Heimskringla - 01.11.1888, Síða 2

An
Ifelandic Newspaper.
Pb'BLISHKD
eveiy 'l'hursday, at
f HKIMSXKINGLA NORSE PUBLI8HING
House
AT
S ombard St........Winnipeg, Man.
raiMANN B. Anderson * Co.
PRINTKRS * PlIBLISHERS.
Subscription (postage prepaid)
0 year...............................$2,00
6 intbs.............................. 1.25
3 onths............................... 75
Payable in advance.
Sample copies inailed írek to any
M ess, on application.
Kemur út (aS forfallalausu) á hverj-
n. Qmmtudegi.
Skrifstofa og prentsmiöja:
í Lombard St...........Winnipeg, Man.
Blaöiö kostar : einn árgangur $2,00;
h ' ur árgangur $1.25 ; og um 3 mánuöi
75 ents. Borgist, fyrirfram.
ALSHEK.JARFJELAG
ÍSLENDINGA.
II.
Málefni þetta, að stofna als-
h>’ jar fjelag eða bandafjelag meðal
í; indinga í Ameríku, hefur yfir
hoiuð fengið góðar undirtektir, J><5
fremur lítið hafi enn verið fram-
kvæmt. Og þótt mismunandi skoð
anir korni, þá er það ekki nauðsyn-
lega málefninu til hnekkis, heldur
ðllu fremur í hag, svo framarlega
sem menn eru sanr.gjarnir í áliti
sínu. I»að sem vjer þurfum eink-
nm að skoða, er:
1. Hvort alsherjarfjelagsskapur
tilað viðhalda fsl. þjöðerni (máli og
bókmennturn) og efla andlega og
▼erklega framför meðal vor, er
þarflegur og mögulegur, eða ekki.
2. Hvort íslendingar hjer í álfu
jettu að binda með sjer alsherjar
fjelagsskap eða bandalag, og á hvern
Utt.
Vjer höfum reynt að sýna, að
alsherjar fjelagsskapur, eða banda-
lag, meðal íslendinga sje þarfleg-
ur og mögulegur,og áð það sje skylda
allra ísl. að vinnaí þessa átt. Einn-
ig höfum vjer bent á aðferðina,
nefnilega, að stofnað sje sambands-
fjelag, er hafi stefnu svo yfirgrips-
mikla, að hún innifeli stefnur allra
gagnlegra fjelaga meðal vor, og
svo ákveðna, að hvert sambandsfjelag
vinni sjer og öðrum til gagns, svo
núverandi fjelög geti undir grund-
vallarliigum þess myndað eitt sam-
bandsfjelag. Og vjer höfum gefið
í skyn að stefna þessa fjelags ætti að
vera: að viðhalda ísl. þjóðerni, eink
um máli og inenntun meðal ísl. hjer
í Ameríku og efla andleoa og verk-
lega menntun meðal þeirra; því sú
stefna er vissulega nógu yfirgr:ps-
mikil og nógu ákveðin.
Mótbárur þær, er í ljós liafa kom-
ið gegn stofnun slíks alsherjar fje-
lags, eru vart teljandi. t»að er ekk
nema blaðið uLögberg”, eða rjettara
sagt, ritstjóri þess, sem andmælt
kefur slíkum fjelagsskaji, sem vjer
höfum hahlið frain. En þessi mót-
mæli liafa frernur litlar röksomdir að
faera, nje heldur hefur uLögb.” sett
neitt betra í staðinn. Reyndar
inundi nú enginn, sem þekkir ,Lög-
berg” nokkuð til hlítar, búast við
niiklutn röksemduin úr þeirri átt,
eða endurbótum á því sem miður
fer; og ekki er ahnenningur lieldur
svo sljór, að hann ekki sjái á hve
veik Jin ástæðum ritst. uLögb.” hróf-
ar upp greinum sínum út af næst-
um hverju máli er u fl/cr." tekur til
ineðferðar, ellegar í hvaða til-
gangi [>að er gji»rt. Ekki mundum
vjer heldur gefa neinn gaum að ó-
r.otayrðum ttLögb.”, ef hjer væri
ekki um alinennt mál að ræða og
alinenniiigi órjettur gjiir af uLög-
bergs” hálfu; þvi það er ekki ein-
ungis vesalmaimlegt, heldur einnig
ranglátt af ritst. uLögb.”, að láta ó-
vild sína til vor blinda sig svo, að
hann ekki geti litið rjettum augum
á opinber málefui, I»að er sök sjer,
þó iiann engist í kút og keng að
niðra oss og blaði voru, en að bol-
ast í bræði sinni við að umturna
velferðarmálum almennings, það
má þessum kveinandi ukrítiker”
ekki líðast.
