Heimskringla - 24.06.1893, Side 2

HEIMSK RIMGLA.
kemr út á Laugardögum.
The Heiraskri«/?la Ptg.&Publ.Co.
útgefendr. [Publishers.]
Verö blaðsins í Canada og Banda-
rí<junum :
Va mánii'Si $2,50; fyrirfrain borg. $2,00
6 ----- $1,50;------- — $1,00
3 ----- f 0,80; ----- — $0,50
A Englandi kostar bl. 8s. 6d.; Á
NorðrKinduin 7 kr. 50 au.; á íslandi 6
kr. — borgist fyrirfram.
Senttil íslands, en borgað hér, kost-
S$l,50 fyrirfram (ella $2,00).
Cgf Kaupendr, sem vóru skuldlausir 1
Jan. p. á. þurfa eigi að borga nema $2 fyr-
!r þennan árg., ef þeir borga fyrir 1. ,’úlí
p. á. (eða síðar á árinu, ef peir æskja pess
skriflega).
Kaupandi, sem skiftir um bústað
verttr atl geta um gamla pósthús sitt
dsamt nýju utanéskriftinni.
Hitstjórinn geymir ekki greinar, sem
eigi verða uppteknar, og endrsendir
pær eigi nema frímerki fyrir endr-
sending íylgi. Ritstjórinn svarar eng-
um brófuin litstjórn viðkomandi, nema
í blaðinu. Nafnlausum brófuin er
enginn gaumr gefinn. En ritstj. svar-
ar höfundi undir merki eða bókstöf-
um, ef höf. tiltekr slíkt merki.
Uppsögnógild að lögum,nemakaup-
andi só alveg skuldlaus við blatSið.
Auglýsingaverð. Prentuð skrá yfir
pað send lysthafendum.
Ritstjóri (Editor):
JÓN ÓLAFSSON
venjul. á skrifst. bl. kl. 9—12 og 1—6
Ráðsmaðr (Busin. Manager):
EIRÍKR GÍSLASON
kl. 9—12 og kl. 1—6 á skrifst.
Utanáskrift á bréf til ritstjórans :
Editor Heimskringla. Box 535.
Winnipeg.
Utanáskrift til afgreiðslustofunnar er:
The 1Jeimskringla Pitg. & Publ. Co.
Box 305 Winnipeg, Man.
Peningar sendist í P.O. Money Or-
der, Registered Letter eða Express
.vloney Order. Banka-ávísanir á aðra
banka, en í Winnipeg, eru að eins
teknar með afl'öllum.
Yort heiðraða samtí ðablað Lög-
berg hefir tekið Hkr. mjög óstint
upp, að vór í síðasta blaði bentum á
þ ð, sem að voru áliti var heldr leið-
julegt, að íslenzka lúterska kyrkju-
fólagið hir, sem ávalt talar með ó-
þolandi fyrirlitningar-gorgeir um
kyrkjuna á Islandi, hefir tekið þá
stefnu, að lækka mentunar-kröfur til
pvesta sinna, ekki að eins langt niðr
fyrir það sem kyrkjan heima heldr
fiam, heldr heldr „niðr úr von og
viti“ seru maðr segir.
Yér bárum kröfurnar hér saman
við kröfurnar heima, af því, að
kyrkjufélagið hór nefnir eig lút-
erskt, og vór mintum jafnframt á, að
lúterska kyrkjan stendr yfir höfuð
h,ervetna meðal þeirra kyrkna, er
reyna uð halda hátt montunarmarki
pvesta sinna. Hvað önnur kyrkjufó-
lög í þrssu landi eða annarstaðar
gera, kemr því að þessu leyti málinu
alls ekkert við.
Jónasfjósamaðr er heldr ekkert
aðalatriði í grein vorri, eins og Lögb.
virðist ætla ; hann er að oins nefndr
sem dæmi til skýringar má'inu. Að-
alatriðið er þetta, að kyrkjufólagið
liér hofir auðsjáanlega gert það að
reglu, að lækka niðr úr hófi mentun-
arkröfur til þeirra manna, er hór í
landi búa sig undir prestsstöðu í
kyrkjufélaginu. Það hefir ekki tek-
ið aðra til prestskapar að heiman af
íslandi en lærða guðfræðinga. £>að er
eins og það vilji lita sem minst bera
hiima á, hvað ^lágar kröfur þess
só. En hér vestra er hverjum stump-
ara-prestinum af öðruni hleypt af
sto’ckunum. í Utah er nú búið að
prestvígja síra Runólf, sem þannig
er oi’ðinn prestr; áðr kallaði hann sig
sjáífr „rni8sjónara“ (!). Eftir fjögra
vetra nám alls er Björn Björnsson
(I). B. Johnson) ,,útskrifaðr“ ,,kan-
dídat í guðfræði"—fjóra vetr við
lærðaskóla-nám og guðfræðis-nám
samtals ! Svo kemr nú Jónas fjósa-
maðr eftir að hafa lagt tveggja vetr?
millibil milli flórspaðans og kaleiks-
ins.
