Heimskringla - 07.10.1893, Page 1

Heimskringla.
VII. AR.
WINNIPEG, MAN., 7. OKTÚBER 1893.
NR. 53.
[Eftir Sunnanfara]:
BÆN FARÍSEANS*.
[Þetta er bænin sjálf; innganginn
geta menn lesiö hjá Lúkasi í 18. Kap.
10—12 v. eða í gúðspjallinu á 11.
sunnud. e Trinitatis].
Hér hníg ég við þinn helga stól
með hjálm og hrynju skarða,
þú dýrðarbjarta Ilavíös sól
• og drottinn Jakobs hjarða,
því nú er Satan orðinn ær,
liann eltir mig og kempur þær,
sem heyja stríðið harða.
Að visu er ennþá alt í ro
og engin tröll á vegi,
en Satans lið er legíó
og lengi stenzt eg eigi!
hann lemstrar hezta þjóninn þinn,
og þarna sérðu kutann minn,
sem sljóvgast dag frá degi.
Mig sundlar er ég sé þá nauð,
hjá Satans ara-grúa,
að eiga kannske engan sauð,
sem okkur vildi trua;
ef kistan okkar yrði tóm
og autt í þínum lielgidóm :
við það er þyngst að búa.
Hvi gerðir þú mig geisla þann
á götum fósturslóðar,
og slíkan garp og gæða nmnn
og gimstein minnar þjóðar ?
hví var eg fólksins f.vrirmynd?
hvi fékk eg slíka vizkulind
og allar gjaflr góðar ?
Hví leyfir þú þá landi og þjóð
að lúta nokkrum öðrum?
Þvi drottna ei mín hre'lu hljoð
að heimsins yztu jöðrum?
Hvað hjálpar það, að hátt ég fer?
því hærri jafnan Satan er
og tekur flug úr fjöðrum.
Hví dylur Fjandi svipinn sinn?
hvi sér hann enginn lýður?
Á mér hann lafir út og inn
og eins og Mara ríður;
að geta ei liorft með hverri sál
á Heljar gap og Vítis hál,
það oft mér sárast svíður.
Mig mundi litlu muna þó
að mæta Satan einum,
en hann á vin í Jiverri kró
og her af lærisveinum,
og örvar senda árar þeir,
sem eitri hverju brenna meir
í mínum merg og beinum.
Eg hélt af stað í frægðarför
að fremja tákn og undur
með andans hrynju og orðsins hjör,
en alt er tætt i sundur,
og annað ekki að bera á horð
en bölvan ein og heiftarorð,
og svona er sérhver fundur.
Með hjartaraun og hugarönn
ég horfi á seinni daga,
þvi mjög vill sljóvgast mörgum tönn,
sem mannorð á að naga;
svo ætla menn að orðin þín
sé ekki betri en vopnin mín,
og við það versnar saga.
*) Farísearnir vóru hjá Forn-Gyð-
ingum alveg sams konar menn eins
og rétt-trúnaðar-prestarnir eru i lút-
ersku kyrkjunni á vorum dögum.
Ritstj,
Hví viltu þola þessa rnenn
og þeim svo áfram hleypa?
og hvi má jörðin ekki enn
þá alla saman gleypa?
Hve styrkti það ei þjóðar trú?
Og þörf er aldrei meiri en nú
þeim árum strax að steypa.
En hvar sem, drottinn, heimsumlönd
þú hittir þessa varga:
þá loka hverri líknarhönd
og lát þeim ekkert bjarga;
þá mun ei æfin ýkja löng
uns önnur verri matar föng
þeim voða-föntunj farga.
Og ef þín hetja hölt og sár
af hólmi loks má renna,
þá látlians fjendur, herra hár,
þinn heiftarloga kenna:
lát stiga þá í himin heim
þér helga fórn úr glóðum þeim,
sem þeirra hústað brenna.
Mup sú þeim ekki sárust nauð
að sjá o*8 feita og káta,
er ekkert fæst á borðið brauð
og börnin þeirra grata?
Og við að sja þa sultarraun,
er Satans þjónar fá i laun,
mun eitthvað undan láta.
