og líktust þeim. þannig : á fyrstu öldum
voru þeir grimmir og hefnigjarnir,
þeir voru reiginnar gugir, en sígar
urgu þeir gugir gægskunnar, heilagleik-
ans, sannleikans og rjettlætisins. Gug-
irnir voru hig ægsta góga, og breyttust
þá eptir því sem hugmyndir manna
um hig ægsta góga breyttust.
í gegn um allt þetta reik fundu
menn þó allt af eitthvag nýtt, sem gaf
sanna þekking og glæddi löngun manna
eptir rjettlœtinu. Menn skildu allt af
eptir fyrir negan sig eitthvag af villu og
ranglœti hinna fyrri tíma. þekkingin
óx, tilfinningarnar urgu betri, menn
leitugu ekki lengur gleginnar í drápum og
ránum, heldur í myndasmígi, skáldskap og
fögrum listum. Heimurinn varg betri.
Mönnum fór fram, trú manna sem á
fyrstu tímum var einslág eins og til-
flnningar þeirra grófar óg þekking þeirra
lítil, varg háleitari eptir því, sem menn
nálguöust sannleikann og rjettlœtig.
Framsókn þessi eptir þekkingu og
löngun þessi eptir því góða hefur leitt
menn lengra áleigis. Hig sanna sigrar;
hig góga sigrar. Hinar æðstu skoganir
sigra.
(Framhald sígar).
FJELAGSSKAPURINN í
þORBRANDSSTAÐA
HREPPI.
( Eptlr Einar Hjörleifsson.)
(Framhald.)
Sveinn gat svo komig Ólafi á stag til
ag leita fyrir sjer um samskotaloforS og
hluttekningu alla þar í sveitinni, og hon-
um varð talsvert ágengt. En SigurSi
sýndist mikiö ríða á aS geta fengiS ein-
hvern styrk og aöstoö frá Hiíss- og bú-
stjórnar fjelagi SuSuramtsins, og því tók
hann sjer ferS á hendursuöur til Reykja-
víkur. Hann reyndi fyrir sjer hjá öllum
þeim mönnum, sem eitthvaS voru viS
þetta f jelag riSnir, og sem voru líklegir til
aö geta eitthvaö styrkt hans fjelag. En
honum varö þar alls ekkert ágengt. Eink-
um kom þaS til af því ag hann var ókunn-
ugur í Reykjavík, og vissi ekki, hvernig
þar háttar til. þegar hann kom inn I eitt-
hvert hús, talaöi hann vel um alla þá, sem
höfgu tekiö honurn vei þar í bœnum.
Hann vissi nefnilega þaö ekki, aö þaö er
englnn Reykvikingur til, sem ekki hatar
alla aSra Reykjavíkurbúa. þess vegna
varS þessi Reykjavíkur-ferö hans algjörö
erindisleysa.
þaS átti náttúrlega ag fara lágt heim
fyrir, i hverjum erindum SigurSur hafSi
fariö þessa ferö, en þag gat þó ekki hjá
því fariö ag þaö kvisáðist. Ólafur á
Álptamýrí komst líka aö því, og eptir þaö
lá þag ekki í láginni, því hann hafði þaö
í flimtingi vig hvern einasta menn, sem
hann átti tal vig.
þaö var svo einn góöan haustdag
skömmu fyrir vetnrnæturnar ag þinghúsig
á þorbrandsstögum stóg sópag og prýtt til
þéss ag taka á móti þeim öndum, sem þann
dag ætluSu ag stofna þetta fjelag.
þingstaöurinn þorbrandsstaöir stóg
nigri í kvos, girtur háum, snarbröttum
hólum á alla vegu. þar var því hlje fyrir
öllum vindum, nema hvaö ofurlítill felli-
bylur einstöku sinnum steypti sjer nigur
af liólunum, straukst framlijá bæjarkamp-
inum inn á hlaöiö, fór þar í hrossataös-
lirúgur, þeytti þeim upp eins og íslenzkum
framfaraliug og frelsis þrá, dreifgiúr þeim
um hlaSiö—og svo datt strax allt aptur í
dúnalogn.
TaShreiturnar lúgu svo um hlagig
þvert og endilangt, þangaö til húsbóndinn,
sem var hirtnis- og þrifamaöur, tók sjer
kláru í hönd, rakagi þeim aptur saman í
hrúgur, alveg elns og áöur, ljet þær svo í
trog, og kastaöi svo öllu saman út á
öskuhaug.
