Heimskringla - 05.04.1906, Síða 2

5. april 1906.
HEIMSKRINGLA
m
Heimskringla
PUBLI3HED BY
Tfae Heimskriogla News &
ing Compaay
VerB bla&sins 1 Canada og Randar.
$2.00 nm ériö (fyrir fram borgaö).!
Sent til Islands (fyrir fram borgaÖ
af kaupendam blaösins hér) $1.50.
Peningar sendist P. O. Money Or-
der, Registered Letter eöa Ezpress
Money Order. Bankaávtsanir á aðra
banka en 1 Winnipeg aö eins teknar
meö afföllum.
B. L. BALDWINSON,
Editor & Manager
Office:
727 Sherbrooke Street, Winnipeg
P.O.BOX llð. ’Phone 3512,
Lögberg og Bell Tele-
phone félagið
í ellefta tölublaði Lögbergs. er
út kom 15. f.m., stendisr grein,
sem ritstjóranum hefir þóknast að
skíra: “Málþráðurinn eða Roblin
plásturinn”.
það er megnasta fiskisoðlykt af
þessari grein, þó ritstjórinn sjálf-
ur hafi ekki fundið hana. Lögberg
hefir lengi þunt í dálkinn verið, en
einlægt lakar því. það hefir síð-
ustu ár lagt sér hnúturnar á Rob-
lin stjórninni aðallega til matar,
og hefir sú matreiðsla verið í
hæzta máta ógeðsleg. En til hvers
er að tala um það ? þar er engin
framfara von.
liitt nýnæmi gægjist upp fyrir
almenningi í þessari grein. En
það er það, að Lögberg er búið
að ná í bauna-ask hjá Bell Tele-
phone Co., og er meira en lítið
rúskið yfir veiðinni. það hefir oft
verið furðu fljótt, að smeigja sér
inn hjá auðfélögum, liberölum og
kirkjufélögum, þót'h það hafi óvíð-
ast hrept langlífi, þegar matfeður
þess fóru að kynnast því í kjöl
uiður.
“Lögberg er státaralegt og upp
með sér af nýju gráu buxunum,
sem Bell félagið skeinkti því, og
svo öllum matnum líka”, sagði
g'amli Björn í Bót við Gunnu sína,
■þegar hann las þessa umtöluðu
grein.
“Ö, — svei! — hvenær ætli það_
ógervis blaðrægsni verði sjáanlegt,
hver sem í það fleygir spón eða
bita”, svaraði Gunna. “Ég gef
ekkert fyrir hnjóðið um þessa
Manitoba stjórn; ég vil heldur
vera blaðlaus, en heyra og lesa sí-
felt hnjóð um saklausa menn. þú
skifur mig máske, Björn! ”
“Ég ætlaði ekki að fara að ríf-
ast við þig; ég sagði þetta í skopi
og alvöru. Ójæja! ”
þetta sýnishorn er af þvf, hvers
virði að fólk álítur blaðið yfir-
leitt.
Ritstjórinn kallar talþræði tré-
pósta og byggingar “plástur”. —
Hann er skolli vel að sér í læknis-
fræðinni, sá arni! En hugsunar-
fræðin! — þá veinar hann sáran
yfir landsölu fylkisstjórnarinnar.
Áklagar hana harðlega, sem æðstu
Iderkarnir forðum daga. En nafn
hins áklagaða stendur hærra í
hugskotum manna í dag, en nafn
aeðstuprestanna. Svo mun og fara
..með Roblin stjórnina og ritstjóra
Lögbergfi.
þegar Roblin stjórnin seldi þessí
marg umtöluðu lönd, voru lönd í
Manitoba í lægra verði, en þau
eru nú. þá þurfti stjórnin að fá
peninga til þess að borga Green-
,way sjóðþurðina. Búmenn hafa
oft selt eignir sínar fyrir sann-
gjarnt verð, til þess að losna við
skuldir og háar rentur. það sjá
heilskygnir menn, að stjórnin
gerði réttara með þvi að selja
Jöndin og borga sjóðþurð Green-
way stjórnarinnar, enn að gera
það ekki. þess vegna á fylkið nú
aneiri sjóð, en það hefir nokkurn-
tima átt áður. Er það sönnun
um sviksamlega ráðsmensku ? —
Kannske á Lögbergs vísu ? — þar
að auki eru lönd þess'i alveg ó-
byggileg. þau eru undir vatni og
í forarflóum. þau verða því að
engu gagni, nema með afar kostn-
aðarsamri framræslu, og sem und-
ir engum kringumstæðum verður
gerö að sinni. Um verð á pefndum
löndum þarf ei að tala mikið.