En seinna þér ég sit við hlið
og sé þá öllu tapa,
og lít þeim eilíf ósköp við
og opið Víti gapa;
ég Iieyri grimman hefndardóm,
ég heyri þeirra voðaróm
og sé þá sjálfur hrapa.
Og ennþá til að erja á lýð
með öllum Vítis pínum
ég held í þetta heiftarstríð
úr helgidómi þínum.
En héðan af eg hamra þá
með hverju, sem að bítur á —
Nú hjálpi Satan sínum !
Þ. E.
VÍSDÚMSMOLAR.
— Til þess að vera ánægðr og sæll
er eitt nauðsynlegt: að elska og um-
bera ; að elska alla; að vefa umhverf-
is sig köngullóarvef mannelskunnar—
hver sem í hann fellr, verðr hióðir
manns.
— Verstu óaldartímar hafa fram-
leitt mestu andans stórmenni; skírasti
málmrinn kemr úr heitasta eldinum;
bjartasta eldingin kemr úr dimmasta
skýinu.
— Það eru andlegu lítilmennin,
sem geta ekki séð stórleik í smámunum.
— Ánægjan er ekki fólgin í auð
né valdi, iieldr í hugarfari mannsins
sjálfs.
— Fullkomleiki mannsins er ekki
svo mjög fólginn í þvi, að vera laus
við bresti, eins og í hinu, að hafa
sigrað sína bresti.
__ Taktu eftir þeim manni eða
konu, sem leitar eftir einhverju góðu
í hverjum manni og finnr eitthvað
gott í hverjum manni. Sú manneskja
hefir göfuga sál.
— Þeirrá manna vinátta hefir oft
orðið sterkust, sem hafa orðið vinir
þegar báðir áttu við mótlæti að stríða.
Því heitari sem eldrinn er, þvi betr
sýðst járnið saman.
Starf og stefna Islendinga.
Bréf frá
Mr. Frimann B. Arngrimsson.
Til að komast lijá löngum, þung-
skildum og flóknum formála, eða inn-
gangsorðum, þá vil ég án frekari um-
svifa gera grein fyrir því, livers vegna
ég sendi blaðinu Hkr. meðfylgjandi
blöð og tímarit*. En hún er sú, að
fyrst óg fremst hefi ég aldrei orðið
óess var, að íslenzkir ritstjórar þekti
til þeirra**, og í öðru lagi er mér óhætt
að fuUyrða, að þau ekki eínmigis eru
gott sýnishorn af því bezta, sem prent-
að er hérlendis, heldr gefa glögga liug-
mynd um þær fræðigreinar, sem mann-
kynið á framfarir sínar á þessari öld
einkum að þakka, Ég á við rafsegul-
fræðina, líffræðina og félagsfræðina.
En svo er má ske eitthvað ískyggi-
legt við fræði þessi? Ef ekki, því hafa
lærðu mennirnir, rithöfundar, realista-
skáld og háæiuverðugir klerkar svo að
segja gengið fram hjá þeim? Eða má
ske almenningr hafi engan smekk fyrir
gagnfræði, þyki lygasögur og bæjaslúðr
gómsætari, eða þá að íslenzk blöð og
tímarit sé of lítil og of fátæk til að fjalla
um vfsindi ? t Sé svo, þá er iUa farið,
enda mun það ekki. Almenningr er þó
okki svo frávita aðhannekki meti nokk-
ur$ þær fræðigreinir, er kenna manni að
nota auðlegð náttúrunnar, a ðgæta heUsu
sinnar og að breyta bróðrlega hver við
annan, fræðigreinir,sem íslandsuppvax-
andi kynslóð verðr að leggja fyrir sig
eða fótum troðast í framsóknarorustu
mannkynsins. Og hvað blöðin áhrærir,
þá yrði þau bæði stærri og ríkari ef þau
væri gagnlegri. Gefið út vikublað eða
mánaðarrit, sem sé fróðlegra og betr við
alþýðu hæfi en nokkurt annað blað eða
rit í heimitt, svo mun almenningr sjá sér
*) Þessi blöð og tímarit vóru með-
al annars : lieview of Eevieies, The Li-
terary Dige»t, Seientific American, The
neic Nalion, Electric Engíneer. Ritstj.