Vj er munum ekki fara að rekja
hjer ailan orðasveira uLögb.” um
þetta mál, en bendum iesenduin á
uLögb.” sjálft, því það er sitt eigið
bezta andvitni.
Fyrir skömmu tók ritst. uLög-
bergs” rögg á sig og kom með
grein í Bl.tbl. um fjelagsskap, f tilefni
af grein vorri uSameining”, I 31.
—34. tbl. ítHkr.'\ Ritst. áleit að
þesskonar fjelagsskapur hefði ekki
rógu ákveðna stefnu fyrir þá, sem
hugsuðu ögn udýpra” um málið en
vjer;en hann sýndi ekki hver stefnan
skyldi vera eða hvað djúpt
hugsun hans sjálfs náði í því
efni. Hann áleit að verkefni fjel.
þyrfti að vera eitthvað ákveðnara
en sýndi ekki, að hverju leyti;
sagði svona lauslega, að fjelagsskap
urinn þyrfti að vera samkvæmt
sameiginiegum Uþörfum manna,
en gat ekki venð að sýna,
hvernig alsherjar fjelagsskapur sá,
er vjer hjeldum fram, væri ósam-
kvæmur þörfum almennings.
En sjerstaklega vildum vjer
leiða athygli manna að greininni
uFjelagsskapur”, er stendur 1 40.
tbl. uLögb.”, og ráðleggjum þeim,
se>n vilja kvnna rjer rithátt hra. E.
H., að lesa hana grandgæfilega.
Menn verða að fyrirgefa, að vjer
getum ekki fengið af oss að verja
blaði þessu til að endurprenta grein
ina eða útlista hana nákvæmlega;
það hefur þegar verið eytt ofmikl-
um tíma og peningum til hennar,
eins og margs ar.nars af sama tagi
I uLögb ”; en vjer hljótum að
benda á helztu atriðin úr því vjer
tökum nokkurt tillit til hennar.
Ritst. byrjar greinina með þvl,
að segja frá fjelagsskap uGood-
Templara” I nýju stúkunni uSkuld”,
er hann hælir stórum, líklega af
því, að uþessi stúka var stofnuð af
mönnum, er samdi ekkiV' u I»eir
vita” segir hann ”til hvers þeir
ganga I fjel. ”vita óefað vilja síns
herra, og hvernig það er að vera i
Skuld.
Já, svo á nú fjelagsskapur þess-
ara umnsteris-gæðinga” að vera svo
langtum betri enn hinn gamli fje-
lsgsskapur, sem uIIkr." hefur verið
að berjast fyrir, nefnil. alsherjarfje-
lagið nýja, sem íslendingar eigi að
stofna, (»rátt fvrir þá reynd sem sje
orðin á slíkum fjelagsskap, því mest
allur fjelagsskapur Islendinga hing-
að til hafi verið samskonar og sá, er
nú eigi að stofna! nefnil. sem aldrei
liafi veriO tilf!
I»etta er ofurlítið sýnishorn af
ritst.gr. uLögb.” (sjá inálsgr. 2—3.
2. dæmi. Helzti gallinn á þess-
um fjelagsskap, er uHkr.” fram-
fylgir, er að áliti uLögb.” sá, að
e.kkert sjerlegt" eigi að veramark og
mið þessa Alsherjarfjelags, nema al
menn ýramför’; það finnst uLögb.”
óhafandi. Hve miklu betra væri
ekki að hafa eitthvað tsjerlegt’ fyrir
mark og mið, t. d., að afneyta bjór
og brennivíni, þó menn tækju sjer
utemperanee”-drykki svona I við-
lögum, brúkuðu tóbak o. s. frv.
I»esskonar fjelagsskrá væri líklega
samkvæm skoðunuin og fullnægj-
andi þörfum sumra manna og sam-
l»oðin menningu þeirra.