Ritstj. Lögb. hlýtr að vera ó-
kunnugri þeim inanni, en vór hugð-
um, er hann telr hann hafa verið vel
að sór í leikmanna-röð. Hann var
það ekki. Hann hafði að vísu verið
einn vetr á Möðruvöllum, en ritstj.
Lögb. mun kannast við, að það muni
nóg að leggja einn vetr þar á móti
undirbúningi undir latínuskóla. Jón-
as ritaði aldrei laglega móðrmál sitt,
og því síðr rétt. Það vitum vór, því
að vór liötum haft þá ánægju að verða
að kara frá honum handrit til prent-
unar.
Það sannar ekkert í óhag heima-
kyrkjunni í þessu sambandi, þó að
hún tvisvar á heilli öld hafi gert sér-
stakar undantekningar. Séra Pétr
Guðmundsson hafði þó eigi að eins
meiii mentun, heldr en stumpara-
prestsefnin kyrkjufólagsins hérvestra
heldr og frábærar gáfur «g köllum til
prestsakapar, og auk þoss mikinn
aldrþroska.
Jón heitinn Straumfjörð var aftr
á móti mentunarlaus og gáfnasljór, og
var það ónoitanlega hneyksli að öllu
leýti, að hann var gerðr að presti.,
En þið er alveg einsdæmis undan-
telcning.
„Það er ekki mest undir því komið
í lífinu, hve mörg ár menn hafa geng-
ið á skóla eða hve mörg próf menn
liafa staðizt. . .Margir skólagengnir
menn hafa verið með veraldarinnar
aumustu bögubósum .... margir ó-
skólagengnir menn iiafa verið sjálfum
sér og þjóð sinni til sóma“, segir Lögb.
og vér samsinnum það af hjarta, því
fremr sem vérliöfum sagt alvcg ið sama
áðr, og það með mjög líkum orðum —
í Lugbergi.
1
En eigum vér að draga af því þá
ályktun, að alt skólanám aí þá einskis
nýtt, skólar óþarfir, og hégómi einn að
gera nokkrar lærdómskröfur til manna,
sem eiga að gegna ýmsum stöðum í
lífinu, t. d. prestsembætti? Eða eru
þetta ekki öllu fremr undantekningar,
sem að eins eiga að kenna oss að drema
ekki einstaklingaua eítir tómum ytri
skilyrðum?
Vór gætum enda bætt því við, að
postularnir vóru nær allir óstúdéraðir
alþýðumenn, en af því hefir þó lút.
kyrkjan ekki enn dregið þá ályktun,
að engin þörf si' á, að prestar hennar
læri neitt.
Það stendr alveg óliaggað, sem vér
sögðum upphaflega, að samtíða þvísem
lúterska kyrkjan á íslandi erað liækka
mentun irkröfurnar til presta sinna, þá
er „laundóttirin“ liér vestra að færa
fánann í liálfa stöng og langt niðr fyrir
það.
Löyb. er að biðja Hkr. að líta til
þess trúarflokks, sem hún (blaðið)
hallist að öðrum fremr, og skömmu
síðar kallar það hana Unítara-blað.
Hkr. á ekkert skylt við Únítara. Lang-
flest lilutabréf í Hkr.-félaginu eru eign
lúterskr.i manna, allmörg eign manna,
sem hvorki munu vera lúterskir né
Únítarar (og á þó enginn enskr maðr
hlut í lienni, heldr tómir íslendingar),
en að eins sárfá hlutabréf eru í eign
manna, sem hafa Únítara-trú. Blaðið
liefir aldrei mælt með nokkurri sér-
stakai trú. Þetta alt veit Lögb., en
stingr hinu samt svona út að gamni
sínu. Ritstjóri llkr. er auðvitað Úní-
tari og hefir verið það nú í 18—19 ár.