Roblin stjórnin hefir aldrei éelt
bfeytilönd fylkisins eins lágt ag
Laurier stjómin hefir selt beztu og
hæstu lönd Canadaríkis í þúsunda
ekra tali. Er nokkurt vit i, að
setlast til, aó bleytuforir og tjarn-
ætlast til, að bleytuforir og tjarn-
«r í Manitoba eigi að kosta meira
því fram, vita ei um hvað þeir
eru að tala.
Nýlega hefir einn vinnumaður
Laurier stjórnarinnar sagt þeim,
sem þessa grein skrifar, að nýskeð
hafi maður haft tækifæri til þess,
að kaupa gott land i Manitoba,
ekruna fyrir Ji.oo. Ef Lögberg
þarf að fá uppfræðslu um þessa
sölu Laurier stiórnarinnar. bá er
búu því velkomin.
t þcssum landamálum er La'ir-
ier stjórnin sú seka, cn Roblin
stjórnin sú saklausa.
í þessari grein talar ritstjórinn
mikið um fjártjón Roblin stjórn-
Roblin stjórnarinnar. Hvernig
stendur á því ? Hefir hún ekki
borgað sjóðþurð Greenway stjórn-
arinnar, gert meiri umbætur í
fylkinu én Greenway stjórnin, og
á ekki fylkið samt í sjóði nær því
hálfa millíón dolfara ? Hafa ekki
fylkisbúar grætt margar millíónir
dollara á járnbrauta umbótum
Roblin stjórnarinnar ? Enginn sann
orður maður getur neitað þessu,
og fjöldinn veit, að blaðið fer
með ósatt mál í þessu efni.
Greinin hrópar um óstjórnlegt
eftirlæti á “óskabörnum” Roblin
stjórnarinnar. Á hverju sést það ?
Hún kemst þar ekki í námunda
við Laurier stjórnina. Roblin stj.
hefir aldrei keypt sjóvetlinga
handa vinnumönnum sínum, til út-
gerðar liði þeirra. Og ekki heldur
kvenboli handa konuin liðsmanna
sinna. það hefir Laurier stjórnin
reynt að gera. (þér eruð lítt fróð-
ur nm líknarstörf Laurier stjórn-
arinnar, eða þá gleyminn, hr. rit-
stjóri! )
Fylkisstjórnin á að hafa vakið
undir, sár og benjar. þetta getur
átt sér stað í óeðlilegri merkingu
með Free Press og Lögberg. Ann
arstaðar á það sér ekki stað. —
það er Laurier stjórnin, sem hefir
hengingarvaldið — aftöku valdið^-
en ekki Roblin stjórnin. (Munið
þér eigi svona lítið, herra minn ?)
þá kemur þetta óviðjafnanlega
“plástra” fargan ritstjórans.
Hann hefir sannlega átt það skilið
að fá í stóra askinn hjá Bell fé-
laginu fyrir alla þá snúninj^. og
vammalæti, sem hann leikur þar.
Manitoba stjórnin á að vera sek
um, að hafa búið til “plástra" úr
talþráðum og því úthaldi, sem
þeim fylgir. (þetta er engin efna-
fræðis kunnátta, Magnús!. Gerðu
betur næst! )
Greinin álasar Manitoba stjórn-
inni fyrir, að henni sé vel við auð-
félög. Jæja, er þá Laurier og Sif-
ton illa við Grand Trunk Pacific
félagið ? Allir vita, að Lögbergi
er vel við Laurier stjórnina, G.T.
P. félagið og nú harðtrúað á Bell
félagið. Svona tal er þróttlítið, þó
kerlingarlegt sé.
