Heimskringla - 17.12.1903, Side 2

Heimskringla - 17.12.1903, Side 2
HEIMSKRINULA 17. DESEMBER 1903 lleimskringla. PUBLUHBD BY The Beimkringia News 4 Pablishiog Co. Verð blaðsina í CanadaocBiwiclar $2.00 am árið (fyrir fram borgftð). Sent til íslands (fyrir frftm borgað a.f kaupend* um bUðsina hér) $1.50, Peningar sendiat í P. O. Money Order Registered Letter eðft Express Money Odrer. Bankftávísanirá aðrabankften í Winnipeg p.ð eins teknar með afföllum. K. I.. Baldwinaon, Kditor & Maaatter. OflSoe : 219 McDermot Ave. P O. BOX 116. Síðasti blóðdropinn. Yfirherstjóri Columbia-manaa hefir’ gefið út og undirritað með eigin hendi svolátandi ávarp: „Til yfirforingja, foringja og hermanna starfandi í Atlants og Kyrrahöfum og f Panama-héraðmu: Bandarfkin hafa með sælgæt- islegu dýrsafli og undirhyggju gert tilrauu til að svæla undir yfir ráð sln f>ann hluta af rfki voru sem nýlega hefir gert aðskilnað frá oss. Með þessu hafa Bandaríkin vanvirt fána sinn, þann sem vér af eigin virðingu höfum orðið að f>ola fram að f>essum tfma. Á reynslutímabili þvf sem Bandarfk- in voru að losa sig undan annar- Dgum yfirráðum, þá gaf Columbia f>éim slfkan vótt samhygðar og vinskajiar, að allur heimur undrað- ist, og d'iðist, xð f>vf, og að hennar dæmi fóru Venezuela og Equator. Einnig vorum við færir um að hjálpa til að mynda lýðveldin Peru og Bolivia. Só nú svo að máttur karlkynsins f Columbiji sé ekki nægilegur til að yfirbuga risann í norðrimi áður en við hfifum alger- lega horfið af jörðunui, þá munu þeir sem eftir lifa njóta f>eirrar á- nægju að sjá mæður vronrogdætur grfpa til vopna og feta f spor f>au er vér áður höfum troðið. Það er æskilegrn að sjá Columbiupjóðina algerlega eyðilagða heldur en að vér lfðum undirokum pólitiskra svfvirðinga af Roosevelt forseta. Vel hefir forseti Bandaríkjanna sýnt að hann skilur ekki Monroe- kenninguna og fylgir ekki anda þókstafsins í samningum milli þjóða, svo sem |>oim frá 1846, þar sem Baudarfkin trygðu oss það, að Panama skyldi ætfð vera hluti af rfki voru. Alt þetta land hefir verið þakið blóði þvf sem hetjur lands vors blæddu fyrir frelsi vort. Vér skulum einnig lauga f>að með voru blóði og sýna þannig öðrum heimsins f>jóðum eftirbreytnisvert dæmi. Yfirmenn, foringjar og herníénn, við skulum sverja það við guð. að við skulum verja land vort og léttindi vorþartil við höf- um mist vorn síðasta blóðdropa. Undirritað 23. Nóv. 1903. Daniel Ortez. Þetta ávarp ber ljósan vott um að þi;ð er framleitt af æstum geðsmunum ' fremur en af skýrri dómsgreind ög gætilegri yfirvegun. Þegar málið er brotið til mergjar, bá verður tæpast séð hverjir hags- uiuuir því geta verið samfara að láta brytja niður alla Columbia- þjóðiua, heldur on að þola það að fólkið ( Panama béráðiuu fáisjálfs stjóm eða jáfnvol gangi á hönd Bandaínönnumoginrilimist f sam- bandið, Ef fólkið í Panamah' r- aðinu þykÍ8t, vera svo undirokað af Columbiastjórninni, að það hefir fundið sig knúð til að segja skilið við það rfki, þá sjáum vér ekki að neinn glæpur sé með því framin. Þessi ofsi þess vegna f Columbia- herstjóranum getur ekki verið bygður á öðru en þvf að