3 dæmi:
uYmsir landar vorir hafa pegar fyrir
löngu oröið þess varir, I hverju gallarnir
á pessum fjelagsskap, sem Heimtkringla
hefur verið að berjast fyrir, eiginl«ga
lægju. Kn oss vitanlega hefur aldrei
verið sýnt fram á þá á prenti, fyrr en
Ijögberg fór aö gera pað”.
Setningin: uen oss" (ritst. uLög-
bergs”) ttvitanlega hefur aldrei ver-
ið sýnt fram á þá á prenli, fyrr en
ttLögb.” (ritst. ttLögb.”) ttfór að
gera það”, þó ekki torskilin, er «pt
irtektaxverð.
I.átum oss taka undir og segja :
tMikil eru verkin mannanna’, en meiri
eru þó ttLögbbergs” eða ritst. þess!
Skal hjer svo staðar nema, en
lystliafendur, er kynnast vilja skoð-
unum og ritmáta hra. E. H. munu
geta fengið nokkur eintök af aptur-
rekablöðum ttLögb.” fyrir lítið. Og
það er ómaksins vert, því greinin
er sannarlegt meistaraverk I sinni
röð.
Af ofannefndri greiu geta menn
sjeð, að uLögb.” reynir ekki að
sýna, aðalsherjar fjelagsskapur með
al íslendinga sje óparfur eða 6-
mögulegur, nje heldur að íslend-
ingar æli ekki að vinna að alrherj-
ar fjelagsskap eða að stofna alsherj-
ar fjelag; en það finnur að stefnv.
sarnbandsfjelagsins; hún er, álltur
ttLögb.”, ekki nógu ákveðin, þvl
ttekkert sjerlegt” eigi að vinna,
heldur ltfrauiför svona yfir höfuð”.
Að þetta er ekki rjett hermt,
getur hver sem vill sannfært sigum.
uHkr." hefur margsinuis tekið frain
stefnu fjelagsins. Vjer þurfum að eins
að minna lesendurna á fyrri greinir
I uHkr." þessu efni viðvíkjandi, og
sjerstaklega á greinina: ttI»raut
og úrlausn íslendiuga”, I 49. tbl.
uHkr." 1. árg. I»ar er svo að orði
komizt: ttFjelagsskapur íslendinga
útheimtir eitt alshejar íslenzkt
ÞjóHmenn iugarfjelag, til að efla
verklega og andlega menntun og
vihhalda. íslenzku pjóGerni". í 5. tbl.
þ. árg. er skýrt frá, að þessi hug-
mynd hafi verið sýnd verklega,
með því að stofna tthið íslenzka I»jóð-
menningarfjelag”, og er þar drepið
á tilgang þess og fyrirkomulag. í
11. tbl. uHkr." þ. á. er sagt ná-
kvæmar frá fjelaginu og lög þess
þar prentuð; þar er svo tekið til
orða:
Aðal-hugsunin er að koma á sam-
vinnu meðal íslendinga hjer vestan hafs,
til að vernda piólSeriii sitt og efla framför
pjóöar sinnar.
Það er trú vor og von, að flestir
muni sjá þörfina á að unnið sje I þessa
átt nú pegar, og að margir muni styöja
að pví að I hinum ýmsu nýlendum íslend
inga I Vesturheimi myndist bandafjelög,
er til samans gerist eitt sambandsfjelag.
í stjórnarskipuninni er gert ráð fyr-
ir pesskonar sambandsfjelagi og í lögun
um er reynt að gefa hverju bandafjelagi
og hverjum fjelagslim fullkomnasta jafn
rjetti.; og frelsi, 'pó svo, að^sameining
sje tiljað vinna sameiginlegt verk.
Aðal-verk atvinnudeildarinnar er, að
greiðá fvrir atoinnu og landndmi, bók-
inenntadeildarinnar að koma upp a;sherj
ar bókasafni, og fjelagsins aö mynda sjóð
er skal varið til að stofna íslenzkan há-
skóla (College).
Og fyrsti kafli grundvallarlaganna
er þannig:
1. gr. Nafn fjelagsins skal vera: Hif>
islenzka Þ/<< ð rnm n í rigarfjelag.
7. Stefnafjelagsins skal vera, að efla
vrrklega og bóktegu rnenntun meðal íslend-
inga í Vesturheimi.