Greinin segir, að Roblin stjórnin
eigi eiginlega ekkert með að hreyfa
talþráða málinu fyrr en hún hafi
fengið leyfi frá Ottawa stjórninni.
Og hún geti leyft Manitoba stjórn-
inrii að “lækka málann”. Eða þá
að Manitoba búar biði þangað til
að Ottawa stjórnin segi fylkjum í
Canada, að þau megi, eftir sinu
höfði að eins, stofna talþráðakerfi.
Greinin er öll svo vandræðaleg
og hringlandi, að ómögulegt er
að eltíi*t við hana, og meðhaldið
með Bell félaginu, og vald hnút-
arnir, sem Ottawa stjórnin á að
binda, svo fjarstæðir, að þar finst
ekkert svaravert.
Allir Manitoba búar hafa tekið
með opnum örmum móti talþráða
fyrirtæki Roblin stjórnarinnar, —
jafnt liberalar sem conservativar.
Bell félagið hefir reynt að hræða
fólk með ýmsum grýlutn og röng-
um staðhæfingum, en aðeins feng-
ið hlátur og fyrirlitningu af frani-
komu sinni. Lögberg er þess eina
eina útvalda vindadís! !j Meira
síðar.
Verkfallið í W’peg
Um síðastliðnar vikur hafa vetjk-
amenn strætisvagna félagsins i
Winnipeg hótað verkfalli, ef félagiö
borgaði þeim ekki lítið eitt hærra
kaup enn áður, og viðurkendi ei
félagsskap þeirra, og segði engum
upp vinnu án fyrirvara. Félagið
þrjóskaðist og fór undan í feem-
ingi.
Algert verkfall hófu \ iunmnenn
félagsins að morgni hins 29. í. m.
Félagið kvaðst ekkert um það
hirða og þóttist geta látið vagna
ganga á öllum strætisbrautunum
eftir sem áður. það var búið að
safna að sér mönnum austan frá
Montreal og Chicago og víðar frá.
Félagið setti vagna af stað um
morguninn eftir nokkrum stræt-
um. Kom þá í ljós, að sumir þesfís-
ir aðskotamenn kunnu ei að fara
með þá, né voru nógu kunnugir í
bænum. Lýðurinn safnaðist saman
á aðalstrætinu, og fór strax að
verða hávaðasamt. Allir virtust
standa með verkamQnnum, en fáir
með fclaginu. Um dagmálabílið
sótti lýðurinn að vögnunum. Lög-
reglan var kölluð, en það kom að
litlu liði, því æðisgangur var kom-
inn í múginn. Hann dró vinnu-
menn íélagsins út úr vögnunum,
en ýmist braut þá með grjótk.isti,
hleypti þeim af teinunum eða hjó
aflvírana. Gauragangurinn varð
fram úr öllu hófi. Félagið heimt-
aði vernd af borginni, og 300
ínönnnru var þegar baett við lög-
reghtliðið. Borgarstjórinn sendi á-
skorun til allra aaitnra borgara að
hjálpa til að halda uppi friði og
varna upphlaupi og manndrápum.
þeir, sem meiddust, voru sendir á
sjúkrahúsin, en ofbeldismenn voru
smátýndir í fangahúsið, og var
það orðið nær því fult kl. 12. —
Hraðskeyti var sent til Ottawa,
að fá leyfi til að mega kalla her-
liðið í herstöðvunum hér til að,
stoðar við að vernda líf og eignir
borgarbúa. Alt var viðráðanlegt
eftir að félagið hætti að reyna að
láta vagnana ganga, þangað tII
dimma tók. þá uxu ólætin strax
á Aðalstrætinu og tveir strætis-
vagnar voru brendir um kveldið.
Næsta morgun reyndi félagið lít-
iö eða ekkert að renna vögnum
um strætin. En kl. 2 e.m. sendi
sendi það 5 vagna norður Aðal-
strætið. Óðara varð strætið fult
af fólki og friður virtist á förum.
þá sá borgarstjórinn sér ekki ann-
að vænna, en að kalla á herliðið.
