Heimskringla - 28.11.1907, Blaðsíða 2

Winmpe-g;, 28. nóv. 1907.
HEIHSKRINGLA
H EIMSKRINGLA
Puhlished every Thursday by
The Heimskriiiíla Newsil’nhlishiog C«.
Verö hla0sÍD8 f Canada opr Bandar
12.00 um 4riÐ (fyrir fram borgaO).
Seut til islands $2.(0 (fyrir fram
borgaOaf kaupendum blaösins hér)$1.50.
B. L. BALDWINSON,
Editor & Manager
Office:
729 Sherbrooke Street, Winnipeg
P.O BOX 1 1 B. ’Phone 3512,
Hreinsið ræningja-
bælið.
Htiitn.skrin.gla hefir á liönum ár-
rnn ekki skiít sér meira af bæjar-
sbjórnar kosnmgtim eai óhjákvæmi-
legt hiefir veri'Ö t'il þess aö gegua
skyldu sinni, og söm veróur stefn-
an lennþá. En vér lítum svo á,
aö skyldan bjóöi nú beiiilínis
hverju blaöi og hverjum atkvæöis-
bærum borgara, aö athuga alvar-
lega hiö fjárhagslega ástand þessa
boejar, og hverjar afleiöingar þaÖ
kunni aö hafa fyrir lramtíð hans,
ef þaim mönnum er leyít að vera í
meiri hluta í bæjarráöinu, sem
jasfn gálauslqga og ástæðulitið
kastra lánsfé hans á glæ, eins og ut
kvæðagreiðslan á bæjarrá&sfundi
éyxir nokkrum' tíma sýndi að gera
áttii, þar sem í eintti svipan var
samiþykt ckki eingöngtt það, að
taka 5 tnilíón dollara lán með
þeim skilmála, að gefa lánveitend-
um rúmlega 450 þúsund dollara
gjöf fyrir lánveitingtina og að
lorga því saima félagi þsss utan
ttmi 350 þúsund dollara meira fyrir
■að byggja rafaflsstofmm bæjarins,
heldur en aðrir buðust til að vinna
verkið fyrir. Meö öðrum orðum ;
Kélag þetta átti að fá 750 til 800
-þúsund dollara dúsu fyrir þaö, að
lán-a tœnum þessar milíóndr, og
jjess utan átti að leggja á bæjar-
búa 20 til 30 ára vaxtagreiöslu,
sem næmi sem næst 35 þúsund
doJlars á ári.
]>að er víst alveg óhæt't aö íull-
yröa, aö ekki einn eirijasti af þcim
bæjarráös*mönnum, sem svo gr&iö-
ugir reyndiist, aö kasta út eigmim
iwejarbúa í edtt útlenit okurfélag,
mundi hafa gengið að samskyns
samnfugum, ef þeirra edgin fé hefði
verið um að tefla. Og það er ein-
göngu fyrir ákveðna nieitunar-
st/efnu Aslulowns borgarstjóra, að
jþessmn ráðleysingjum heíir ennþá
ekk'i tekist, að kasta út nær 800
þús. dollars af bæjarfé í þetta ok-
urfélag — FYKIR KKKERT.
líf kjósendur nú við í höndfar-
íarandi kostvi'ngar til bæjarráðsdns
beita atkvæðtvm sínum svo, að
þeir menn tiái kosnirvgu, sem ertt á
bandi auðfélags þessa, þá hafa
þedr með þeim atkvæðum skipað
læjarstjórninni, að halda áfram í
révóleysisáttiiia og aö gefa útlend'i
okttrfélagi þessa rútuiega J'R IA
FJÓRDU UR MILtÖN DOLLARS
sem bærinn verður svo að borga
háa vextd af um nvargra ára ttnia,
eöa þangað til sktvldin er borguð
að fullu með vöxtum. Ef á Irún
bógitvn kjósendurnir greiða at-
kvæðd sin með þeim umsækjeud,
sem fylgja stefnu þeirra borgar-
stjóra Ashdowns og ‘Controllers’
Jas. G. Harvey í þessu máli. og
sem er sú, að þiggja ekki lánstil-
boð þessa okuríélags með neinu n
hallæris lánskjörum, sem tnyiidd
giereyða framtíðar lánstrausti bæj-
ar þessa, — þá breyta kjósendur.t-
ír edns og skynsömum möinnra
sæmir, og þá er trygging fengin
fyrir því, aö bærinn veröur ekki
ræntur þeim 750 t'il 800 þúsundum
dollara, sem um verður ttflt í
þessum kosningum.
