Heimskringla - 07.05.1896, Blaðsíða 2

HEIMSKRINGJjA 7 MAÍ. 1896.
V
Heimskringla
PUBLISHED BY
The Heimskringla Prtg. 4 Publ. Co.
•• ••
Verö blaðsins í Canda og Bandar.:
§2 um áriö [fyrirfram borgað]
Sent til íslands [fyrirfram borgað
af kaupendum bl. hér] il.
• •••
TJppsögn ógild að lögum nema
kaupandi sé skuldlaus við blaðiv^.
• •••
Peningar sendist í P. O. Money
Order, Registered Lett.er eða Ex-
press Money Order. Bankaávis-
anir á aðra banka en í M innipeg
að eins teknar tneð afföllum.
• • ••
EGGERT JOHANNSSON
editok.
EINAR OLAl-SSON
BUSIXESS MANAGER.
■ • ••
Office :
Corner Ross Ave & Nena Str.
P. O. Ros 305.
Sir Charles Tupper.
Það er komið á daginn sem sagt
var í vetur er leið, þegar Sir Charles
gekk í ráðaneytí Bowells, að hann
mundi ekki lengi skipa hinn óæðri bekk9
Hæfileikar lians eru meiri en svo, að
hann geti lengi verið aðstoðarmaður að
eins. Hann hlýtur að vera leiðandi
maðurinn hvar sem hann er og þar af
leiðandi einnig í ráðaneytinu. Þess
vegna er hann lika eftir svo stuttan
tima orðinn formaður.
Ef skólamálíð væri lífsspursmál
Manitoba og vesturlandsins í heild
sinni, þá væri óséð að menn gætu fagn-
að yfir nýorðnum breytingum í ráða-
neytinu. En skólamálið er ekki aðal-
niálið lengur. Það eru önnur mál sem
vesturlandinu eru raiklu meir áriðandi
og þess vegna er það fagnaðarefni að
Sir Charles er þar sera liann er nú.
Hann liefir frá upphafi verið vinur
vesturlandsins, eða réttara sagt, hann
hefir frá upphafi metið kosti þess betur
en margir aðrir ,og séð þarfir [:ess betur
Það er nokkuð sem hans römmustu ó-
vinir geta ekki neitað honum um. Að
undanteknum Hugh John Macdonald
er enginn maður í ráðaneytinu sem
fremur má treysta en Sir Charles sjálf-
um til að styðja önnur eins mál til dæm
is eins og Hudsonflóa-brautarmálið.
Hann er glöggskygnari en svo, að hann
sjái ekki að þar á að vera og þar verð-
ur líka aðal Atlantshafs markaður vest-
urlandsins. Og leggist hann einusinni
á þá sveif, þá er lika spilið unnið, þá
temst brautin á, þó tiu jafningjar Jo-
Æephs Martins legðu sig fram eins og
hann gerði á síðasta þingi til að ófræga
þá vegstöð. Slíkt hið sama má segja
um hvert einasta mál sem vesturland-
ir.u er tunhugað um, að Sir Charles er
allra manna liklegastur til að ljá þeim
fjlgi sitt. Og allir sem nokkuð þekkja
manninn vita líka, að í því hefir hann
öruggt fylgi innanrikisráðgjafans Hugh
J. Macdonalds.
Þess vegna, sem sagt, að Sir Charl
es hefir vit til að meta vesturlandið og
vilja og þor til að framkvæma eitthvað
því til gagris, og af því hann einnig
(ékk Hugh J. Macdonald til að ganga í
lið með sér, öðlinginn sem allir sem
þekkja hljóta að virða og elska, — af
þessum ástæðum er það, að vér álítum
jþað fagnaðarefni vesturlandsins, að Sir
'Charles Tupper er seztur við stýrið. Og
vesturlandsins og þess mörgu fyrirhug-
uðu, nauðsynlegu stórvirkja vegna
vonum vér 10», að þegar 23. Júní nœst
komandi er aökveldi kominn, þá sann-
ist það að hann og hans stjórnmála-
flokkur verði endurkosinn til að ráða
örlögum Canada fram á aldamótin
næstu.
Málin á dagskrá.