Sjálfur í broddi fylkingar labbaði
hann með það norður Aðalstrætið
Risi einn, sem féfagið hefir fengið
að til þess að hjálpa því til að ó-
nýta verkfallið, rak rokna högg á
brjóst borgarstjórans, svo hann
hrökk til baka. þá gekk fram lög-
maður bæjarins og skýrði honum
frá, að það væru hans háborin-
heit, sjálfur borgarstjórinn, með
herlið konungsins aftan við sig.
Risinn kvaðst “gefa djöfulinn” f\rT
ir borgarstjórann í Winniýeg. Leg-
maður þorði ekki ,ið segja meira
En rétt á eftir var risinn tckinn
til faiíga, og þá ætlaði múgurinn
að ærast og var með harðneskju,
að lögreglan kom honum úr grelp-
um lýðsins.
þar næst las borgarstjórinn upp
herlögin og lýsti ,því yfir, að borg-
in væri undir hervaldi, og yrði
hver að falla eftir verkum sinum
og afskiftum, ef ei væri hlýðnast
hernum og lögreglunni. — Kona
all-fönguleg gaf þá einum lögreglu-
þjóninum kinnhest, og kvað fleiri
skildu fylgja síðar. — Herliðið svaf
undir vopnum næstu nótt, og gekk
alt skaplega til á laugardagsmorg-
vonandi framtíðar forsætis ráð-
herra í Manitoba. Hann hefir tvis-
var sótt um þingmensku og tapað
í bæði skiftin, þrátt fyrir það, að
hann á flesta í kjördæminu, sem
eru á vinnumarkaðnum.
Hann er mjög líklegur maður,
sem leiðari, eða hitt þó heldur,
en svo varð flokkurimx að hafa
cinhvem að nafnintt til. Auðvitað
getur Laurier, Aylesworth og Bell
félagið styrkt hann til smálilaupa
um íylkið.
Glímur.
Trú og sannanir
Eftir
Einar Iljörleiftson
Kýr leiðtogi
Síðan Greenway stjórnin féll frá
völdum hefir nær að segja verið
höfuðlaus her í herbúðum liberala
í Manitoba. Greenway hélt forust-
unni að eins að nafninu, en fjöldi
af hans pólitisku flokksbræðrum
höfðu hálfgerðan ýmigust á karl-
intim. þegar Laurier-Sifton tóku
hann austur í katólsku herbúðirn-
ar, þá tók C.J.Mickle við forust-
unni, gamall ráðgjafi Greenways.
Að honum kvað harla litið. Liber-
alar sáu, að svona dauðans höf-
uðlaus mátti herinn ekki standa.
þá var lengi setið og skeggrætt.
2—3 beztu menn flokksins vildu
vildu ekki lita við leiðtoga stöö-
unni. Bæði þótti þeim flokkurinn
að öllu leyti úr sér genginn, og
engin sigursvon um nálæga fram-
tíð. Vissu það var bezt, að skifta
sér sem allra minst af hjörðinni.
En nýskeð héldu liberalar alls-
herjar kosningafund hér í Winni-
peg, það er að segja til að kjósa
sér leiðara.
Eftir ráðleggingu Lauriers og
Aylesworth og skeggræðum liber-
erala í Manitoba, fundu þeir loks-
ins mann vestur í Portage la Prai-
rie, að nafni Edward Brown. Er
hann talinn einn afi ríkari mönnum
hér í fylkinu og auðsveipur og
dyggur þjónn stjórnarinnar í Ott-
awa. Laurier og Aylesworth eru
sterkir á móti þjóðeignum og fylk-
iseignum, eins og bezt sást i járn-
brautarmálinu við síðustu kosn-
ingar til Dominion þingsins. En
nú er fylkiseign talþráða í býgerð
hjá Manitoba stjórn'nni, og þessir
náungar vilja hamla því og hjálpa
Bell felaginu það sem þeir geta,—
því það hefir skildinga til að borga
smá greiöasemi. þessi Mr. Brown
lét það líka uppskátt, aö það vari
banðvitlaust, að hugsa sér að
koma á fylkiseignar talþráðui.x.