Hvert einasta blaö í latvdi ] essu,
frá Atlantshafi til Kyrrahafs, sem
gert hefir mál þetta að umræðu-
efni — og mörg þedrra hafa gert
þaö — hata eindregdð faJlist á
stefnu þeirra Ashdowns og Hat-
vey í þessu tnáli, í því, að ganga
ekkd aö samndngunum viö okurí:-
lagið. Winmpeg borg er ekki svo
rík, að st'jórneindum hiennar sæmi
aö kasta út meiri liluta af milíón
dollara í útknt okurlélag íyrir alls
íitkiert, þrátt fyrir það, að bæjar-
búum er ant ttm, aö koma hér
upp öflugri raíaflstöð og varan-
legu vatnsbóli.
]>að, sem vér sögðutn iyrir
skömmu um skuldir og vaxta-
gneiöslu þessa bæjar, eins og t>ú
srtend-ur, cr ekki alt, sem um það
má segja. ]>ar var gert talsvei't
minna tir h vor ttveggju, en átt
heiði að vera, ai þeirri ástæöu, að
vér vildutn ekki fara íram yfir rétt
takmörk, því að ekkiart vinst v iö
það, að ýkja skulda upphæðina
eða árlega vaxtagredöslu, —
hvorttveggja er nógu stórt satnt.
Winnipeg borg sktildar á yftr-
standandi tíma fullar 13 millíónir
dollara meö sívaxandi útgjöldum.
Af þessu lánsfé, sem öllu heftr eytt
verið, vcrður bærinn árlega aö
greiöa frá 4 til 8 prósent, eða alls
á hverju ári 5656,631.87. Bæjar,
skuldin er þvi nú yfir Eitt Hundr-
að Dollars á hvert einasta manns-
barn í borginni, og vaxtagre'iðslan
um Seix Dollara á mann. þetta
þýðir, að á hverri meðal fjöl-
skyldit í bænum hvílir Sex Hitndr-
uð Dollara bæjarskttld, og að á þá
sömu fjöLskyldu fellttr árlega 53o
skattur tiJ lúkningar vaxtagreiðslu
af skuldi'nnd, — auk þsss, sem bæj-
arbúar verða að gjalda til þess að
halda áfratn varanlögum og óum-
flýjanlegum umbótum í Itænutn.
Vér gerum þessa staöhæfingu í
fullu trausti þess, að hún sé sönn
og óhrekjanleg.
Veröi nú bæjarstjórninni leiyft,
að bæta 5 tniliónnm dollara við
þossa mikht skuld, með þerim skil-
ntiáfa, sem að firatnan er gietiö, þá
fcar öll bæjarskuldin aö náltgast
þúsund dollara á hverja meðal
fjölskyldu innan bæjar takmark-
anna, og vaxtagretðslu skatturinn
að sama skapi. Bæjarskuldin er þá
orðin svo nálægt 20 milíónum
dollara, að lítiö er að munumi.
Ileimskringla skorar því fast-
lega á bæjarbúa, að atliuga ná-
k væmleiga, ltvar ]>eir standa í
þessu máli, og að gleynta ekki
því, aö það ertt fasteigna eigend-
tirmir, sem veröa aö bera byrðina
alla. En flækingar og slæpingar,
setn eru hér í dag og þar á morg-
un, og enga ábyrgð bera á þess-
um málum, — þeim má vera sama
ttm það, þó sktilda og skattbyrðin
yflrstígi langsamlega gjaldþol
hinna varanlegu bæjarbúa.