**) Vér höfum nú í þrjú ár verið
fastr kaupandi að Heview of lieviews og
Literary Digeet, og hafa iðulega greinar
eftir þeim staðið í “Öldirmi” og ,,Hkr.”;
The Seientific American héldum vér eitt
ár; The nexc Nation höfum vér séð af og
til, en ekki kært um að verja tíma tU að
lesa mikið í henni ; þegar maðr hefir
takmarkaðan lestrartíma, þá er um að
gera að verja lionum að eins til ins
bezta. The Electrical Engincer var eina
ritið, sem vér þektum ekki áðr ; en oss
skortir undirstöðuþekking til að hafa
mikil not af því. Ritstj.
t) Það er nú meinið.
Ritstj.
tt) Er það nú sanngjarnt að ætlast
til, að fámennasta og fátækasta þjóðin í
heimi, þeirra er bókmentir eiga, þjóð,
sem er gjörsneydd að kaUa öUu vísinda-
Ufi, geti gefið út fróðlegra og betra tíma-
hag i að kaupa það og ekki svíkjast
heldr um að borga. Sameini það í eina
heild ið bezta af því sem ritað er víðs
vegar um menntuð lönd og sem Islend-
inga varðar mestu og sé’ það jafn ódýrt
eða ódýrara en útlend tímarit um Ukt
efni, þá þarf ekki að kvíða fyrir framtíð
þess. Ég á hér við annað eins vikúblað
eins og the Literary Digest*, og annað
eins tímarit eins og The Review of Re-
views.—Þó auðvitað þyrfti íslenzkt blað
eða mánaðarrit að byggja nokkuð af í
útlendum stjórnmálum og bæta nokkru
við 1 gagnvísindum. En af gagnfræða-
ritum má fipna fjölda á hverri meðal-
bóklilöðu hérlendis. Sum þeirra, t. d.
the Electrical Engineer, Teknologen, og
Electric-teknische Zeitschrift, the Biolo-
gist og Das Central-Blatt fuer biologische
Wissenschaft,.einnig The Sociologist og
The Economist,—að ég ekki nefni fieiri
ágætra tímarita—þau ætti hvert íslenzkt
lestrarfélag að eiga. En það væri ekki
nóg að eiga þau í bókhlöðum. íslenzk
alþýða þarf að njóta þess bezta í þeim,
eins og útlendir alþýðumenn, og það
getr hún ekki nema hún lesi það á sínu
eigin máU. — En geta íslendingar staðið
við að gefa út verulega gott tímarit? Ef
ekki, svo geta þeir ekkert. Það ætti
ekki að vera frágangssök fyrir þjóð, sem
telr um 90,000 manna, þjóð sem er orðin
jafnvön ritstörfum og Islendingar eru,
að gefa út blöð og tímarit sem í sinni
röð, þ. e. sem ágrip (digests) eða yfirlit
(reviews) væri útlendumtil fyrirmyndar.
Þá gætu íslendingar grætt á ritstörfum
sinum og þá yrði máli þeirra og bók-
menntum meiri sómi sýndr. Eins og
stendr, gefa útlendir þeim lítinn gaum,
sem betr fer. Hlutrinn er sá, að vér höf-
um barizt hver við annan fremr en hver
fyrir annan, í bókmentum sem öðru.
Eða til hvers er að láta tvö eða
fleiri blöð bera lesendum sínum sömu
fréttirnar, sömu skammirnar? Nægir
ekki eitt? Væri ekki nær að hafa
einu fréttablaðinu og einu kyrkju-
blaðinu færra og einu tímaritinu fleira ?
SjéUvm þætti mér vænt um — sé ann-
að ekki ráðlegra — að Heimskringlu
yrði sem fyrst snúið upp í tímarit,
er likt og The Literary Digest, Review
of Reviews og The Scientific American
skýrði ögn skár en íslenzk blöð alment
gera frá starfi og stefnu mannkynsins**.
rit, ogbetrvið alþýðuliæfi, heldr en auð-
ugustu, mentuðustu og fjölmennustu
þjóðirnar? Ritstj.