Það er til málsháttur sem segir að
sjaldan sé góð vísa of oft kveðin. Og
«■liberaT-málgögnin stór og smá hafa
augsýnilega trú á að sá málsháttur sé
sannur. Þvi eins víst eins og daguvinn
fylgir á eftiv nóttunni, eins víst segja
þau altaf sömu orðin þegar almennar
sanibandsþingskosningar erufyrir hendi.
Þjóðin er búin að missa alt sitt traust a
stjórninni og það rnun sýna sig nu .
l«etta eru oröin eða önnur sem þýða það
sama, sem fljúga landshornanna á milli
undir eins og sambandsþing hefir verið
rofið. Og samt sem áður er sami flokk-
ur alt af endurkosinn til að stjórna rík-
isheildinni. Hvernig stendar á þvi að
þessi verða úrslitin ár eftir ár, mun
margur spyrja sjálfan sig. Og svarið
er ofur einfalt- Orsökin er sú, að sjórn-
máiastefna fiokksins, þó margt megi ef
til vill að lienni finna, er sú oina mögu-
iega og undir kringumstteðunum sú af-
farasælasta.
Til [)essa hafa ummæli “liberal”-
I málgagnanna um skoðun alpý-ðu á con-
servative-fiokknum rejrust ósannindi,og
spádómar þeirra um úrslit allra kosn-
inga falsspádómar. Og það eru allar
líkur til að svo verði enn, þrátt fyrir
það, að nú ætla ‘'liberalar” að sneiða
hjá þeim skerjum, sem þeir áður áður
hafa strandað á í hverri sókn — aðal-
málum þjóöarinnar öllum, að þvi er
snertir viðskifti, iðnað og opinber störf.
Hjá þessum málum á nú að sneiða að
svo miklu leiti sem unt er, en draga
fram á völlinn með skoiamalið sem að-
al vopn. Þrátt fyrir það eru litlar líkur
til að þeir verði sannspárriþú en áður.
Fólkið sér og viðurkennir að það eru alt
önnur mál og þýðingarmeiri fyrir fjöld-
ann, sem eru á dagskrá og sem ráða at-
kvæðum miklu íremur en eggjanir póli-
tiskra vindbelgja að hugsa ekki um ann-
aðen skólamálið. Það þvi fremur sem
öllum er ljóst að það mál verður útkljáð
á einhvern hátt áþekt þeim boðum sem
Greenwaystjórnin bauð.hver helzt fiokk-
urinn sem sigursæll verður í komandi
sókn, Timinn sannar, að þeir sem ekki
eru ánægðir með þær framboðnu rétt-
arbætur nú, þeir verða neyddir til að
gera sig ánægða með þær fyr eða siðar.
Annað er ómögulegt. Þegar alt kemur
til alls, þá er engin hætta á að nokkur
maður eða nokkur flokkur vogi sér að
bjóða Manitobamönnum byrginn f því
máli og skella á þá lögum sem þeir ekki
vilja þýðast. Og þeir þýftast aldrei lög
sem ganga lengra í aðalatriðunum, eu
það sem Manitobastjórn hefir þegar boð-
ið. Skólamálið er þess vegna ekki, get-
ur ekki verið og má ekki vera aðalmálið
á dagskránni í þessari sókn. Það er lít-
ilfjörlegt aukaatriði og ekkert annað,
semhelst ekkert kemur aðalmálunum
við. Það var útkljáð þegar Greenway
tók niöur seglin og bauð fram réttar-
bætur, þó Sir Charles Tupper vildi ekki
þýðast það boð í svipinn. Beri hann
sigur úr býtum, sannfærist hann um
það áður en langt liður, að réttarbæt-
urnar sem Greenway bauð eru sæmileg-
ar og að þýðingarlaust er að bjóða
mönnum í Manitoba önnur lög en þau,
sem Manitobastjórn vill lögleiða sam-
kvæmt þeirri framboðnu réttarbót.
Skólamálið er þess vegna ekki á dag-
skrá sem aðalmál. í þess stað eru þar
þessi mál meðal annara :
Tollmála-stefna, eða stefnur ‘líber-
ala’ og stefnur þeirra allar yfir höfuð
að tala áhrærandi viðskifti og verzlun.