tilfinn- ingarhans leyfa honum ekki að þola það að Panamamenn geti not- ið sama frelsis sem sérstök þjóð, sem hann vill loggja lff allra kvenna f Columbia f sölurnar til þess að það rfki fái að njóta. En eins og málið stendur, þá er eng- inn að banna Columbiarfkinu að halda frelsi sfnn óskertu, en mönn- um virðist að Pauamamenn ættu að mega njótasama réttar; og þótt einhverntíma f framtfðinni kunni þeir að nota þann rétt sinn til þes3 að ganga f bandalng við Bandarfk- in, þá væri það fávizka mikil af Columbiastjórninni að ota öllu fólki 'sfnu, konum jafnt og körlnm út í blóðuga styrjöld, af engri ann- ari ástæðu en þeirri að geta ekki unt Panamabúum þess réttar að mega sjálfir ráða sfnum eigin mál- um og forlögum, og það því fremur sem Panamamenn hafa þegar sýnt það í verki, að þeir eru fult eins ákveðnir f þvf að ráða framtiðar- horfum sfnum, eins og þetta ávarp herstjórans sýuir Columbiamenn vera 1 þvf að leyfa þeim það ekki. Annars er það atriði, að skifta um þjóðerui, f sjálfu sér þess vert, að það sé athugað, sé það satt, sem ýmsir hafa haldið fram, nð það sé miklu meira sameiginlegt með Panamabúum og Bandarfkjamönn- um, beldur en með Columbiamönn- um og Panamabúum, þá er auð- sætt að [>að er heilög skylda Pan- amabúa að brjótast undan yfirráð- um Columbiamanna og slfta sam- bandi sínu við þá, eins og þeir hafa þegar gert fyrir nokkrum vik- um, ogþað má óhætt ætla að þeir hafi sjálfir verið sfnum sökuin kunuugastir og ekki tekið það spor sem þeir tóku fyr en eftir fulla yfirvegun. Þeir voru búnir að sannfæra sjálfa sig um það að breytingin væri fólki sfuu fyrir bestu. Ofsi Columbiamanna get- ur þvf ekki verið sprottin af neinni föðurlegri umönnun fyrir eða vel vild til Panamabúa, heldur bygg- ist hann á eigingjörnum kvötum. Columbiamenn finna til þess, að ríki þeirra og veldi smækkar við að missa þetta hérað úr samband- irtu. Rfkisinntektirnar minka og framfara möguleikarnir að sama skapi. Þetta er að sfnu leyti eins og andróðurinn á íslandi móti vesturf'irunum. Hann er als ekki sprottinn af þvf að þeim sem fara muni vegna ver f sfnu n/ja heim- kyrini hér vestra, heldur en þeim vegnar heima, heldur af þvíað hún vill ekki missa vinnukraftinn út úr landinu. Sú liugsun erþvf sífeld lega barin inn í þjóðina, að af þvf einstíiklingarnir vorn af tilviljun fæddir á þessum s 'rstaka bletti, þá sé það sjálfsögð skylda þeirra að hýrast þar æfinlega. En þetta skoðum vér þá meatu fávizku. Ein- staklirigar hverrar þjóðar eiga að hafa fult frelsi til þess óhindraður og átölulanst að mega skifta um bústaði og leita sér daglegs brauðs í hverju því landi sem þeir hafa lfkurfyiirað sér muni bezt vegna. Þjóðerni er hvort 6em er ekki ann- að en hugsjón, sem óþarft er að leggja lff f sölur fyrir að rauna- lausu. Það varðar mestu að hver einstaklingur fái á heiðarlegan hátt að leita sér sælu og ala aldur sinn þar sem honum getur vegnað bezt og þar sem hann stendur bezt að vígi til þess að geta beitt afli sfnu og hæfileikum svo að |>að komi að beztum notuin, bæði þeim sjálfum og þjóðfélagi þvf er þeir vinna með. Svona líta eflaust Panama- menn á málstað sinn, og vel að