Honum er mjög hlýtt til Bell fé-
lagsins, manntetrinu!
Hann fer heldur fallega af stað
þcssi nýji leiðari, og líkiega kj»”s-
í 11. tölublaði Lögbergs, 15. þ.
m., stendur grein um glímur, sem
er allvel sögð, þótt vér séum hin
um háttvirta ritstjóra Lögbergs
ekki samdóma að öllu leyti um
efni grein^rinnar.
Hann telur glimuíþróttina vera
á fallandi fæti heima á Islandi.
En ég álít það ekki vera
svo. Glímuíþróttin hefir legið
niðri og verið á fallanda fæti um
nokkurn áratíma, en er nú að
færast i vöxt á gamla landinu;
að minsta kosti var það svo
Norðurlandi, og hefir hún þar
sumum sveitum stöðugt haldist
við, og eru þar til enn margir
góðir glímumenn, bæði ungir og
gamlir.
Að glímuíþróttin hafi orðið að
víkja fyrir dansinum eingöngu, á-
lít ég ekki rétt. Heldur hefir andi
þjóðarinnar tekið sér annað snið
og stefnt að öðru göfugra tak-
marki nú á síðari tímum, en að
glíma, þó glímuíþróttin hefði ekki
átt að þurfa að víkja fyrir þvi.
En það hefir geijgiö svo í hverju
landi, að það gamla hefir orðið
að víkja fyrir hinu nýja.
Um allmörg síðustu ár liðinnar
aldar lá ættjarðarást Islendinga í
dái, og þá um leið lítill gaumur
gefinn íslenzkum íþróttaleikjum.
En nú, þegar þjóðin vaknaði aftur
við aukið frelsi og meiri menning-
ar strauma frá öðrum þjóðum,
þá glæddist ættjarðarástin og
líka um leið löngunin til að við-
halda því eða glæða siðu þá og
háttu, sem al-íslenzkir voru, og
ekki heftu á nokkurn hátt fram-
för þjóðarinnar.
þótt ekki tækju nema 7—8
menn þátt í glímutn á þjóðhátíð
Reykvíkinga 1903, er engin sönn-
un fyrir því, aö fleiri hafa ekki
kunnað að glíma; það gátu legið
margar aðrar ástæður til þess.
Ritstjórinn talar um, að menn
hafi glímt betur hér á Islendinga-
deginum 2. ágúst, enn heima.
það hafa hlotið að vera lökustu
glímumenn islenzku þjóðarinnar,
sem hr. ritstjörinn hefir séð til
heima, ef hér hefir verið gert bet-
ur; því aumari glímur hefir ekki
verið hægt að sjá, heldur en hér
voru um hönd hafðar þessa tvo
íslendingadaga, sem ég var á í
Winnipeg 1904—5. þar var alger-
lega glímt af kröftum, með gikks-
legu monti aðeins til að sýnast.
Eða kannske að ritstjóri Lögb.
kalli það mestan fimieik i ísl.
glímu, að svifta utan af mönmnn
fötunum, svo að menn þurfi að
sitja á brókunum á meðan sendir
eru menn til að ná í annan klæðn-
að í stað þess, sem rifinn var?
Eða þá, að menn standi hálfbogn-
ir og stikli og sparki svo ótt og
títt, að fjórir fætur sýnist vera
af jörðu og á. þó aðeins einn
maður sé ?
Sömuleiðis talar I.Tgberg vrn,
að menn hafi hópað sig saman til
að æfa sig á kveldin. Slíkar líka
æfingar, þegar enginll er kennar-
arinn! ! t
Á íslendingadögunum hér eru
þeir, sem eiga að dæma um hver
glími bezt og verst, svo skyni
skropnir, að þeir banna þeim sem
glíma, að viðhafa íslenzk brögð,
svo sem veltibragð, grikk, snar-
handarbragð, handbragð, hnéhnikk
og ristarbragð.
þeir eru ekki betur að sér í ís-
lenzku glímuíþróttinni en svo, að
þeir aðeins þekkja hælkróka, klof-
bragð, mjaðmarhnikk, sniðglímu,
bolabragð og skessubragð.