Stefua ‘liberala’ að því er snertir
vesturlandið sérstaklega og framkoma
[leirra á þingi fyrrum og nú í öllum
málum, sem snerta Manitoba og vestur-
héruðin öll.
Stefna ‘liberala’ að því er snertir
málið um aukning fylkja-tillagsins úr
sambandssjéði.
Þessi mál og fleiri eru á dagskrá til
samanburðar við stefnu conservativa í
þessum sömu málum.
Fleiri mál mætti nefna, en þessi
upptöldu eru yfirgripsmikil mál og fcla
í sér mörg önnur smærri, oghirðum vér
því okki að nafngreina fleiri að svo
stöddu.
Hvað siðasta atriðið snertir, þá er
það mikilsvarðandi mál. Eins og frá
var skýrt í síðasta blaði, hafa 'liberal-
stjórnirnar í fylkjunum Prince Edward
lsland, Nova Scotia, New Brunswick,
Quebec og Manitoba, verið svo liberalar
í meðhöndlun hins opinbera fjár, að
þær sjá eugan veg til að mæta gjöldum
sínum nema ef fengist aukið tillagið ur
sambandssjóði. Mercier (í Quebec) var
frámsýnn maður ekki síður en eyðslu-
sarpur. Hann sá þegar 1890 að eitt-
hvað varð að taka til bragðs, og fékk
þá að ætlun manna heimullegt loforð
Lauriers um aukið tillag, ef Mercier
kæmi honum á veldisstólinn í kosning-
unum, sem þá innan skamms voru fyr-
ir hendi. En svo var það auðsætt að
ekki dugði að auka styrkinn fyrir til-
mæli stjórnarformannsins i einu fylki.
Umbúnaðurinn var því sá, að efnt var
til fundar í Quebec 1891 þar sem auk
anuara mættu þessir raðþrota stjoruar-
formenn: F. .Peters frá Prince Edward
Islaud, W. S. Fielding frá Nova Scotia,
A. G. Blair frá New Brunswick, Thom-
as Greenway fráManitoba, og—að sjálf
sögðu Honore Mercier frá Quebec. Á
þessum fundi sem kallaður var Inter-
Provincial Conference, var ákveðið að
gera áhlaup á sambandsstjórnarsjóðinn
og auka drjúgum tillagið til fylkjanna.
Það er fullyrt að Laurier sé samþykk-
ur þessari fundartillögu og bundinn lof-
orðum um að auka tillagið sem svarar
?,lj milj. á ári, ef hann nokkurn tíma
tekur við taumhaldi sambaudsstjórnar-
5 innar. í sjálfu sér er það langt frá þvi
Ijótt eða illa gert, að vilja þannig rétta
eyðslusömum ‘líberal’ fylkisstjórnum
hjáljiarhönd, en það er eítir að sjá
hvernig sú tillags-aukning getur sam-
rýmst við sparsemis kenninguna, sem
Laurier, eins og allir ‘góðir liberalar’
eru stútfullir af. Að undanteknu Mani-
tobafylki sýnast fylkin fullsæmd af
þeim styrk sem þau nú fá. Það er alt
of mikill ‘liheralismus’ í meðhöndlun
f járins, ef hin fylkin flest geta ekki
bjargast við tekjurnar af sínum miklu
eignum: landeign, skógi, námum o.
fl., að viðlögðum styrknum sem þau fá
úr sainbandssjóði.
En hvað sem nú þessu liður, þá er
Laurier með þennan klafa um hálsinn
—$15 milj. á ári í aukatillag. Hvað
marga aðra slíka klafa hann kann að
hafa. er óvist, en ekki ástæðulaust að
ætla að fleiri séu til en þessi. En þó
ekki væri nú um meira að gera til að
byrja með, eu þessa SlJ milj., þá er það
sæmileg upphæð og ekki auðgertað sam
rýma það loforð við sparsemiskenning-
una. Það er ekki þægUegt að sjá
hvernig Laurier ætlar að láta tekjur
og gjöld ’mætast, er hann eykur þau
þannig svo miljónum skiftirí einu vet-
fangi, en ætlar þó Jsamtímis að lækka
tollana stórkostlega, ef ekki svifta þeim
burt algerlega.