merkja, þjóð þirirra er að eins sam safn af einstaklingum. Gætu Columbiamenn lyft eigingirnis blæjunni frá augum sfnum og skoðað málstað Panama-búa frá sjónarmiði heilbrigðra vitsmuna og meðfæddra mannréttinda, þá mundu þeir einnig sjáöfugstreym- ið f þvf að fara að sverja það við guð sinn að lftta str&drepa mæður sfnar og dætur, p>ótt þeir kafi mist valdklær af þessum litla landskika, sem nefnist Panama. Eignir Glasgowborgar Saineignar- eða Sósfalista-hug myndin, að þjóðin eigi að eiga all. ar nauðsynja stofuanir, f stað fé- laga eða einstaklinga, er fyrir löngu viðurkend að vera á gildum rökum bygð, holl f eðli sfnu og hagkvæm í framkvæmdum. Þessi hugmynd hefir og það til síns á- gætis að húri eykur framkvæmdar- afl og sjálfstraust þeirra bæja og héraða, sem eitt sinn taka hana upp á dagskrá, Skotar eru viður- kendir að vera með mestu hag- fræðingutn ^heimsins, enda urðu þeir einna fyrstir til að aðhyllast Þessa hugsun og breyta eftir henni eða koma lienni f fram- kvæmd hjá sér, en afleiðingin er sú, áð þeirhafa gert Olasgowborg eina af stórborgum Evrópu og fyr- irmvnd annara borga að mörgu leyti, Fyrir rúmum 50 árum fundu Glasgowbúar til þess, að bær þeira var illa settur fyrir hafnstað. Áin Clyde, sem rennur gegnurn borg- ina, var að eins lítill læku’r, svo að skóladrengir óðu dsglega yfir hann. Lækurinn var þ& 3 feta djúpur. Talsverður spilur var til sjávar og jafnvel þar var höfnin ill og lítil skipaumferð þangað, Bæjarbúum kom saman um, að grafa lækinn til siávar og gera hann svo úr garði að skipgætu gengið eftir honum innfbæinn. En fyrirtæki þetta var afar stór- fengilegt og kostnaðarsamt. Samt i’ar ráðist f fyrirtækið og því hald- ið tafarlaust áfram frá þeim degi til þessa tíma. Á þessu 50 ára timabili hafa' Glasgowbúar varið 50 millíónum dollars til þessa fyr- irtækis, svo að nú er litli Clyde- ár-lækurinn orðinn stór og öflugur skipaskurður, 400 feta breiður og 30 feta djúpur og 2 J mílu langur, með öflugum skipakvfum fram með honum öllum beggja vegna og um- hverfis sjávarenda hans, svo að lengd skipakvíanna er nú orðin um 6 mflur. En þrekvirki þetta hefirborgað sig vel, þvf að Glas- gow tekur nú árlega $5;000,000 í skipatolluin, Þvf aðskip frá öllum löndum heimsins sækja þangað varuing og flytja þaðan, svo að þessi inntektagrein borgarinnar er nú orðin miklu meiri en nokkur ar annarar borgar í brezka ríkinu. að Londonborg undanskildri. Fölkstal borgarinnar hefir aukist að sama skapi við dugnnð og fram- takssemi íbúanna, svo að hún tel- ur nú næ,r millíón manna. Menn þeir sem bezt ganga fram í að koma þessu fyrirtæki í framkvæmd höfðu og fleiri störfum að sinna í hag bæjarins. Þeir sáu ;ið það er prfvat félög og einstaklingar gátu komið f verk og grætt stórfé á ár- léga, var ekki ofverk fyrir borg- ina að koma í framkvœmd á eigin reikning og þeir töldu bæjarbúa eins vel að gróðanum komna eins og félög og einstaka menn. Þeir. fengu bæinn til að byggja vatns-1 leiðslu og ljósíeiðslustofnanir og að kaupa út rétt þeirra félaga sem fram að þeim tíma hfifðu haft yfir- ráð yfir þessum almennu nauð- synjum. Bærinn tekur nú vatn sittúr 24. mflna