En íslenzka glímuíþróttin á
miklu fleiri brögð, en hér eru tal-
in. En amerík-íslenzka glímu-
þróttin þekkir ekki riema þessi
fáu, enda beitir hún þeim eins ó-
laglega eins og hægt er að í-
mvnda sér.
þeir, sem ætla sér að halda við
einhverri iþrótt, eða læra hana,
verða að hafa kennara, sem kann
listina og getur kent hana. það
er ekki nóg, að leika íþróttina
einhvernveginn og segja \svo: —
Svona er nú ísienzka glíman,dans-
inn o.s.frv. Svona er þetta leikið
og £'ert á þessum og þessum
staðnum. þykir ykkur það ekki
faliegt, ásjálegt o.s.frv. ?
Skálholt PfO.
Ágúst Einarsson.
Eg hygg og held því fram, að
því verði naumast neitað með
réttu, að trúarbrögðin £éu mjög
að kulna með vestrænu þjóðunum,
uS liiiiista kosti í þeiiii luyiid,
er kristin kirkja boðar þau.
Sjálfsagt er þessu einkum svo
farið í löndum prótestanta. þar
er það ekkert leyndarmál, að mik-
ill meiri hluti háskólagenginna
manna, að guðfræðingum fráskild-
um, og eins þeirra manna, sem
fengið hafa eitthvað svipaða ment-
un og þeir, sem stundað hafa nám
við háskóla, eru annaðhvort and-
vígir trúarbrögðunum, leynt eða
ljóst, eða láta þau liggja milli
hluta og ekkert til sín taka,byggja
lífsskoðun sína alls ekkert á þeim
og sinna ekkert kristinni kirkju,
nema þá í því skyni eidu, að
brjóta ekki bág við gamlar og
fagrar venjur. þá er ekki hinn
mikli aragrúi vinnulýðs í borgun-
um trúræknari, nema síður sé.
Jöfnum höndum við baráttu hans
fj’rir betri kjörum og gagngerðri
breyting á fyrirkomulagi mannfé-
lagsins fer barátta gegn kristinni
kirkju. Bændur hafa hingað til
verið minst snortnir af þeim kenn-
ingum, sem eru trúarbrögðunum
andvígar. En því lengra sem þeir
dragast inn í straum nútíðarmenn-
ingarinnar, því minni verður mun-
urinn á þeim og öðrum stéttum
manna, og þá sjálfsagt eins í
þessu efni eins og öðrum.
Allra óvænlegastar eru horfur
trúarbragðanna, þegar þess er
gætt, að næstum því allir ágæt-
ustu. gáfumenn mentaþjóðanna
hafa á einpm til tveimur síðustu
mannsöldrunum orðið þeim frá-
hverfir. Á þá afburða.vitsmuna-
menn, sem hafa játað kristna trú
af ríkri sannfæring, eins og t. d.
Pasteur og Gladstone, hefir á síð-
ustu tímum verið litið sem af-
brigði, og þrátt fyrir lotninguna,
sem mentaður heimur hefir fyrir
þeim borið, hefir vafalaust sumum
í öðru veifinu fundist þeir vera
nokkurs konar andleg nátttröll,
að því lej’ti, sem þeir voruHrúað-
ir kristnir menn. Hver, sem hefir
veruleg kynni af bókmentum
heimsins síöustu áratugina, hlýtur
að hafa tekið eftir því, að það cr
tiltölulega nauðalítill hluti af
gáfnamagni veraldarinnar, sem á
síðari tímum hefir orðið trúar,
brögðunum samtaka. Vísindin og
kirkjan hafa farið hvort sína leið-
ina, og alt af hefir orðið lengra
og iengra milli brautanna. tíú
sannfæring Irefir orðið æ ríkari og
ríkari, að þau ættu aldrei að ei-
lifu samleið framar. það liggur í
hlutarins eðli, að þetta hefir liaft
áhrif á alþýðu manna.
Lítum vér á ástandið hér á
landi, er óhætt að fullyrða, að
svipað verður uppi á teningnum
eins og annarstaðar. Rennum vér
huganum aftur í tímann 40—50 ár,
verður munurinn stórkostlegur.