Þetta er eitt af þeim málum, sem
‘liberalar’ þurfa að útskýra f.yrir al-
þýðu. Og þeir þurfa líka, og ekki síð-
ur, að skýra frá hverja stefnuna í toll-
inálunum þeir taka fyrir : stefnu Cart-
wrights um toll-samband við Bandank-
in, eða stefnu Lauriers: “free trade”,
eins og á Englandi. Báðar geta þær
ekki staðist í senu, —geta ekki sam-
einast fremur en olía og vatn. Onnur
þýðir aukning allra tolla um þriðjung
eða fyllilega það, hin þýðir afnám
þeirra að mestu leyti, en jafnþungar og
þyngri álögur í annari mynd ‘'eins ogá
Englandi”,
Það væri og ekkert á móti að onn
meira væri minst á sparsemina nafntog-
uðu hinua ‘liberölu’ og í því sambandi
ætti vol við að gerð væri grein fyrir
hvernig þeim á sinum stjornaráruin 1
Ottawa gekk að fullnægja þeírri kenn-
ingu. “Af ávöxtunum skuluð þér
þekkja þá". Aðgerðir þeirra í því efni
í 5 ár, eða því sem .næst, ættu að vera
þeirra þeirra beztu meðmæli. Loforðin
um sparsemi eru góð, eu livaðeru þau
á móti reynslunni í því efni. Það sanna
þeir Greenway, Mercier, Blair, Field-
ing og Peters i sínum fylkjastjórnum!
Rétt til sýnis drögum vér fram tvö
atriði til samanburðar, ev sýna hvor
flokkurinn er sparsami' i. Við öll
möguleg tækifæri gerir C’ M twright og
aðrir lautenautar Lau1 :-rs Ahlaup á
stjórnina fyrir hennar ói -• "ilej. u ráðs-
mensku á stjórnar-jái i,k*»u«unum
eystra — Inter-Colonial-brautunum og
þeirri á Prince Edwards Island. Það
er sannast að það er litið utlit fyrir að
þær brautir nokkurn timaborgi sig, og
er þess vegna afsakandi þó ætlað sé að
þjóðeign á járnbrautum ‘yrði skaðræði
fyrir stjórnina. En það kemur þessu
máli ekki við. Á stjórnarrárum ‘liber
ala’ var samlögð lengd þessara brauta
mest 913 mílur og tekjuhalli þeirra á 5
árunum að meðaltali Si milj. á ári. Nu
eru stjórnarbrautirnar orðnar 1385 míl-
ur að lengd, og tekjuhalli þeirra á 17
árunum að meðaltali tæplega milj.
á ári. Með öðrum orðum : Þó conser-
vative-stjórnin bafi lengt þessar ómaga
brautir um meira en þriðjung, hefir
hún rýrt tekjuliallann um meir en
helming á ári að meðaltali.
Annað atriði sem þeir C artwright,
Mills o. fl. sífelt spreita sig á er það, að
stjórnin gjaldi skrifstofuþjónum sínum
hófleysislega hátt kaup, að þeir hafi
miklu hærri laun en þeir séu menn til
að vinna fyrir. Þetta er einn vottur-
inn um eyðslusemi conservatíva og það
er ekki svo,lítið atriði þar sem er að
ræða um laun mörg þúsund skrifstofu-
þjóna. En í lögum áhrærandi laun
stjórnarþjóna, er Sir Richaid Cart-
wright sjálfur bar fram á þingi árið
1875, var ákveðið að árslaun skrifstofu-
þjónanna í hinunj ýmsu flokkum yrðu
sem hér segir :
Hjá “liberölum” áttu skrifstofu-
stji'rar að fá að 4unum hæst $2,800.
Hjá conservativum fá þeir hæst $2,400.
Hjá “liberölum” áttu þjónar alliril.
flokki að fá hæst 2,000. Hjá conserva-
tivum fá þeir hæst §1,800. Hjá “liber-
ölum” áttu þjónar í 2. flokki að fá
hæst §1,000. Hjá conservatívum fá
þeir hæst 1,400, Hjá “liberölum” áttu
skrifstofuþjónar, sem fengnir eru til óá-
kveðins tíma, en ekki teknir sem “fast-
ir” menn, að fá hæst §730, eða sem því
svaraði ef þeir væru skemur en árlangt.