*) Svo vér tökum að eins The
JAterary Digest, vikublað, ámóta að
stærð sem 1J Hkr.-blað, þá mun út-
gáfa þess ko sta um 818—20,000 á ári;
verðið er $3,00 um árið. Setjum nú
svo ólíklega, að til væri íslendingr,
sem gæti kostað út $20,000 eitt ár til
að gefa út slikt irit á íslenzku, og að
ritið yrði ið bezta og alþýðlegasta í
sinni röð í heimi — hvað gæti hann
búizt við að fá í aðra hönd? Ekki
6. eða 7. hlut kostnaðar síns.
Itit8tj.
**) í ræðu sinni fyrir Vestr-ísl. á
þjóðhátíðardaginn 1892 komst ritstj.
þessa blaðs svo að orði: ,,Blöðin
fullnægja ekki og geta ekki fullnægt
Þess konar rit, eins og hver önnur
íslenzk stofnun, hvort sem það er lestr-
arfélag, bókasafn, kyrkja eða skóli, er
oss Vestr-Islendingum þvi nær ómiss-
andi, alt þar til vér höfum svo sam-
lagazt hérlendu fólki, að vór höfum
full not af þeirra eigin stofnunum, og
alt þar til íslenzkar bókmentir og ís-
lenzk þjóðareinkenni—ráðvendni, sann-
leiksást og stöðuglyndi — hafa verið
svo viðtekin og viðrkend að þau beri
lifandi ávexti á þekkingartré þessarar
ungu alþjóðar. Þjóðin, eins og ein-
staklingrinn, hefir sitt ætlunarverk að
vinna, og það verk leysir liún aldrei
vel af liendi með því, að gera sig að
eftirhermu annara. Auðvitað þurfum
vér margt og mikið af hérlendum og
öðrum að læra, því sjálfir erum vér
ungbörn — ekki að segja ölnbogabörn —
mannkynsins, er um siðustu þúsund
ár höfum alizt upp við trölladyngjur
og eldgýgi Islands, — Ásgarðs Norðr-
landa, — þurfum að láta lífsstrauma
liðinna alda blandast við vort eigið
blóð; en þó svo, að það styrki fremr
en veiki vorn eiginn þjóðaranda. Eins
og Egyptar, Kínverjar og Indverjar,
eins og Gyðingar, Grikkir og Róm-
verjar liafa sérstaklega og sameigin-
lega gefið eftirkomendum sínum ómet-
anlega dýrmætan, já, ódauðlegan arf,
eins og Keltar, Germanir og Rússar
keppa nú um forustu hver við annan,
eins verðum vér, afkomendr tveggja
eða fleiri kynbálka, að ryðja oss braut
og leggja þar að liði voru, sem hættan
og þörfin er mest, alt þar til mann-
kj nið verðr eitt fast bræðrafélag, alt
þar til menn hafa lært að lifa hver
fyrir annan.
Hvað á svo æfiverk vort að verða ?
Hvað getum vér gefið, sem er ódauð-
legt?
Því hafa forfeðr vorir þegar að
nokkru leyti svarað. Berserkir, — er
gengu fram „brynjulausir und bláar
eggjar," búalið og víkingar, er til at-
lögu æptu: „Fram, fram til frægðar
og sigrs,“ kempur, sem ekki kunnu
að hræðast, sem sigruðu hvar sem
þeir fóru, þeir kenndu oss ið norræna
faðir-vor : „Að treysta á mátt sinn
og megin.“
En síðan höfum vér lært að treysta
meðbræðrum vorum einnig, að skoða
mannkynið sem eining', að treysta
lögmáli tilverunnar, að trúa á vilja
inum andlegu þörfum vorum hér að
öllu. Vér þurfum að fá hér upp
mánaðarrit, sem gefr oss dálítið ágrip
af \ým8u] því bezta og fróðlegasta, sem
hugsað er í heiminum. Þaö álít eg
eina ina sta’rstu nauðsyn vors þjóðemit
her nú". [,,Heimskr“. 6. Aug. 1892].
Eitthvað svipað þessu vakti fyrir oss,
er sú breyting var ger á llkr. á ný,
að láta hana koma að eins ejnu sinni
út í viku, en bæta við mánaðarriti
(„Öldin"). Auðvitað er byrjun sú og
tilhugsun í svo óendandanlega smærri
og ófullkomnari stýl, heldr en hr. F.