þá leyndi það sér ekki, að þjoðin
trúði yfirleitt aðalatriðum krist-
;nnar kenningar. þeir metin, sem
ekki gerðu það, voru taldir sér-
Pitringar, og mönnum stóð hálf-
gerðar - stuggur af þeim. Nú er
sjaldgæft, að hitta verulega hugs-
andi mann, utan prestastéttarinn-
’ar, sem ekki hefir stórmikið að
athuga við kenningar kirkjunnar.
Og miklum hluta þjóðarinnar finst
áreiðanlega fátt um alla boðun
trúarbragðanna. I þá átt eru þeir
yfirleitt ákveðnastir, sem mesta
mentun hafa fengið. En reynsla
landa vorra í Vesturheimi sýnir
áþreifanlega, að alþýða manna er
í þessu efni líkt skapi farin einsog
“lærðir” menn. Ekki er nema lítið
brot af Vestur-íslendingum, sem
sinnir kirkjulegri starfsemi þar
minstu vitund. Og þeir eru marg-
ir, sem veita henni rika og á-
kveðna mótspyrnu.
Svo er nú ástatt um þessar
mundir. Og ekki virðist mér það
koma til nokkura mála, að gera
þá grein fyrir þessu ástandi, að
trúarþörfin sé orðin minni en áð-
ur. Er nokkur ástæða til að ætla,
að verulega hugsandi menn, sem
gera sér grein fyrir ófullkomleik-
uðl sínum á aðra hliðina og full-
komnunar-hugsjónum sínum á
hina, hafi fremur tilfinning fyrir
því nú en áður, að þeir séu sjálf-
um sér nógir ? Eða að þessi heim-
ur með öllu sínu matarstriti og
eftirsókn eftir einskisverðum hlut-
um og eymd og ójöfnuði og rang-
sleitni sé sjálfum sér nógur ? Er
nokkura vitund aðgengilegra nú
en nokkuru sinni áður aö hugsa
til þess að skilja við ástvin sinn
að eilífu ? Er það frá nokkuru
sjónarmiði sennilegt, að þráin eft-
ir óendanlega ríkum kærleika —
líftauginni í trúarbrögðunum —
sé nokkuru datrfari nú, en hún
hefir áður verið ? Hitt virðist
miklu líkkgra, að trúarþörfin hafi
aldrei veriö jafn-mikil og nú.
Menningin magnar sársaukann, og
reynsla mannkynsins er sú, að
að ekkert örfi trúarþörfina frem-
ur en hann.
Margvísleg grein er fyrir því
gerð, hvernig á því standi, að trú-
arbrögðin hafa kulnað, mörgu utn
kent. Sumir kenna um úreltum
kenningum kirkjunnar. Aðrir því,
að henni hafi ekki tekist að verða
meTiningar hngs jónum þjóðanna
Gamferða, og að hún hafi sumpart
orðið eins og utanvelta í fram-
sókninni, sumpart fjandsamleg
henni. Aðrir leita að orsökunum
hjá vísindunum. Ekki svo að skilja
að gætnir vísindamenn fullyrði að
jafnaði, að þeim sé kunnugt um
neinar sannanir gegn trúarbrögð-
unum. Prófessor Huxley, einn af
allra gáfuðustu og ákveðnustu
andstæðingum kirkjunnar á síðara
helmingi síðustu aldar, kveður
jafnvel svo ríkt að orði, að frá-
sagan í Nýja testamentinu um illa
andann, sem fór í svínin, ríði ekki
bág við nokkurt þekkingar atriði,
svo hann viti til. En þeir, sem
leita að orsökunum fyrir trúar-
deyfðinni og fráhvarfinu frá trúar-
brögðunum hjá vísindunum, halda
því fram, að engin sú þekking, er
vísindi nútímans hafa fært mann-
kvninu, staðfesti trúarbrögðin. Og
mikið af þeirri þekking bendi í öf-
uga átt.