Hjá conservatívum fá þeir menn hæst
§400. Hjá “liberöllum” áttu sendiboðar
og vikapiltar að fá hæst §000 um árið.
Hjá conservatives fá þeir hæst §500.
í þessu frumvarpi Sir Richards var
og ákveðið að þegar stjórnarþjónar
ynnu aukavinnu, umfram ákveðin skrif-
stofutíma, skyldu þeir fá að launum 50
cents fyrir liverja klukkustund. I þess
stað bjuggu conservatívar lögin þannig
úr garði, að nú fær enginn nokkra
aukaborgun fyrr en þingið hefur sam
þykt það. Það þarf enga sérlega
skarpskygni til að sjá hvor það er, sem
mokar eða moka vill meira fé alþýðu í
stjórnarþjónana. Þessi tvö dæmi og
þau eru langt frá hin einu sem til eru,
sýna ereinilega hvað gildar og góðar á-
stæður “liberalar” hafa til að ávíta
stjórnina fyrir eyðslusemi í einu eða
öðru og þau sýna líka hvers má vænta
af þeim, ef þeim einhvern tíma tekst að
ná lyklavöldunum. Sparsemi er alþýð
legt heróp og því viðhafa þessir herra
menn það, án þess þeim detti í hug að
þeir geti meðhöndlað féð, sem stjórn
inni er trúað fyrir, ráðvandlegar, eða
sparsamlegar en nú er gert. Þeirra
eigin stjórnarsaga sannar að þeim er
það ómögulegt, ef ónóg þykír sönnun
in í því efni, sem fyrir hendi er í fimm
fylkjum sambandsins, sem "liberalar”
ráða.
til að komast betur áfram ? Sú, í stuttu
múli, að hann hefir barist af alefli á móti
öllum uppástungum stjórnarsinna til að
greiða götu manna í nýbygðunum hér
vestra. Utanum þetta andramma goð
eiga nú Winnipeg-“liberalar” samt að
fylkja liði og hrópa : Hósianna !
William McKinley
Josepli Martin
var heilsað með hávaða og glumragangi
um daginn, eins og getið varumísíð-
asta blaði. Ræður voru fluttar og Mar-
tin auðvitað þakkaði svo alt saman með
lofsöngsrimu um sjálfan sig. Þegar á
það er litið, áð Martin andæfði af alefli,
ef ekki bókstaflega öllum,þá samt nærri
öllum þeim málum, sem Vesturlandinu
gátu orðið til gagns á einhvern hátt,
hefðu þau náð aðhafa framgang.en sem
tímaleysis vegna gat ekki orðið, af því
Martin með munninn eyddi tímanum í
jíieiningarláust orðaglamur, meiningar-
laust að öðrn en því að hefta fram-
kvæmd alla. Þegar litið er á þessa fram
komu hans alla, þá má sýnast einkenni-
legt, að Winnipeg-menn og Manitoba-
menn skuli ljá sig til að dýrka aðra eins
tilveru. En ástæða er til alls. Þegar
Martin komst að því að Laurier gæti
ekki lofað sér sseti í ráðaneyti “liberala”
ef til þess kæmi (það er nefnilega engurn
menskum manni unt að halda Martin og
Tarte í skefjum í einu og sama ráða-
neyti; báðir of geðmiklir og munnvíðir
til þess), lét hann í veðri vaka að hann
mundi “geta stiórnmálin upp á gat," eo
hugsa um sín eigin mál eingöngu. I
millitíðinni varð kunnugt, að Hugh J.
Macdonald mandi verða merkisberi con-
servativa í Winnipeg, og engann af álit-
le<rum mönnum í flokki “liberala” lang-
a' ril að fara í burtreið á móti honum.