í lögum bókmenntadeildarinnar
er svo ákveðið:
1. gr. Verkahriagur bókmenntadeildar
innar skal vera, að efla bókmenntir. Svo
sem að stofna og viðlialda bókasafni og
útbreiða bóklega pekking með ræöura
og ritura.
7. gr. IHelmiugur innskripargjaldsins
og tillagaiiua skal lagður í sjerstakan
sjóð, sem varið skal eingöngu til að
stofna bókasafn. Kn hinum helmingn-
urn skal varið í þartir deildarinnar eptir
pví sera fundir ákveöa.
9. gr. Deildin skal liafa lestrarsal op-
inn ekki sjaldnar en prjú kvöld í viku.
í lögutn atvinnudeildarinnar er
verkefni hennar þannig ákveðið:
1. gr. i>að skal vera'verk deildarinnar,
að auna-st atvinnumál svo sem, að útvega
upplýsingar 'viövíkjandi atvinnu, land-
náini, búnaði og iðnaði I liinum ýmsu
hlutum landsins, með pví að safna bún-
aðarskýrslum, landlýsingum, landabrjef-
um og fræðandi ritgerðum pess efnis, og
láta pessar upplýsingar deildarmönnum I
tje á fundum meö rœðum og ritum.J
2. gr. Annað verk 'deildarinnar skal
vera, að leiðlæina deildarmönnum til arð
samrar og sæmilegrar vinnu og vernda
rjettindi peirra, enn fremur, að styðja
ungmenni til að læra handiðnir.
3. gr. Þriðja verk deildarinnar skal
vera, að styðja veika fjelagsmenn með
fjárframlögum.
í greininni ttSameining” 31. til
34. tbl. Hkr. þ. á. höfum vjer
reynt að sýna, að þörf sje á als-
herjarfjelagsskap meðal íslendinga,
að fjelagsskapur og samvinna sjeu
inöguleg, <>g hvernig vjer getum
bezt eflt innbyrðis samvinnu.
í 33. tbl. er þannig tíl orða
tekið:
Þaöættiekki aö vera ómiigulegt fyrir
íslendinga I Ameríku að hafa eitt nlshrrj-
a/rfjelag, er heföi fyrir stefnu: framfarir
tslcndinga i Arneríku i verklegri og andlegri
menntun. Svoleiðís bandafjelag gæti ekki
aö eins stutt að samvinnu I iðnaði og bók
menntum, heldur einnig bundið oss í
nánara samband hvern við annan og gef-
ið oss sem pjóðflokki vernd og Tirðing.
Hið ofanritaða hyggjum vjer
sýni fyllilegn, að það er ósannindi
og ósanngjarnt af ritst. uLögb.” eða
öðruin að segja, að fjelag það, er
vjer höfum mælt með að stofna
skyldi ineðal íslendinga, hefði ttekk-
ert sjerlegt” fyrir mark og mið,
enga ákveðna stefnu eða verkefni.
Ekki einungis hefur stefna fjelags-
ins verið all-nákvæmlega takmark-
uð <>g sjerstök verk ljóslega ákveð-
in, heldur hefur fjelag verið stofnað
til fyrirmyndar.
NASVÍSí ttLÖGBERGS”.
Dylgjur ttLögbergs” viðvíkj-
andi uppihaldi á ttHeimskringlu” og
flutningi látum vjer oss litlu skipta;
þær eru rúsinurnar sem ritstjórinn
lætur I greinagraut sinn, til saðn-
ingar og smekkbætis.
Hjer skal þess þó getið að eng-
inn eigandi eða yfirráðandi ttHkr.”
hefur nokkurn tlma farið þess á leit
við neinn af útgefendum ttLögb.” að
veita prentsmiðju vorri móttöku.
‘Um prentstofnanir íslendinga hjer
vestra höfuin vjer enn þá skoðun sem
vjer höfum áður I ljósi látið; nefnil.
að tvö ísl. blöð ættu að geta þrifizt,
en að betra væri að sitt væri I
hvoru ríkinu. Að minnsta væri
það heppilegra ef þeim semdi ekki
betur en uHkr. og ttLögb,” hefur
samiðhingað til.