En engum dettr í liug að kenna blað
viðtrú ritstjórans, ef það berst aldrei
fyrir henni eða liel.lr henni aldrei
fram. Var Lögh. Únítarablað að liálfu
meðan f. Ó. var annar ritstjóri þess ?
Hr. E. Hjörl. mun vera guðleysingi eða
heiðingi að skoðun (vér segjum það
ekki til lýta, því að vér virðum þá
menn að öllu eins mikils og trúmenn
að öðru jöfnu), en væri það rótt, að
kalla Lögberg guðleysingja-blað fyrir
það? Oss virðist það sýnilega órétt,
því fremur sem blaðið kemr ávalt
fram sem málgagn lúlersku kyrkjunn-
ar hér vestra.
Og þó að Hkr. hafi tekið á leigu
lóðarblett, sem 'Únítara-söfnuðrinn er
eigandi að, þá er oss ekki ljóst, aö
blaðið þurfi að vera Únítara-blað fyrir
það. Leigan greiðist nefnilega í doll-
urum, en ekki trúarskoðun. Eða hefir
Lögberg jafnan fylgt trú þeirra manna,
sem hafa átt lóðina, sem prentsmiðja
þess hefir verið á í hvert skifti ?
Þegar verið er að bera sainan
inentunarkröíur lútersku kyrkjunnar
lieima og kyrkjufél. ísl. lút. hér, þá
koma önnur kyrkjufélög því máli ekki
vitund við. Hr. Björn Pétrsson er ekki
presir; hann er trúboði amerísks
kyrkjufélags hér. íslenzkr Únítara-
söfnuðr hér, sem er prestslaus, af því
að enginn íslenzkr Únítara-guðfræð-
ingr er til, liggr ræðuhöld af hr. B. P.
Það er alt og sumt.
Hr. B. P. hefir reyndar numið alt
latínu-skólanám, þótt hann hafi eigi
gengið undir próf, en vitanlega er liann
ekki lærðr guðfræðingr, og gefr sig
ekki út fyrir það. En engum heilvita
manni, sem til þekkir, getr dottið í
hug að bera mentun hans samanvið t.
d. mentunarleysi Jónasar fjósamanns.
Jónasar mentun er á borð við Lárusar
postul a eða, ef til vill, enda á borð við
mentun séra Jónasar heitins „postula1.
Björn hefir meiri bókmentun, en
nokkrum samanburði taki við þá, enda
liefir hann gengið lengr í „lífsins
skóla".
Alt um það mundum vér lá ís-
lenzkum Únítörum það, ef þeir gera
eigi fullkomnar lœrdóm skröfur til
prestasinna, þ'gar.þeir komast svo
langt, að geta fengið íslending til að
búa sig undir prestskap.
Það er að fara alt of langt frá efn-
inu, er um mentunarkröfur presta er að
ræða, að fara að rannsaka, hvort rit-
stjórar þyrftu elfki ámóta undirbúning
undir starfa sinn. Og þó liggr hitt enn
fjær, að fara að telja náms-ár einstakra
ritstjóra. Annars var ritstjóri Hkr.
vístein 4—5 ár að læra áör en liann
fór í latínu-skóla; þar var hann í 5 ár
og eitt árlas hann utanskóla eftir það.
Svo að ekki var það stuttleika náms-
tímans að kenna, að liann stóðst ekki
burtfararpróf. En það kemr nú, sem
sagt, þeS3u máli ekkert við. Ritstj.
Ilkr. hefir aldrei gefið sig út fyrir að
vera útskrifaðr úr neinum skóla; og
þótt honum liafi ef til vill tekizt að
smá-auka þekking sína nokkuð í ýms-
um greinum síðar, þá er liann viss um
það, að liann verðr aldrei svo gamall,
að liann þykist eigi þurfa meira að
læra.
En alt það keinr ekki lifandi ögn
við umtalsmálinu hér: kröfum þeim,
sem skipulegt kyrkjufélag gerir til
presta sinna.
Ef Lögb. vill ræða það mdlefni, þá
yrði árangriun af þeim umræðum að
líkindum meiri, ef það héldi sér við
efnið. Það ér nógu mikið efni út af
fyrir sig, og hætt við að það græði ekk-
ert á, að ræðaöll hugsanleg önnur mál
í sambandi við það.
Bókmentir.
„Kvœði eftir Þorstein V. Gisla-
sun“. Rvík 189-?. [Sig. Kristjáns-
son].