B. A. hugsar sér; það gerir fátæktin
meðal annars,
Ritstj.
alheimsins. — Sé það þá verk nútíðar-
manna að sigra náttúruöflin og sam'
eina alla krafta til lifsviðrhalds, þá er
ætlunarverk vort íslendinga, auðsætt.
Vor eldbrunna ísafold minnir oss sjálf
á þau fræði og þau störf, er gera
mann herra yfir kringumstæðum sín-
um, kenna mannkyninu að lifa á jörð-
unni og, ef til vill, að stjórna henni
þegar brunabelti hennar er orðið eins
kalt eins og ísland er nú.
(Framh. næst).
FÁSÉÐ DÝR.
Inn 22. f. m. var eg undirskrifaðr
ásamt öðru verkafólki héðan við slátt á
engjum hér upp með Hvítá, spölkorn
frá henni. Veðr var hvast og þurt, loft
nokkuð þykkt, en sá þó stundum til sól-
ar. Dæld var þar sem við s[ógum þann
dag og sá þaðan lítið til árinnar, því
bali var á milli. Á honum höfðum við
hverfistein til að hvetja á ljáina. Einn
af okkr, Þorsteinn Sigurðsson, fór þang-
að að hvetja ljá sinn. Það var um miðj-
an dag. Þorsteini varð litið út á ána;
sá liann þá flykki mikiðá eyri kippkom
frá landi. Það var gráleitt og gljáði er
sólin skein, var á digrð við nautsskrokk,
en talsvert lengra og mjótt til beggja
enda, þó mjórra í þann er norðr vissi,
þvi það lá frá norðri til suðrs eða því
sem næst. Sá endinn, sem suðr vissi,
lyfti sjer dálítið upp víð og við, svo auð-
séð var að þetta var lifandi dýr. Datt
honum fjTSt í hug, að þetta væri óvenju
stór selr. En svo lyfti það suðrend-
anum svo hátt, að hann sá neðan á það
og var það þar mjallhvítt eins og bringa
á veiðibjöllu. Þá réttist norðrendinn
líka uppog mikluhærra en hinn. Krepti
dýrið sig svo, að það leit út næstum eins
og latínu-v, er þó haflaðist æðimikið.
(Niðrlag á 4. bls.),
Við harðlffi
AYER’S PILLS
Við meltingarleysi
AYER’S PILLS
Við gallsýki AYER’S PILLS
Við höfuðverk AYER’S PILLS
Við lifrarveiki AYER’S PILLS
Við gulu AYER’S PÍLLS
Við lystarleysi AYER’S PILLS
Við gigt AYER’S PILLS
Við köldu AYER’S PILLS
Við hitasótt AYER’S PILLS
ilbúið af Dr. J. C. Ayer & Co., Lowell
Mass. Selt hjá öllum lyfiölum.
SÉRHVER INNTAKA VERKAR.
328 Jafet í föður-leit.
engm lif8 von,” svaraði majórinn, „og ég finn
það að þér farjg rétt í því. Ilve lengi búizt
l’ér við að íg muni flfa?”
>,Bf ekki breytist neitt til batnaðar fram
yfir það sem nú á liorfist, fá gctið þér lifað
svo sem Qörutíu og átta klukkustundir,” svar-
aði læknirinn; >)en við verðum að vona að
betr rætiat úr.“
»Þegar Mn deyjandi menn er að rreða,
þa er llkt 111 eð ykkr iæknana eins og með
Jagamennina; ýað er ekki auöið að fá skýrt
svar út úr ykkr. HVar er Mr. Newland?
„llcr er ég, ( arbonnell,11 svaraði ég og tók
í hönd honum.
„Góði \inr! Eg veit að það er nú úti
um mig, og l'að vitið þéj. náttúrlega lika.
En ekki skuluð þér ætla að mér falli
það neitt þungt að skilja við þennan þorp-
ara-heim-nei, það harma ög ekki.
en liitt
Jjryggir mig og feflr mér sárt, mjög sárt, að
skilja við ýðr. Lreknirinn segir mér, að ég
muni lifa í fjörutíu og atta stundir;' það legst
5 mig að ég eigi ekki svo margar mítútur
ólifað. Ég finn að þróttr minn þverrar óðum.