það væri efni í heila bók, en
ekki stutta tímaritsritgerð, að
rannsaka þá grein, er menn gera
fyrir því, hve örðugt trúarbrögðin
eigi nú aðstöðu í veröldinni. Or-
sakanna er sjálfsagt að leita bæði
hjá kirkjunni og visindunum. Og
áhrifin eru mismunandi hjá ein-
staklingunum. Suma fælir kirkjan
frá sér. Suma draga vísindin frá
henni — vafalaust miklu fleiri
menn en þá, er gera sér nokkura
vísindalega grein fyrir lífsskoðun
sinni. En ekki virðist mér neinn
vafi geta á því leikið, að afstaða
vísindanna til trúarbragðanna hafi
haft margfalt ríkari áhrif á gáf-
aða og þroskaða menn yfirleitt,
en yfirsjónir og ófullkomieikar
kirkjunnar. Og gáfuðu og þrosk-
uðu pmennirnir eru það, sem ráða
sannfæring fjöldans, þegar til
lengdar lætur.
Eg er alveg sannfærður um, að
allur þorri alvörugefinna gáfu-
manna, sem horfið hafa frá trúar-
brögðunum, hafa svipaða sögu að
segja eins og prófessor Georg
Brandes segir af sér í æfisögu sinni
í “Det nv Aarhundrede”. Hann
brýtur heilann fram og aftur um
trúarbrögðin á stúdentaárum sín-
um. Og í lengstu lög heldur hann
dauðahaldi í ódauðleika-vonina.
Ekki getur hann með nokkuru
móti hugsað sér eða sætt sig við,
að öllu sé lokið með andláti lík-
amans. Hitt finst honum sennilegt
og vonandi, að andlátið sé einsog
nokkurs konar fæðing inn í nýjan
og óend&nlega æðri heim. Hann
leggur þessar hugsanir og vonir
fyrir kennara sinn, próf. Bröchner.
Og kennarinn sýnir honum fram
á, að menn viti ekki um neitt, er
á það bendi, að einstaklingurinn
haldi áfram lífi sínu eftir andlátið,
svo að þessar vonir hans séu á
engu bygðar. Brandes getur ekki
annað en fallist á það. Og eftir
er hann hefir lært að líta á trúar-
brögðin frá því sjónarmiði, verða
þau að reyk í huga hans.
E hygg, að hér séum vér komn-
ir að aðalkrsök trúarfráhvarfsins.
Um Darwin er sagt, að einu sinni
hafi hann verið spurður, hvernig
á því stæði, að hann væri ekki
kristinn maður. Hann svaraði:
“AJ því að kristindóminn vantar
sannanir”. Mentaður heimur tekur
nú yfirleitt ekki gildar sannanir
fyrir kristindóminum.
því fer mjög fjarri, að ég viiji
gera lítið úr hugrænum (“innri'”)
sönnunum kristindómsins, trúar-
reynslu kristinna manna á öllum
öldum — svo fjarri, að ég er sann-
færður um, að allur þorri manna,
líka allur þorri kristinna manna,
gerir alt of lítið úr þeim sönnun-
um. Eg geng að því vísu, að þar
sé um óendanlega mikilvægan og
dýrmætan sanninda-auð að tefla,
hVenær sem það djúp verður veru-
lega kannað. Og þar hefi ég á
mínu máli ágætustu sálarfræð-
inga nútímans. En auk þess, sem
það er nokkurum vafa bundið,
hvort verulega hugrænar kristin-
dómssannanir geta náð til allra
manna, þó að hvorki viljinn né á-
lyktanír skynseminnar séu því til
fyrirstöðu, þá liggur það í hlutar-
ins eðli, ^ð þær gilda ekki and,
spænis þeim mönnum, sem eru frá-
hverfir kristinni trú. Eg á þess
engan kost, að grannskoða það,
sem hyergi fer fram nema í sáí
einhvers annars manns. En því
síður er þess nokkur kostur að
færa mér órækar sannanir fyrir
því, að það, sem hefir gerst, og
hvergi annarstaðar, sé gersamlega
andstætt öllum þeim hugmyndum,
sem ég geri mér um tilveruna.
Fullyrði maður, sem ég annars
tek trúanlegan, aö e^thvað hafi
gerst í sál sinni, sem ég kannast