fjarlægð og selur það fyrir 8c. hverjar 1000 gallónur. Þetta vsr gert árið 1870, en árið áður keypti baerinn g'Sgerðarstofn- anirnarog «>11 réttindl þeirra, bætti þærað stórum mun og selur nú gas til bæjarbúa fyrir 52c. hver 1110 cubic fet, og græðir á þvf sem næst 2 millíónir dollars á ári, en árlegur tilkostnaður við Þetta ei yfir 12^ millfón dollars. Rafleiðslu stofnun var sfðar bygð, en hún hafði að eins 108 viðskiftamenn fyrir 10 árum, en nú eru [>eir orðu- ir yfir 4000. Kostnaðnr við J>á stofnun heíir verið sem næst 4J millfón dollars. Borgarbúar hafa einnig keypt um 90 ekra svæði f bænum. sem var þéttskipað stórum dimmum f- verubúsum. Þar voru strætia mjó og óhrein og full með alskyns ó- hroða. Glæpir og sjúkdómar voru daglegir gestir á þessu svædi, en þegar bærinn tók við því, voru hús in ritín niður, strætin breikknð og prýdd og ný hús björt og loftgóð bygð f stað þeirra gömlu. Bærinn á nú á landi þessu 46 stórhósi eða byggingaraðir. 200 sölubúðir og 1520 sérstök íbúðarhús allvönduð og bygð úr steini f nýustu gerð. 8V2 þúsund leiguliðar búa í Þess- um húsurn og búðum og leigan er fyrir 1 herbergi $1.80; 2 herbergi $2,75 og 3 herbergi $4.98 á mán- uði. Verkamenn og handverks- menn eru látnir sitja fyrir öðrum að leigja hús þessi, og bærinn græðir fé á þvf að eiga þau. Auk þessara liúsa á bærinn einnig 7 stór gistihús, 6 þeirra eru fyrir karla og 1 fyrir konur. í húsv m karla eru 250 rúmstæði og er gist- ingin sehl frá 7—9 cents yfir nótt- ina. Kvenhúsið er stórt og hefir 250 rúm, sem kosta frá 6—7 cents yfir nóttina. Til þæginda fyrir gestina f húsum þessum eru eld- hús, baðhús, þvottahús, borðstofur kumrar og önnur þægindi, svo að gestir geta þar fætt sig sjálfir án mikils tilkostnaðar. Auk þess á bœrinn sérstakt gistihús fyrir fjfil- skyldur, eða ekkjur með bömum. Þar geta fjölskyldurnar haft heim- ili og fæði, hvert stórt herbergi kostar þar $1.35 uin vikuna. Morg- unverður fyrir fullorðna 5—8 cents Miðdagsverður 8—12 cerits, og fyrir fæði hvers barns 32c. á viku. Húsum þessum er haldið hreinum og hl/jum og eru þau talin hin teztu heimili fyrir fátækt en heið- arlegt fólk, Öll þessi lánd og nús- eign borgarinnar befir kostað nokkrar millíónir dollara, en borg- ar sig samt vel. Dauðsföllum lief- ir faokkað frá 53 á hvert þúsurid manns f 14 á hvert 1000 á ári sfð- an bærinn gerði þcssar breytingar á svæðinu. Bærinn eignaðist fyrstu stræt- isbraut sína árið 1872, fyrir rum- um 30 árum, en leigði hana til prl- vat fólags þar til árið 1891, en þá tök bærinn brautina í eigin umsjá, lengdihanaað miklum mun og setti fargjöldin niður í verði. Við þá breytinfiu jókst. uniferð ‘borgarbúa með brautunum svo áð í stað þess sem f lagið flutti 56 milllónir manna eftir þeim á síðasta starfs- ári sfnn, þá flutti bærinn nær 130 millfónir manns eftir þeim í fyrra. Hvernig brautir þessar borgi sig fyrir bæinn sést af því að síðustu skýrslur telja árlegan kostriað við þær vera rúmar 2 millfónir, en inn- tektirnar rúmar 3 millíónir dollars, svo að gróðinn er lítið á aðra millf- ón, eða yfir 50 per cent af tilkostn- aði. Á 8sfðustu árum hefir hagn^ aðurinn af þessum