Fundarmenn fóru óSum aS tínast ag,
fyrst einn og einn hjáleigu bóndi á stangli,
labbandi, svo heldri bændur í smáhópum
á gæöingum. Elztu menn mundu ekki
eptir aö nokkur fundur þar í sveitinni hefgi
verig svo fjölsóttur. En allir vissu ag þetta
fjölmenni kom af því, ag von var á þeim
búöura, Siguröi og Ólafl. Sumir
hugöu gott til ag samkomulag í sveitinni
mundi vera ag ráöast til batnaöar, en þeir
voru þó fleiri, sem var forvitni á aö sjá
livernlg þetta mundi fara allt samau ; þeir
áttu öröugt meö aS trúa því, aö þessir
gömlu fjandmenn mundu Iáta leiöast af
sáttarhug og fjelagsanda einum saman, og
þag lagöist í þá, aö þag mundi bera eitthvaö
sögulegt viö á fundinum.
þegar svo margir voru komnir, aS
ekki var búizt viö, aö von væri á fleirum,
söfnugust menn inn i þinghúsiö, og fengu
sjer sæti eptir því sem föng voru á. þeir
Ólafur og Siguröur stóöu fyrst alllengi á
gólfinú og gutu hornauga hvor til annars,
til þess aö hvor um sig gæti sjeg, hvar
hinn settist niSur. Svo settist Ólafur
niöur í norSausturliorniuu á húsinu;
SigurSur þrengdi sjer þegar inn í suövest-
urhorniö og settist þar.
Sveinn setti fundinn, tók fram í fá-
um oröum, til hvers menn vœru þar sam-
an komnir, og stakk svo [upp á sóknar-
presti sínum sem fundarstjóra.
Fundurinn samþykkti uppástunguna
og presturinn tók á móti kosningu.
Forseti bar þá fyrst undir atkvæöi,
hvort menn væri því samþykkir, ag þess
konar fjelag myndaðist þar í hreppnum.
Uppástungan var samþykkt umrægulaust
meö öllum atkvæöum.
því næst spuröi forseti, hvort uppá-
stungu-maöur og flutningsmaöur málsins,
eöa þá nokkur annar fundarmaöur heföi
gjört nokkurt uppkast til laga fyrir fje-
lagiö, sem hann vildi leggja [fyrir fund-
inn til samþykktar.
Nei, enginn haföi búið sig út meö
þaö.
Forseti áleit þá rjettast, aö kosin
væri nefnd, til þess ag semja uppástungu
til laga fyrir fjelagiö, sem svo yröi jlögö
fyrir fund einhveru tíma seinna. En bezt
sagSi liann mundi vera, aS ræSa nú á
þessum fundi öll atrigi úr lögunum, sem
mönnum hugkvæmdust, til þess aS nefnd
in, sem kosin yröi, gœti haft tillögur
manna til hliSsjónar.. Fyrst loegi þá
fyrir, að koma sjer niSur á eitthvert
nafn á fjelagiö.
Sveinn stakk upp á, aS fjelagiS væri
kallaö “Framfarafjelag þorbrandsstaSa-
lirepps”.
SigurSur á Bakka baS sjer hljóSs.
Hann sagSi, aö aö mörgu leyti þætti sjer
þetta nafn vel til fundiö og viturlega út-
hugsaö, því þetta fjelag ætti aö vera
sannaregt framfarafjelag fyrirhrepp-
inn. En aS hinu leytinu þótti honum þó
tvennt aö því. Fyrst þaS, ag þaö væri
ekki nóguskýrt og grenilega til tekiS,
hvar þetta fjelag ætti heima. því að þö aö
þann myndi ekki eptir því, aö neinn
þorbrandsstaöahreppur væri til fyrir norð-
an, þá gœti þag þo vei veriö, og svo gœti
lika Vel farig svo, ag einliver iireppur á
Noröurlandi ,Austurlandi eör Vesturlandi
s e i n n a fengi þaö nafn. þaö annag þœtti
sjer aö, ag ekki voeri nógu skýrt og sk.il-
merkUega tekig fram, hvaö ætti aö vera
aöaltilgangur fjelagsins. Hann vildi
því stinga upp á, aö fjelagig [yrgi kallaö :
„þorbrandsstaöahrepps hússtjórnar- bún-
aöar- og framfarafjelags stofnun”.