Höfundr Ijódmæla þessara er uugr
stúdent, nú við háskólann í Kaup-
mannahöfn, gáfumaðr og inannsefui
gott.Þess er rétt að geta.þvíað útgáfa
þessi ber með sér ýmis viðvanings-
merki, en jafnframt vottum lýriska
skáldgáfu—hvort heldr sú skáldgáfa
er stór eða smá, er vandséð en. En
víst er þ3ð, að höf. hefir neistann,
þennan sem greinir ið sanna skáld
(hvort sem er stórskáld eða smáskáld)
frá iðnaðar-rímaranum. Höf. er barn
sinnar samtíðar að því leyti, að hann
er virkileika-skáld (realisti). AU-
víða bregðr fyrir hjá honum áhrifa-
votti frá öðrum, á stöku stað mætti
segja bergmáli eftir öðrum. Kvæð-
in oru öll frá fjórum árum, 1889—92.
Höfundinum hefir, eins og ungum
skáldum stundum hættir við, orðið
of mjög nm þ ð hug.ið, • ð gera sína
I fyistu bók uógu stóra að vöxtum. En
fyrir það hofir hún rýrnað að gæð-
uin. Hann hefir tekið upp ýmislegt
rusl, sem ekki átti skilið að takast
með. Það getr verið dálítil fyndni
hér og hvar í kvæði eins og „Skauta
maðrinn“, en inikið af henni er svo
lagað, að hennar geta engir notið
nema þeir fáu, sem eru persónulega
kunnugir. Það er svo mikið „pró-
dúcerað“ af þess háttar kvæðum í
skóla, en það or ekki að búast við að
þau hafi gildi fyrir aðra, en skóla-
bræðrna. Það or auðvitað okkert á
móti að birta kvæði fyrir þá eina
sök, að það er persónulcgt, ef það
hefir í sér fólgið jafnframt eitthvert
alment, skáldlegt gildi. En það er
lítið af því í þessu kvæði.
Kvæðin frá miðri 95. bls. til
10G. bls. eru að eins höfundinum til
mínkunar og sönnum vinum hans til
skapraunar. Þótt sumstaðar sé þar
liðlega rímaðjþá er það enginn skáld
skapr.
„Grafskrift latínunnar“ er ó-
merkilcgr „skáldskapr", og á svo
föstum grundvelli stendr þýðing lat-
nesks máls og bókmenta, að hún
haggast ekki við jafn-barnaleg um-
mæli sem þessi. En þau eru merki-
leg að uðru leyti; merkileg sem
vottr þess, að eitthvað muni bogið
við kensluaðferð þá, sem eftir 6—7
ára námstíma hefir ekki haft önnur
áhrif á skilning og sál gáfaðs og á-
stundunarsams nemanda, en þau er
grafskriftin lýsir. Og það er satt,
að illa er varið þoim milcla tíma af
æft æskumanna, sem til latínunáms
er varið, ef árangrinn verðr ekki
meiri en þetta hjá nemendum, sem
hafa uppfylt svo vel alÍ3r námskröf-
ur, að þeir geta staðizt próf með góð-
um vitnisburði. Hvað gagnar nemJ
andanum þótt hann geti beygt hvert
orð rétt og kunni utanbókar allar
Maðvígs-reglur og kunni ðll nöfn og
ártöl í bókmentagögunni, ef andi
málsins og bókmentanna hafa ekki
snortið sál hansaðneinu? Slíkt er
páfagauka -nám.
En kver þetta ber og vott um,
að úilenzku-náminu í skólanum sé
líka að hnigna. Ev það ekki hörmu-
legt. að sjá nýbakaðan stúdent rita:
„Elding, er leyptrandi sázt“ (fyrir
„Elding, er leiptrandi sást“). Ég
gef lítið fyrir nýjungar-fordildina, að
útrýma y ogz úr málinu; en betra er
aðgerabæði i/ogzútlægt algerlega
úr málinu, en að hafa þá veslings-
stafi svona hneykslanlega um hönd.
Ið smekklauslega orðskrípi ,,daut“ er
nýgervingr í ísl. ritmáli; það er
aldanskt orð (döjt) stafað á íslenzku.
Að „leyptr“ só vanþekkingar-villa,
en eigi prentvilla, má ráða af því, að
það kemr fleirum sinnum fyrir
(„ley])tur-íijót“ á 43. bls.). Af
sama sauðahúsi er er „klyfra“ (fyrir
,,klifra“). Hins vegar skrifar liöf.