brautum orðið svo m'kill, að bærinn hefir endur- nýjað og bætt þær allar og liaft samt rfflegan afgang til bæjar- þarfa. Bærinn á einnig talþróða- kerfi sitt með 6 þúsund viðskifta- vinum. Það kostar $25 á ári fyrir verzlunarhús, en $15 fyrir prfvat fjölskylduhús. Bærinn á einnig kj'itmarkaði og þvottahús, (Laun- dries) og baðbús. Það kostar 4 C3nt,s um kl tímann að notaþvotta-' bila bœjarins f þvottahúsunum, eg þar f er talið heitt og kalt vatn o^ sápa og þerrihús, og græðir borgin vel á þessu þó ódýrt sú selt. Á markuðunum fæst alskyns kjöt, fuglar, fiskur, garðávextir og annar matarforði, svo sem blóð og innvols úr gripum þcim sem lógað er á sláturhúsunum, en ekki er [>etta að sama skapi ód/rar hjá bænum, en öðrum kaupmönnum, sem verzla með sömu víirur. Það þarfekki að taka það frain, að bærinn á sína eigin alþýðu- og aðra skóla, dýra- og listasöfn, söngkensluskóla og hvað annað er lýtur a& andlegri uppbygging fólksins. Ylirleitt m& fullyrða að Glss- gow sé langt á undan ölluin öðrum borgum ísameign opinberra þarfa- stofnana. Framsýni ogatorka borg borgrranna hafa knúð fram aðdá- un manna f öllum löndum, og heppni sú sem fylgt hefir þessari stefnu helir aukið hug og dug mauna í öðrum borgum og, örfað þá til að fylgja dæmi Glasgow- manna, og það hefir reynst jafn- holt og farsælt hvar sem það heíir ver ð reynt. íslandsvinurinn nafnkendi. Dr. Willard Fiske f Florence á Italfu, hefir nýlega látíð gefa út bækling um bókasafn á íslandi. Auk þess að skýra frá stofnunum sjálfum, minnist hann á menta- ástandið á Islandi og œðriskólana þar — einkum „Lærðaskólann í Reykjavík. Lærðiskólinn segir hann heflr komið landinu f góðar þarfir f meir en 800 ár—alt frá þvf árið 1000. Einkum á seinni tfð hefir kenslan þar verið fullkomin og margbreytt eftir föngum. Þegar hann hefir sk/rt frá ástandinu við Landsbókasafnið— hvað þröngt það býr í kjallara þinghússins — segir hann meðal annars: „Þeir sem vita á hvað mikið hærra mentast.igi fólk er f þessu litla eylandi f norðurliafinu. en fólk er f nokkru öðru landi, geta skilið hvað þýðingarmikið það er fyrir Island að Alþingi auðnuð- ist að lokum að hýsa og útbúa bókasafnið svo að það gæti orðið þjóðinni að fullum notum. Hann segir einnig að fjórðungi 11 f út- gjöldum landsins (sem nema 900 þúsund kr.) sé varið árlega til menta og fræðimála. Eyrir hvern ,mann á landinu. segir hann að Is- land prenti 24 sinnum eins marg- ar bækur og uokkvir önnur þjóð, Utdráttur úr frásögu hans um bökas'ifn Islands fer hér á eftir. Tvö hfn stærstu bókasöfn ís- lands eru í Reykjavík — Lands- bókasafnið og Bókasat'n liins lærða skóla. I Landsbóknsafniuu eru yfir 60,000 bindi. Safn þetta var stofnað af prófossor Karl Kristian Rafn árið 1818, og liefir sfðan vaxið smátt og smátt. Utlendir vfsindamenn og mentavinrr hafa af og til sent safninu bækur. Ár- fð 1874 stóðu skáldið Lengfellow og Burko stjómmálamaðurinn Lord Dutférin, sém þá var govern- or general yfir Canada, fyrir ainef*- íkönskum samskot.um, sem urðu safnínu til talsverðs styrks. Bókasöfn einstakra manna hafa nokkrum sinnum yerið gefin Landsbókasafninu f heild sinni og stundum