Með þessu dettur blaðinu ekki í
httg, aö tnæla inóti lántöku, stórri
eða Mtilli, tdl þess að koma á var-
anfcigum og nauösynlegum umbót-
ttm, til þess aö tryggfa framtiðar-
hagsæld þessarar miklu borgar. En
Heimskringla lieJdur því íram, að
þetta umrædda lán sé bundiö þeitn
okurskilmálum, að undir engum
kritygum stæöum sé aö þvi gang-
andi. Bæjarst’jórnin hefir hrapað
að þessu stórmáli eins og hugsiin-
arlitlir og þekkiuigarsnauöir ung-
lingar. Enda heftr enginn þeirra
leitt tiein rök að því, hve mikil
verði árfcg inntekt borg'arinnar af
rafaflsstöðinnii í tiltölu við
kostnaðinn við að koma henni
upp, ssm þó virðist sjáJfsagt, aö
átt hefiði að gera, svo að kjósend-
unum gæfist kostur á, aö kynna
sér miáliö tiJ hlýtar. ]>etta heftr
áöur verið gert hér í bæ, þegar
um smærri peninga upphæðir heftr
verið að ræða. En það v>ar vand-
fcga séö um, að ekkcrt slíkt skvldi
kotna fyrir nú, hvernig sem á því
hefir staðiö.
]>að er og aðgætandi, að okur-
félag ]>að í I.undúnum, sem gert
hefir "borgittiui þotta sóma-lánstil-
boð giegn því að lá i kaupbæti
750 þúsund dollara dúsu í skúld-
irtguini, er algerlega nýmyndaö og
ó>þekt félag, sem enginn vedt til að
hafi neina auömenn á bak við sig,
eða á hluthaialista sínum. Fél-ag-
ið hefir alls enga trytggingu gefið
fyrir því, að það sé fært um, að
uppíiylla að síttum parti nema
samninga, sem við það kynnu að
verða gerðir, — aðra en jþá, að
gleypa ditsuna, sem bæjarráös ó-
ráðsseggirnir ætluöu að stinga að
því á kostnað gjaldþeigna þessa
bæjar, — ekki á sinn kostnáð.
Gætið þess!
Heimskringla skorar fastlega á
kjósendurna, að fylgja þeim mönn-
um einutn að tnálum' við næstu
bæjarkosningjar, sem fylgja stefntt
þeiirra borgarstjóra Ashdowns og
Controler Harveys í þessu mikil-
væga máli, og aö gera alt annað
nauðsynlegt til þess, að koma í
veg fyrir, að bærinjt verði ræntur
því fé, sem núverandi bæjarstjórn
ætlaði að ræna hann til aö þókn-
ast útlenda, óþekta okurfélaginu í
I.ondon á Englandi.
Tollmála-vísindi.
Eg er að hugsa um aÖ verða
Liberal! Till þessa tima hefi ég þó
veriö nefndur “afturhaldsmiaður",
— ekki svo mjög vegna þess, hve
langt úg heii dregist aiftur tir öðr-
um meðborgurum minum í bar-
áttiumi fyrir daglegu brauði, þó
oft hafi sú barátta reynst tnér
örðug, fátækum ibarniamianninum
og einyrkjanum. Eg hefl verið
niefndur aíturhaldsseggur af því,
að mér hefir ekki verið möguleigt,
að rnata toUmálastefnu Laurier-
stjórnarinnar réttifcga, hefi ekki
getað séö, aö hún væri bygð á
frjálslyinidi og, mynduð í þeim eina
tiilgangi, að frelsa íbúa Cánada-
veldis úr höndum þrældóms og
kúgunar, sem ólukku Conservative
flokkurinn hafði sett þá í, ,þegar
hann réð bér húsum foröum daga.