G"A ráð voru dýr. Það var ekki annað
til tiu reyiia að spaiia Martin upp í að
halda áfram. í málum vesturlandisins,
flestum ef ekki öllum, hafði hann að
vísu komið illa fram .en þar var þó æfin-
lega ein undantekning. Hann bafði
þrælast heilmikið við skólamálið og það
mátti þó æfinlega þakka honum, ef
nauðsyn bæri til. Þetta var ákveðið,
hornleikaraflokkur keyptur til að sam-
eina nokkur hundruð af iðjuleysingjum
á götunum í fjdkingu, og fundarhús
ieigt til að spreita sig í og þakka Martin
fyrir frammistöðuna. Eins og þorskur-
inn tekur álitlega beitu, eins gleypti
Martin við þessu dýrðarboði og komst
svo að því stuttu síðar, að hann var
fastur orðinn á öngli Winnipeg-“liber-
ala” og sá ekki aðra úrkosti en láta alt
gott heita og lofa að sækja á ný, — að
sækja gegn Macdonald. Hann veit
hvaö það þýðir. Isaac Campbell sótti á
móti honum veturinn 1891 og varð und-
ir með 590 atkv, mun. Úrslitin verðaað
vændum þau sömu nú, það því fremur
sem Martin hefir helzt ekkert sér til á-
gætis annað en það, að hann andæfði
stjórninni í skólamálinu, en það gerðu
margir- góðir flokksmenn stjórnar-
innar líka, svo það atriði hefir ósköp
litla þýðingu til eða frá. En svo lifa
Winnipegmenn ekki á skólamálinu einu
saman. Þeir þurfa eitthvað staðbetra.
En hvernig er framkoma Martins þá í
þeira málum öllum, sem snerta útvegu
er þegar svo gott sem tilnefndur að
sækja um íorsetastöðuna undir merkj-
um repúblika. Úrslitin á fundinum i
Spri ngfield, Illinois, um daginn, bundu
enda á alla óvissu í því efni, svo að ef
ekkert óvænt kemur fyrir er þjóðfund
ur repúblíka í St. Louis helzt þýðingar
laus. Það var augljóst orðið fyrir
þann fund, að vesturrikin i heild sinni
voru honum hlyntog liöfðu þegar mörg
þeirra fengið sendiboða á St. Louis-
fúndinn til að mæla með honum og
greiða atkvæði með honum einum. Þeg
ar þá voldugasta vesturríkið—Illinois
er eindregið með honum, þykir ekki
lengur efi á hver kjörinn verður. Cul-
lom senator, sem um langan tíma .hafði
gert sitt sárasta til að útvega sér Illi-
nois-atkvæðin, var algerlega yfirbugað
ur í þessu efni á Springfield-fundinum
og enda hann kveðst ánægður með úr-
slitin. En svo er það annað, sem í
seinni tíð hefir sannað að McKinley er
forsetaefnið. Það er fylgi hans, flestum
óvænt, í Ný-Englandsríkjunum og víð-
ar eystra. Reed voru alt af ætluð Ný-
Englandsríkin, eða meiri hluti þeirra,
en þegar öllu er á botninn hvolft, er Mc
Kinley jafn sterkur lionum þar. Enda
Vermont og New Hampshire fylgjaMc
Kinley eindregið. Ef ekkert algerlega
óvænt kemur fj'rir er McKinley þess
vegna maðurinn, sem formlega verður
kjörinn á St. Louis-fundinum. Aðal-
verk þess fundar verður þess vegna að
kjósa varaforsetaefni og samþykkja
stefnuskrá. En stefnuskrá á flokkur-
innengaenn, að minsta kosti ekki Mc-
Kinley. í gjaldeyris-málinu vill hann
þóknast öllum, í orði kveðnu; segir það
eitt, að hann vilji að gjaldeyrir landsins
sé góður og gjaldgengur hvar sem sé,
hvert heldur um gull, silfur eða seðla er
að ræða. Hvað tollmál snertir, þá hef-
ir hann farið í kringum þau, að minsta
kosti hefir hann aldrei sagt að hann
vildi á ný lögleiða ein hóflausu toll-lög,
sem bera nafnið: McKinley-lög.