„reikur" (f. ,,reykur“); „þilja orð“
(f. „þylja orð"; af ,,þula“); „eigló“
(f. ,,eygló“), „gnípa“ (f. ,,gnýpa“);
sbr. gnúpr), „hreifa“ (f. ,,hroyfa“)
o. s frv.
Höf. er sumstaðar ófyrirgefan-
lega hirðulaus með rím, t. d. rímar
,,morgun“ móti „sorgum“. Ef hann
vildi lesa upphátt annað eins og
þetta: „áð ef .ég fengi’ að eiga’ ana,
þá ósköp ég mundi kyssa’ ana“ (með
áherzluna á síðasta atkvæði), þá
mundi eyraðfljótt segja honum, hve
ámáttlega það hljóðar. Um málfær-
ið er nú ekki að tala: „aðefaðég“
■í staðinn fyrir „að ef ég“.
Stuðla setning og höfuðstafa er
víðast rétt; þó er fyrri stuðullinn
skakksettr í þessum línum :
„og svipu-höggin dundu á hestalend
um títt,
„cn hríðar-veðrið lamdi þá íraman
kalt og strítt“.
Rótt hefði vorið :
„Það dundu svipu-höggin“ o. s.
frv. Hitt er kallað að yrkja með
Álftnesinga-lagi, og er það ófyrirgef-
anlegt af Austfirðingi. Schweitzer
heitinn hefir sott fram lögmálið fyrir
stuðlasetning (í Tímar. Bókm.-fól).
svo að hvor maðr getr laert það; en
annars liafa llestallir Islendingar
það „skrifað í sínu hjarta“, eins og
heiðingjarnir lögmálið. Þó að Dr.
Grímr Thomsen og Mag. Ben. Grön-
dal hati iðulega syndgað í þessu efni,
afsakar það eklci aðra. Það er ekki
fyrir helkr þrdtt fyrír, slíka stór-
galla, að þeir eru báðir merk skáld.
Jambiska hættinum misbýðr
höf. oft alveg að raunalausu, þar som
alveg var jafnhægt að halda hættin-
um róttum sem að brjóta hann.
Orðskrípi eins og „aldreii" (f.
„aldregi") og „fýrinu1' (dönsku-
sletta : ,,fyren“) fyrir íslenzka mann-
kenningu („fírinn“ er íslenzka)
— er óprýði að sjá.
Það álíta margir hégóma að finna
að ambögum, dönskuslettum, braglýt-
um og réttritunar-hneykslum í skáld-
ritum. Það er satt, að það þarfmeira
til að vera skáld, en að forðast alt
þetta. Hifter líka satt, að maðr getr
verið skáld, og gott skáld enda, þótt
meira eða minna komi fyrir hjá hon-
af öllu þossu. En jafnan er það til
stór-lýta, og það er öllum sjálfrátt að
forðast, ef þeir hafa hirðu á. Og það
er ófyrirgefanleg ókurteisi við al-
menning, að bjóða honum verk sín án
þeis að kara af þeim þau lýti, sem
manni er auðgefið að sjá við.
Maðr getr verið fríðr og gáfaðr,
þótt maðr gangi grútskitinn og rif-
inn. En slíkr útgangr óprýðir mann,
og það er óhæfa að nonna ekki að þvo
sér og fara í sparileppana (ef maðr
annars á þá til) áðr en maðr fer í
samkvæmi.
Og ungir höfundar eiga sérstaklega
enga afsökuu skilið í þessu efni, höf-
undar, sem iiafa átt kost á nægri
mentun. Hitt væri rangt, að hengja
hatt sinn á slíkt hjá ólærðum alþýðu-
manni, sem annars er skáld fyrir sak-
ir ríkrar náttúrugáfu. Og gömlum
merkismönnum bókmentanna helzt
oft margt uppi, sem ókunnari höfund-
um líðst síðr. En enginn er ofgóðr
til að vanda sig eftir föngum.
Hitt væri líka ranglátt við efnileg-
anhöfund, að geta að einsslíkra galla
á verki lians, en minnast að engu
kostanna. Og þaðmáÞorsteinn eiga,
að kvæði hans eru þcss verð að kaupa
þau og lesa — og þó fremr fyrir það,
hzerja framtíðar-von þau gofa um
höf. sem skáld, heldr en fyrir það,
sem er í þcssu litla kveri að öðru
leyti.
[Niðrl. á 1 bls]