Ritstjóri ttLögb.” virðist ann-
ars hæst ánægður með uppfylting
spádóma sinr.a og sýnir fram á
hvernig suinir þeirra hafi þó ræzt;
en líklega er það hæfulaust að
andinn hatí á ný mælt fyrir hans
munni þannig: ttVið endir ttHeims-
kringlu” hrynur „Lögberg”, nema
hjer sje átt við veröldina. En
hvernig sem þessu er nú varið þá
er óvíst hve lengi ttLögbergingar”
krunka yfir kollvörpun tHeims-
kringlu”.
HALLÆRIÐ Á ÍSLANDI.
Hvernig getum vjer hœtt ástand
pjótiarinnar?
En hv»ð yrði svo um dönsku stjórn-
ina á íslandi? Það sem ætti að verða;
hún gengi fyrir ætternisstapa. Danir
lieföu ekki lengur yfirráð I innanlands-
máium ísiands, en umráð hefðu peir
sem fyrr í peim máluin landsins er
snerta rikið I heild sinni. Með öðrum
orðum, meðun ísland er hluti Dana-
veldis, hefðu Danir umráð I málum er
snerta sambnnd íslendinga og Dana og
viðskipti peirra svo sem landvörn, við-
skipti og verzlun—I einu orði, í alríkismál-
um, en ekki í innaulandsstjórn íslands.
En stjórnfrelsi eða sjálfsstjórn út-
heimtir stjórnarfyrirkomulag samkvæmt
þörfum pjóðarinnar.
lívaða stjórnarfyrirkomulag er pá
íslendingum hentast?
Það fer auövituð eptir ðstandi landsbúa,
svo sem; atvinnuvegum, auölegð og
menntun.
Svo virðist sem íslendingar liafi
sjálfir tekið stjórnarskipun Norð-
manna og Dnna sjer til fyrtrmyndar,
fremur en Bandaríkjamanna og Iíanada-
manna, pó stjórnarskipun pessara siöar-
nefndu pjóöa sje mun betri.
Ilvortveggja pessara pjóöa hafa
pekkt livað einveldi er, og lært að
pekkjn frelsið og nota sjálfsforræðið.
En með p»í Bandaríkin eru nú með
öllu óliáð pjóö, en Kanada er Bretum
uiidirgefið, pá er stjórnarfyrirkomulag
Kanada, ef tll vill, hentara til fyrir
myndar íslendingum. Þó Kanada sje
nýlenda Breta og poirra eign eptir al-
pjóðrjetti, pá linfa Kanadamenn svo
mikið sjálfsforræði, að j'firiáð Breta
eru lítið meira en nafnið eitt; og Eng-
lendingar hafa sjálfir optlega gefið í
skyn, að livenær sem Knuadnmenn vildu
aðskilnað, yrði þeim þess ekki synjað.
Kanadamenn hafa að heita má fullkomið
löggjafar, dóins, <>g framkvæmdarvald í
ölllim innlendum málum. Að vísu liefur
landstjóri að nafuinu æðsta framkvæmd-
arvald, er æðsti liersliöfðingi, skipar
fylkisstjóra, staðfestir lög pingsiiu og
frmkvæmdir stjórnarráðsins, sem í raun
rjettri, skipar embættismenn og dóm-
endur. Stjórnarráðið er myndað pannig,
að foratööumaður pess stjórnarflokksin*,
sem að völdum situr, er kjörinn af
landstjóra sem æðsti ráðherra,og svo ký*
pessl ráðherra sjer meöstjórnarmenn, eða
ráðaneyti á ineðal pingmanna; pannig er
stjórnarráðið kjöriö á meðal fulltrúa
pjóðarinnar, ekki skipað af Iandstjóra.
Eiga pvi allir ráðherrar sæti á pingi og
bera ábyrgð fyrir pvi á embættisverkum
s.ínum; og veröa að gjöra almenningi
grein fyrir verkum sínum í hvert sinn
sem kosningar fara fram. Dómendur
eru skipaðir af stjórnarráðinu með saro-
pykki landstjóra, og eru óháðir. Með
pví nú pað kemur vart fyrir að Iand-
stjóri neyti valds síns gagnstætt vilja
pjóöpingsins, pá má svo heita að pjóðin og
fuiltrúar hennar liafi iöggjafar, dóms og
framkvæmdar-valdið í höndum sjer, Og
liún hafi því nærri fullt sjálfsforræði.