En nú hefi ég, lof 'sé ráösnild Laur-
ier stjórnarinnar í framkvæmd
tollmálastefuu hennar, lært að
líta réttum atigum á þetba. Nú
heft ég fyrst séö þess áreiðanlegan
vott, aö frjálslyndi þeirrar stefnu
er stór-ágætt, og að stefnan hefir
nniklu djpri og áþréifanfcgri þýð-
ingu fyrir einstakiinga þessa lands
en mér hafði áður til hugar kom-
ið. 0, vei mér, blindttm vesalingi,
aö" hafa ekki fyr Itorið gæfu til
þess, að skotra mínum hugskots
og sklln.ingurinn sljór og minnið
sanna þjóðfcga frelsis og tollniiála
rét'tlætis þeirra I.i-berölu. En til
þess, aö bæta nú lítið eitt fyrir
unn'in afglöp, skal ég, að truér heil-
um og lifandi láta mftt ljós svo
skína að aðrir, vem eins og ég
hafa í einfcldni hjarta sins þramm-
að í hugsunarfcysi og blindui á
hinutn hálu og breiðu götum
glópskunnar, tnegi nú hér eftir
þræða hinn mjóa og stjórnvísinda-
fcga veg miannúðarinnar, réttlætds-
ins, hreinskilninnar, réttvísinnar
og frjálslyndisins, e'ins og þeir fci-
berölu gera í Nova Scotia, þar
sem allir eru frjálslyndir og enginn
afturhaldsmaður nær ríkisþing-
sæti, þó heill heimur væri í boði.
Iín fólkið — sauösvartur almúginn
— er seint að læra, næmið er veikt
og skilninaurinn sljór og mdnnið
ekkert, — þess vegna veröur kensl
an að fara Iia'gt og sígandi, lcixí-
urnar veröa að kotna í smáskömt-
um, en þó svo kröítugar, aö hver
þeiirra hafi sín tilætluðu áhrif.
í ]tessu augnamiði nefir I.attrjer-
stjórnin í vísdótni sinnar náðar,
hagaið tollmálastefnu smni svo að
hún vintti tvent í ainu : Fyrst þaö,
aö meira en tvöfalda innftutnings-
tollbyrði þjóðíirinn'ar, undir yfir-
skinii frjáls verzlutiar fyrirkomu-
lags, — og í öðru lagi með því,
að beita tollaga tilbúuings valdi
s'ntt t'il þess að kúga ólukktt aft-
urhaldsseggi ríkisins til þess aö
siitja á strák sínum, og með því
kæfa allar gagnsóknar tilraunir
þedrra í kosningutn í hinum ýmsu
kjördæmum ríkisins.
þessu til sönnunar er eftirfylj^j-
andi dætni : Svo stóð á, að á síð-
asta þingi sannaðist á fcaurier-
stjórnina hiö svo nefnda “afrakst-
urs hnieyixli". En það er í því imni-
faiiö, aö stjórniin gerjr pólitiska
vittii sína að umboðsmönimim sín-
um, þeglar hún þarf aö verja fé til
innkaupa. Hún lætur þá ríöa á
vaðið og kaupa hlutinn, hvort sem
það er land til bygginga eða vélar
í gufttskip eða útbúnaður til ís-
hafsfcrða, eða hvað annað, sem
vera vill. Viinirnir kaupa með al-
gengu markaðsverði, en stjórnin
kaupir svo aftur að iþeim með upp
spneugdu verði, sem er lapgt uian
viö alla sanngirni. þessum gróði,
sem nefndur er “afrakstur” (‘rake
off") stinjga svo vinir stjórniarin'n-
ar í vasa sinn, og nota til þess,
að gera \-eg sinm greiðari i ríkis-
þiugsætin viö næstu kosningar.