hefir fé safnsins verið varið til svoleiðis kaupa. Árið 1845 komu bæjvur byskups Stein- gríms Jónssonar í hendur safnsins og seinna safn Jóns Sigurðssonar, sem á marga vegu var hið full- komnasta sem komið hafði í eins manns eigu. Bækur og óprentuð skjöl Jóns Árnasonar (óprentaðar þjóðsagnir o. s. frv.), voru keypt árið 1888 og tveimur árum seinna borgaði Al[>ing islenzka Bókmenta lélaginu 22.000 kr. fyrir skjöl þeES og handrit, og var kaupi þessu bætt við Landsbókasafnið. Hin stærsta gjöf, sem safnmu hefir nýlega borist kom fyrir eitt- hvað tfu árum frá danska stjórn- málamanninuin D. A. F. Krieger, seinasta gjöfin er 1200 bækur og bæklingar um tafl og taflfræði, frá ónefndum velgerðamanni. Landsbókasafnið var fyrst ó- þægilega hýst f Reykjavíkurdóm- kyrkjunni, en sfðar f þinghúi lands ins, og þó miður vel, [>vf bækurnar eru fleiri en hægt er enn þá að fá rúm fyrir. Bókasafn hins lærða skóla hýst í sérstakri byggingu. Fc [>að sem til bygginganna gekk fékk skólinn að gjöf frá Englending nokkrum, Mr. Charles Kelsall og var húsið fullgert 1853. Hér hef- ir farið eins og við Landsbóka- safnið, að húsrúm er ónægilegt fyrir þarfir skólans, þó ekki séu bækurnar nema rúm 19000. Marg- ar af bókunum eru á hinum svo- kölluðu „lærðu“ tungum&lum (lat- nesku og grísku). Árið 1840 og aftur 1856 gáfu Frakkar skólanum talsvert margar franskar bækur. Þar eru og einnig margar bækur danskar og iiorskar og færri þ/zk- ar og enskar. Hinn [>/zki rithöf- undur J. C. Poestien liefir hin sfð- ustu ár seut ekólanuui nuirga. góða gjöf. Ýmsar vísindastofnanir 1 Evrópu og The Smithsoni- an Institution f Amerfku senda skólanum einnig árlega allar bækur og bæklinga sem það gefufcit. I Reykjavfk hafa prestaskól- inn, læknaskólinn og Alþingihvert sitt bókasafn. Möðruvallaskólinn sem nú er á Akureyri, er frekar bókafár; sama er að segja, enn sem komið er. um hina þrjá búnaðar- skóla landsins. A landinu eru einnig þrjú amtsbókasöfn. styrkt af stjóminni. Þau eru: Bóka- safn Norðuramtsins, á Akureyri; Bókasafn Austuramtsins, á Seyð- isfirði; Bókasafn Vesturamtsins, f Stykkishólmi. Tveir af kvenna- skólunum hafa þolanlega margar bækur, og á Isaflrði hefir nýlega vorið stofnsett lestrarfélag, sem þegar hefir í kringum 2000 bækur. I Grfmsey hefir einnig verið nýlega stofnað félag með 500 bókum til að byrja með. Nokkrir íslenzkir fræðimcnn hafa safnað bókum svo munur er að: Dr. Jón Þorkelsson, Dr. Björn M, Olson, Benedikt Gr’indal og Árni Þorsteinsson f Reykjavík, séra Valdimar Briemá Stóra-Núpi, séra Benedikt Kristjánsson á Gren jaðarstað, séra Arnljótur Ólafsson á Sauðanesi. séra Þorvaldur Bjiim- son & Melstaðog Jón Borgfirðing- ur á Akureyri. Verzlunarmanna- félagið og Stúdentafélagið (Þoka) hafa einnig talsverð söfn í Reykja- vík. , Cambridge, 4. Des, 1903. V. Stefansson. Mlkið var ritað og rætt uin þaA á fyrri ftrum, að hinn syokallaði „Lútersskóli11 skyldi standa ft ,kristi- legum grundvelli“. Á kristilegunv grundvelli var svo safnað þúsund um dollara fyrir skólann. Á kristi- lcgbirn grundvelli byggja prestaiuir

x

Heimskringla

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.