í Bandaríkjunum er æðsti yfit"
maöur sambandsríkisins, forseti, pjóð-
kjörinn; einnig pingmenn beggja deilda
sambandspingsins, og allir dómendur,
nema æðsti rjettur er forseti skipar;
forseti kýs sjer ráðaneyti eða ríkisskrif-
ara og eru peir pinginu óháðir.
Löggjafarvaldið er hjá þjóðpinginu,
dómsvaldið og framkvæmdarvaldið hjá
forseta og ráöaneyti lians. Sjerhvert
ríki í sambandsríkinu hefur sina stjórn,
ríkisping, dómendur, stjórnarráö og for-
seta, ogstjórnrrskipun ápekka sambands-
ríkisins og umráð í sínum eigin málum,
svo hefur hvert hjerað sina stjórn og
forráð. Stjórnarskipun Bandaríkjanna
er í sumu lakari en stjórnarskipun
Kanadamanna, t. d.; í pví að ráðanautar
forseta, sem hafa stjórnarstörf sambands-
ríkisins á hendi, eru pjóðpinginu óháðir;
en aptur er hún í mörgu frjálslegri
svo sem í pví, að allir pingmenn eru
pjóðkjörnir og aö forseti geturekki varn-
aö neinu frumvarpi pjóðpingsins laga-
gíldis sem tveir priðju beggja pingdeilda
sampykkja prisvar. Um stjórnarskipun
Bandaríkjanna og Kanada má sjá ná-
kvæinar ritaö annarstaðar í blaði pessu,
einkum í 11. tbl. p. árg., einnig 10. og 12.
sama árg.
Þó all-ólíkt sje uú ákomið meö ís-
lendiugum og Ameríkupjóðum, pá gæti
stjórnarfyrirkomulagiö á íslandi verið að
miklu leyti svipað pví sem hjer á sjer
stað. Stjórnarskipunin iilyti auðvitað að
Vvira mismunandi eptir pví sem ástand
pjóðarinnar er frábrugöið; en aðal atriði
hennar gætn verið hin sömu; pví grund-
vallar atriði sjálfsforræðisins eru alls-
herjar, pau eru mannrjettindin og mann-
frelsið, og gilda jafnt á íslandi sem í
Vesturheimi eða annarstaðar.
Htjórnarskipun, sem fiillnægja skal
rjetti og pörfum pjóðarinnar, verður að
byggjast á grundvelli mannrjettindanna,
og veita þjóðinni sjálfsforrœbi, borgaralegt
jrejni og jafnrjetti.
En petta útheimtir:
Að landsmenn hati fullkomið lög-
gjafar- dóms- og framkvæmdarvald í
innanlaiidstnálum, hvort sem pau lúta að
atvinnu, menntun eða stjórn; en aö
svo lengi sein ísland er iiluti hins
ilanska rikis, liafi Danir umráð í peiro
málumíslandsersnerta ríkiðíheild sinni,
pó svo að umboösmaður dönskustjórnar-
innar, landstjóri íslands, liafi eintingis
umráö í alríkismálum og ísl. hafi
fulltrúa í ríkisstjórn Duna.
Að stjórn landsins sje skipt í prjár
aðal-greinir samsvarundi stðrfum hennar;
nefnil.:
Alpingi er skipar lög;
dómendur, er segja lög;
<>g
stjórnendur, er framkvæma lög;
og að liver pessara aðal-greina skiptist
aptur í deildir og undirdeildir eptir
pörfum; pannig: Alpingi í þiugdeildir
eða málstofur, dómsvaldið í ýmsa dóm-
stóla, og landsstjórnarráöið i stjórndeildir;
svo sem, atvinnu, bitnaöar og iðnaðar-
deild, samgöngu og opinberrastarfadeild,
póstmála og verzlunardeild, fjármála <>g
innanlandsmáladeild, og uppfræðslu °S
dómsmáladeilii.
Að landið skiptist í umdæmi, *70
sem löggæzlulijeruð, (ömt, sýslur <>g
sveitir) <lómlijeruð, kjörhjeruð og skóla-
lijeruð, og að hrert lijerað liafi sína eigin
stjórn og umráð yfir sínum eigin roál-
efnuin.
A4 hver yfirboöinn sje kj«>r-
inn til stöðu sinnar af pjóðinni eða