Það er áreiðanlegt að mér blæðír inn. Kreri
vin; það verðr stutt nú þangað til óg missi
málið. Ég liefi gert ýér einka-erfingja
mínum og falið yðr á liendr að framkvæma
síðasta vilja minn. Ég vildi ég liefði getað
eftirlátið yðr meira—en þetta iirekkr yðr samt
þangað til þér verðið1 fulltiða. I grerkveld
Jafet í föður-leit. 329
var ég heppinn; þá græddi ég peninga; en í
morgun var ég óheppinn; þá fénaðist mér að
eins þessi blýkúla. Veitið mér sómasamlega
útför.“
„Kœri Carbonnell," sagði ég; „langar yðr
ekki til að sjá neinn mann—sjá prest?“
„Afsakið mig, Newland. Mér gengr ekki
nein óvirðing við prestana til þess; því síðr
það að ég trúi ekki kenningum kristindóms-
ins; en ég get með engu móti œtlað að það
gœti gagnað mér neitt þó að ég færi að iðr-
ast núna í refilokin. Ilafi mig aldrei áðr angrað
það, hverju lífi ég lifði—hafi ég aldrei áðr
haft mín iðrunar-augnablik—liafi ég ekki áðr
heitið því að batra mig, og liaft þann einlæga
ásetning að gera það, svo sem ég vona að
verið liafi—til hvers vœri þá iðrun mín nú?
Nei, nei, Jafet; svo tem ég liefi sáð, svo verð
ég og að uppskera, og treysta á drottins náð
og miskunn. Guð einn þekkir alt vort hjarta-
lag; og ég vil treysta því að ég mæti meiri
’ mildi lijá almáttugum guði, lieldr eu ég hefl
mœtt hér i heimi af þeirra hendi, sem — —
en vér megum ekki drcma. Gef mér að drekka,
Jafet; það dregr nú óðum af mér. Guð blessi
yðr, vinr minn góði.“
Majórinn vökvaði sér á drykknum, lineigði
svo liöfuðið á koddann og mrelti ekki framar.
Hann hélt í liönd mór, en það dró nú óðum
af honum, og áðr en fjórðungr stundar var
liðinn, vóru augun brostin og hann liðið
332 Jafet í föður-leit.
Tímóteus; en nú verðr þú að fara og srekja
Mr. Emanúel, því að ég retla að borga honum.
Ég ætla líka að borga til WindermeiiTs lávarð-
ar inn í bankareikning hans þau 1000 pd.
sterl., sem hann lánaði mér, og svo verð ég að
framkvrema eittt atriði í erfðaskrá majórsins.
Hann tók fram í erfðaskránni að liann gæfi
Windermear lávarði demantg-hálsfesti sína til
minningar um sig. Frerðu mér hana; ég ætla
að heimsækja lávarðinn og írera henum hana.“
Jafet í föður-leit. 325
fulltingismann sinn. En það var nú um seinan.
Það var búið að hlaða skammbyssurnar — lá-
varðÍHum var leyft að kjósa hvora, sem hann
heldr vildi; liina rétti ég að Carbonnell majór,
og var ég þá skjálfliendr, en á honum bar
ekkert. Ég bað Mr. Osborn að gefa merkið,
þv£ að ég gat ekki af mér fengið að gefa það
merki, er vera mretti að leiddi majórinn til
bana. Þeir hleyptu óðara af skammbyssunum
—Tindholme lávarðr féll að vörmu spori;
majórinn stóð eftir eitt eða tvö augnablik, svo
liné hann niðr á völlinn. Ég flýtti mér til
lians :
„Hvar eruð þér sár?“
Majórinn tók liendinni um mjöðmina: „Eg
er hart srerðr, Newland; en þó ekki eins og
hann. Farið þér og vitjið um“.
Ég gekk í'rá majórnum og þangað sem
Tineliolme lávarðr lá; liöfuð lians hvíldi á
kné fulltingismanns lmns.
„Ilann er dauðr, Mr. Newland; kulan hefir
farið rétt í gegn um heilann“.