Undir þesstt fvrirkomulagi er rik-
issjóöurinr, látinn borga kosnínga-
kostnað þeirra, sem eru frjáls-
lyndir. í þessu felst, eins og allir
geta séð, hið mikla frjálslyndi uú-
verandi Ottawa stjórnar, að hún
fcr dásamlega vel með vini sína,
á kostnað — ekki sittn eðá þeirra
— heldttr á kostnað almiennings.
Til hvers væri lika, að láta þjóð-
ina borga ártega um 60 mitiómr
dollara í innfltitningsto-ilum — :
staö 20 inilíóna, sem óJukku “aít-
urhaldsstjórnini lagði á hana — ef
þeir mein'H, sem hjálpa stjórninni
að málum í þingmu tiJ þess að
auka tollálögur á þjóödna, eiga
ekki aö fá neitt fvrir snúð sinn ?
En þó er svo aö sjá, sem jafuvt l
Nova Scotia möniium hafl þótt r.f
lamgt gengið í þessu efrui. En það
hefir eflaust komdð til af því, að
þeir hafa ekki verdð búnir aö læra
stjórnvísindin nógu rækitega. ]>eir
gengu svo langt í sinum einfeldnis-
lejga ofmetnaði, aö þeir hugðust
að setja út mann af Conservative-
flokknutn til þess aö sækja í Col-
chiester kjördæmmu um rikisþdng-
sæti viö næstu kosningar á móti
stjórnarsinii'a. John Stanfbeld v&r
beöditm að sækja um sætið, tdl þess
hann gæti í þinginu lýst óánægju
Nova Scotia búa yfir þeirri ráðs-
mensku Laurier stjórnarinnar á fé
ríkisins, sem að fratnan er getið.
En ekki v‘ar það fyr komiö í há-
mæli, að John Stanfield ætlaði að
sækja rnóti stjórninni, en hún.sendi
menn á fund hans til þess aö til-
kynna honutti', að til væru tollög í
Canada, og að stjórnin hefðd vald
til aö sníða þau eftir vild sinni.
Jón var imintur á, að hairn vœri
forseti félags, sem framleiddi
prjónJes og að sá iðnaður væri
verndaður undir núgildandi toll-
lögum. Félögum hans í stjórnar-
neimd félagsins v-ar jafnframt til-
kynt, að ef Jón sækti uin þingsæti
fyrir hönd stjórnar andstæðing-
anna til þess í þinginu að herjast
móti sviksamlegri ráðstniensku rík-
ísfjárins, þá mundi stjórnin taka
alla tollvernd af framlwðslu prjón-
fcs iðmaðarins, og þar með gera
eigndr Jón« og félaga hans arð-
lausar. ]>egar félagax Jóns fréttu
þetta, bönnu'ðu iþsir honum að
sækja um sæbiö, töldu það eyðd-
Legging eigna sitttva og iönaðar.
Af tvennu illu töldu þeir skárra,
aö líða rán á ríkisfé til stjórnar-
vina, en aö vera sjálftr rúöir at-
vinnu o|g eignaarði. En Jón var
ekki frjálslymdur. Hann skoðaöi
það helga skyldu sína, að berjast
fyrir frómlyttdi í meöfcrð ríkisfjár-
ins, taJdi það fé vera þjóðareign,
jaifnt þeiirra sem væru Conserva-
tivar, eins og hiitna, sem kölluöu
sig Ldberala, ög að öllutn heiðar-
fcga hugsandi borgurum bæri'sið-
ferðLsfcg skylda til þess, að taka
saman höndutn til satMeiginlegxar
verndar himnn sameiginfcgu rikis-
sjóðseignum, gegn vfirgangi óhlut-
vandra- fjá'Pplógsmanna. Hann
kva-ðst því tnundi halda áfram
sókninni, hvað sem félagar sínir
segðu. En til ;þess að kotwa þaim
úr öllum vanda, bauð hann að