Olafur bóndi á Áiptamýri stóö þá upp
Hann saggi sjer þcetti þaö ekki líklegt, aS
fjelagiS mundi villast norður i land, ega
neinn viliast á þvi, þó þaS vœri ekki tek-iö
fram, pöfjelagiS væri á Suðurlandi. Ann-
ars vœri sjer eins kunnugt um t i 1 g a n g
fjelagsins, eins og Sigurgi, þó hann heföi
nú ekki farig suöur til Reykjavíkur, til
þess aS fá ag vita, liver haun væri, eins
og s u m i r, og tilgangur fjelagsins væri
alls ekki sá, sera tekinn væri fram í nafni
því, sem hinn háttvirti tölumaöur hefg
stungiö upp á. Fjelagiö væri um fram
allt lestrarfjelag. og þag yröi aS taka
þag fram í nafninu. Hann stakk upp á,
aö þaö voeri skýrt „þorbrandsstaSahrepps
framfara og lestrarfjelag”.
„þaö á kannske aö fara aö vekja upp
aptur lestrarfjelagig, sem einn maöur
hjer í sókninni oetlaöi einu sinni aö fara
aS stofna hjerna um áriö”, sagSi SigurS-
ur. „Sá draugur hjelt jeg þó vœri alveg
undir lok liöinn, af þvi aö hann liaföi aid-
rei lifandi veriö aldrei nema apturganga”.
„Viö fengum engan styrkinn frá
„Húss og bústjórnarfjelagi Suöuramtsins’,
sem viss maöur œtlaöi aS útvega okkur”,
sagöi Ólafur, svo mjer sýnist naumast
vera ráölegt, a« gera þag ag búnaSarfje-
lagi”.
þá kipptist Siguröur upp úr sœtinu,
eins og nál heföi stungizt upp úr bekka.
um, sem hann sat á.
„þaö fóru líkaallir úr lestrarfjelaginu
foröum daga, á«ur en búiö var aS stofna
þaS, og þag skulu líka margir úr þessum
fjelagsskap fara, ef liann veröur geröur
að lestrarfjelagT’, sagöi liann.
Ólafuh sagöi aö hann sæji sjer meö
engu móti fært aS vera í fjelaginu, ef þaS
yröi búnaöarfjelag, (íaf því aö við feng-
um ekki þennan Reykjavíkurstyrk”, saggi
hann.
Sveini varg litiö til beggja fjand-
mannanna. Síguröur liorfði í gaupnir
sjer, lileypti brúnum, og var rauöur sem
blóö. Ólafur blindi á Sigurö og glotti vig
tönn, en var fölur sein grasstrá. þaö
var auSsjeö aö livortveggi átti örgugt með
aS stilla sig.
Sveinn sá fljótt uS hjer horfSi tii
vandræSa, og ag svo búig mátti ekki
standa. Hann bað sjer því hljóös. Hann
saggist taka aptur sína uppástungu unj aö
kalla fjelagiö: „Framfarafjelag þorbrands-
staöahrepps”, af þeim ástæöum, sem hinir
háttvirtu frmdarmenn hefSu hvor um sig
tekiö fram. Annars saggist hann ekki
vilja fara lengra út í, hvaS fjelagiS eink-
um og sjerílagi ætti að starfa a«, því það
væri nógur timinn, þegar ag því kæmi, ag
fjelagiö gæti eitthvag farig ag gera ; aSal-
atriöiö, sem stæöi, væri |>aS,aS fjelagsskap-
urinn kæmist á fót. Hann sagöist vilja
sameina uppástungur þessara háttvirtu
fundarmanna, sem talaö hefðu og leyfa
sjer aö stinga upp á, aö fjelagiöyrSi kall-
aö: „þorbrandsstaSahrepps sunnlenzka
lestrar- lmsstjórnar- búnaöar- og fram-
fara-fjelags stofnun”.
Hvort sem þaö nú hefnr veriö af því,
aS þeir Ólafur og SigurSur hafl veriS svo
reiSir, a« þeir hafi ekki tekig eptir því, aö
meí? þessu var uppástunga óvinar hvors
um sig tekin til greina, eða þá atS þeim
hefur fundizt, aö þeir gætu látiS sjer
nœgja aö tillit var tekig til þeirra sjálfra í
þessari nýju uppástungu—þá geröu þeir
engar athugasemdir viS hana.
þetta snotra og handhæga nafn var
því samþykkt í einu hljógi.
(Framhald síöar.)
i