Hvað það er sem veldur þessum
makalausa uppgangi McKinley’s þykir
ekki auðsætt, nema ef vera skyldi, eins
og hó r í blaðinu hefir verið getið til áð-
ur, að það sé andróður þeirra Quay’s
og Platts, sem hreykir honum æ hærra
og hærra. Að undanteknum hinum
makalausu toll-hækkunarlögum gerði
hann ekkert markvert í falltrúadeild
þjóðþingsins. í efri deildinni kvað alls
ekkert að honum, og þau 4 árin, sem
hann var governor í Ohio, gerði hann
ekkert sem auðkendi hann sem stjórn-
málamann. Séu verk þeirra í því efni
borin saman, er Thomas B. Reed tífalt
meiri .maður sem stjórnfræðingur, en
Wm. McKinley. En samt veður Mc
Kinley þannig fram úr öflum sínum
keppinautum.
aði. Þegar í þetta horf var komið
var silfurpeningamótunin takmörkuð
og um tíma algerlega höunuð. Silfur-
námaeigendurnir voru voldugir oger þeir
sáu iðn sína takmarkaða með lögunum,
réru þeir undir alþýðu þangað til allir
kröfðust, að fríslátta silfurs yrði hafin
á ný. Og sú rimma, bæðí hörð og
löng, endaði með því, að silfurnúmaeig-
endurnir urðu yfirsterkari á þingi.
Frísláttulögin voru viðtekin á ný.
Héldust þau þá í gildi þangað til 1892
og var þá ríkið scm næst lcomið á von-
arvöl. Af því silfrið hafði ekki verð-
gildi nema til helminga, eða rúmlega
það, á móts við nafnverðið, voru allar
vörur og alt sem kaupa þurfti fyrir
peninga virði í sem næst helmingi
hærra verði.en á meðan gull var í ríkinu
og hélt jafnvæginu. Laun manna goli-
in í silfri virtust sæmileg, en rej ndust
ónóg og leiddi af öllu þessu takmarka-
lausa dej'fð íverzlunogiðnaði. Skulda-
bréf stjórnarinnar seldust ekki nema
fyrir liálfvirði og helzt ekki hægt að fá
erlenda menn til að bjóða í þau. Alt
var á tréfótum. Þannig hafði ástandið
verið í nokkur ár, en samt var ekki
kostur að ,brejrta þessum lögum fyrr
en 1892. Það var þá svo komið, að eitt-
hvað mátti til með að láta undan og það
varð silfrið, eða silfurnámaeigendurnir,
sem urðu að beygja sig. Fríslátta silf-
urs var bönnuð og gull viðtekið sem
verðmiðill. Lög þau höfðu ekki verið
nema skamma stund í gildi þegar gull
fór að strej-ma til rfkisins, yerzlunin
lifnaði við, atvinna jókst og alt fór að
ganga vel. Og hvað rikisskuldabréf
snerti þá er sá munurinn, að þar sem
þau seldust helzt ekki fjrrir 1892 seljast
þau nú doflar fyrir dollar, og nú nýlega
þegar boðnar voru upp §10 milj. í ríkis-
skuldabréfum í einu, buðust stjórninni
200 milj.,— svo mikill var eftii sóknin,
þegar víst var að skuldabréfin yrðu
innleigst með gulli.
Einnig í Chilier þess '’egna reynslan
sú hin sama og annarstaðar, aö ótak-
mörkuðfríslátta silfurs útbolar gullinu
og lamar bæði iðnað og verzlun og stjórn-
ina sjálfa.
MELITA-NYLENDAN.
Einnig í Chili.
Hún er ekki slípuð og fægð, en hún
er eigi að síður sönn, sögnin, að enginn
sé svo argur að ekki megi eitthvað gott
af honum læra. Það sýnist ekki lík
legt að Bandaríkja-menn. t d„ geti
lært mikið af villingunum í Suður-
AmeríLu, og það er nú líklega ekki
margt sem þeir geta lært af þeim. En
þó geta þeir lært eitt af Chili-mönnum.
það, að fríslátta silfur er ekki happa
drjúg fjrrir nokkurt eitt ríki. í fyrir-
lestri um stjórnarfar o. fl. í Chili, sem
fulltrúi þeirrar stjórnar á Atlanta-sýn
ingunni flutti í vetur, mintist hann á
vandræðamál stjórnarinnar álirærandi
gjaldeyris-málið. Af því samskonar
mál er á dagskrá í Bandaríkjunum nú,
er ekki ófróðlegt að athuga gang þess
máls í Chili.
Silfurnámur eru margar og auðugar
í Chili og er það silfurtekjunni að
þakka að það ríki er með þeim öflugustu
og framfaramestu í Suður-Ameríku.
Þar eins og annarstaðar lærðist mönn-
um er framliðu stundir að auka silfur-
tekjuna stórkostlega án þess kostnaður-
inn ykist að sama skapi. Af því leiddi
eðlilega að óslegið silfur féll í verði.
Silfurfrísláttu-lög voru þá i gildi og var
kappsamlega unnið' að peningamótun,
en sem hafði þau áhrif, er óslegi) silfur
féll, að guflið flúði úr landinu, en vör-
ur allar, miðaðar við nafn-verð silfur-
peninganna, stigu upp svo miklu mun-
í Lögbergi (19. Des. 1895) stendur
lýsing á “Melita”-nýlendunni, eftirmig,
ásamt vottorði nokkurra hænda þar,
Auðvitað byggði ég þessa lýsingu mína
ekki algerlega á eigin þekkingu, heldur
hlaut ég, að nokkru leyti að styðjast
við upplýsingar frá nýlendubúum, og
þori ég að fullyrða að þær voru réttar
og áreiðanlegar, vegna þess að óg þekki
fjöldann af bændunum persónulega og
veit að þeir eru heiðarlegir og merkir
menn, og auk þess bar þeim hérumbil
bókstaflega saman í öllu áhrærandi ný-
lenduna, sem eitt útaf fyrir sig sannar
áreiðanleik þeirra upplýsinga er þeir
gáfu mér.
Nú, eftir fjóra mánuði, er verið að
reyna með nafnlausum bréfkafla í
Heimskringlu, að koma því inn hjá
mönnum að ég hafi lialdið Melita-ný-
lendunni fram um of, og til þess að
koma því oflofi að hafi ég breytt vott-
orði bændanna og skýrt rangt frá aldri
nýgræðings-skóganna.
Hvað hinu fyrra viðvíkur, þá lofaði
ég bændunum, um leið og þeir skrif-
uðu undir vottorðið, að ég skyldi lag-
færa það ögn undir prentun, en jafn-
framt tók ég greinilega fram að þær
breytingar sem ég kynni að gera skyldu
ekki hagga efni vottorðsins. Það vill
nú svo heppilega til að ég hef hór við
hendina fjrsta handrit af þessu vottorði.
Ég hefi sýnt það nokkrum mönnum
þessa dagana. Þar á meðal ritstjóra
Heimskringlu, og munu þeir allir bera
mér vitni um að það birtist i Lögbergi
án nokkurra efnisbrej'tinga.
Upplýsingarnar um skóginn fékk
ég aðal-lega hjá bónda, sem ferðaðist
um það svæði með allra fj'rstu Islend-
ingum. Hann er vel þektur að því að
fara ekki með annað en það sem hann
álítur rótt og satt, og koin mér als ekki
til hugar að vefengja sögu hans.
Höf. nafnlausa bréfkaflans ætlar
að likindum með þessu að aftra íslend-
ingum frá að setjast að í Melita nýlend-
unni; en mig skyldi ekki undra þó það
verkaði í gagnstæða átt. Það verða
allir að viðurkenna, að það sem hann
fettir fingurnar úti iílminni skýrslu, er,
þegar öllu er á botninn hvolft, aðeins
smámunir. Hvaða þýðingu hefir það
hvort þessi áminsti skógur er árinu
eldri eða ekki, ef það er nýgræðingur
og ef það sem ég segi um liæð lians og
gildleik er rétt? Aðal-atriðið er, að
þarna er að yaxa upp skógur, sem eftir
nokkur ár getur orðið til mikils góðs,
sé hann varinn fyrir eldi og átroðningi
af gripuin,
Ef svo er, sem ég efast um að sé,
að nokkrir þeiiva manna sem skrifuðu
undir vottorðið standa i þeirii mein-
ingu að þoir séu bornir fyrir ósannind-
um í Lögbergi, þá geri þeir svo vel að
snúa sér til lira. Kristjáns Abrahams-
sonar eða hra Kr. J. Bardals. Með
næsta pósti sendi ég þeim eiðfestar af-
skriftir af vottorðinu.
M. Paulson,