kaupa allar edgmir þeirra í félaginu
svo að hann yrði éinn í tapi ed
il'la færi. Sjálfur kvaðst hann ekki
hræðast hótanir stjórmarinnar úm,
að eyðifcggja iönaö sinn og, gera
alla vinniimenni verkstæðisins at-
vinnulausa. John Stanficld benti á,
að þó stjórnin svívirti stöðu sína
með hótumim utn að eyðileggja
atvdtmuviegi þeirra, sam ekki gætu
samþykt stjórnar athaímr hennar,
þá myndi henni ekki haldast lengi
uppi slíkt háttalag. Ilann las upp
bréf, setn maður riini í álomtTeal-
borg ribaöd til blaösins ‘Gasette’
rétt fyrir síðustu almennar kosn-
ingar, og sem er á þessa ledö :
“Eg tr hluthali í ýmsum i'ðnað-
arlélögum lær i borginní, og ég er
sjáilfur fcer um aö vitna og aö
sanna, aö mörg hinna stær.stu iðn-
aðarfiélaga í þessari borg hafa ver-
ið þvinguð á ýmsa vegnt af vissttm
fciberal uimboðstnönnunt. Sumtvm
verksmiðjueigendumnn lvefir verið
sagt, að cf þeir vildu ekki, að toll-
lögunuTn yrði breytt í ýtnstim at-
riðum, þá yrðu þeir eit'thvað að
giesa. Hvað þetta “eitthvað" var,
er ljóst. Leyfið mér að tilfæra ei'tt
dæmi : liitvn af þessutn umboðs-
mömnnn var sendttr inn á stjórn-
arnefndar íund til þess að skýra
aifstöðu stjórnarinnar. Hann sagðd,
á óbrotinmi ensktt, aö fciberal-
stjórnin hafði ver k stniiðj ueigc nd -
urna algerfcga á valdi sínu. At-
hugið þetta ástand : Stjórniin örf-
ar innflutning varmngs frá Banda-
ríkjuttum og gerir þanmig verk-
smi’ðjtK'igcti'd u tt uttt ómöguLagt, að
borga hærra kaup en þeir gera,
svo aö verkuintenn þedrra tái stað-
ist vaixamdi kostnaö allra lífsnauð-
symja. Og satnt kotna flokksum-
bo-ðsm'enn og heimta tillög i kosn-
imgasjóð stjórmarinmar og bedta í
sumutn tilfellum hótunum tiJ þess
aö knýja út féð”.
John Stanfield las enníreimtr
U'PP úr blaðinu “Sidney Record",
sem er I/iberal blað, svolá'tandi
klausu, settt stóð þar ednutn degi
fyrir aukakosminguna, sem fór
fratn í Cape Bretom í fyrra :
“Vér beygjum os-s undir atkvæði
kjósendunna. A morgun sýna þeir,
hvort þcir vilja, aö stjórniin geri
nokkuð tneira fyrir iðmað sinm. Ef
þeir sýna velþóknun á gerðum
stjórnarimuar, þá h'rinvtum vér að
hún haldi góÖvcrk,i sínu áfram.
En ef á hinn bóginn fólkiö lýsir
vatiþóknuti yfir gerðutn' stjórmar-
innar, þá er það sama sem skipun
tiil Ijennar, aö hætita aö hJynma að
þetm. íbúarnir í Sidmey Mimes e.ru
dómarar í hvað gera skuli ,í þessu
tfttiti. Stjórmin fer eftir ákvæði
þeirra, hvert sem þaö verður".
Meö þessu var kjósendunum
sagt eins Ijóslega og orðutn verður
að komið, að ef að atkvæði þeirra'
féllu inóti stjórnimii, þá tæki hún
tollvermdina aif kolaiðmaðittum, en
ef ,þeir greiddu þau meÖ hennd, þá
yrði tollverndin aukin. Frá sjómar-
miði Comsórvaibiva er þetta sama
og að segja fólkinu, að ef ]>að
gredöi atkvæöi samkvæmf þvi,
sem samvizkan býður því, þá
veröd það svift atvimiu mögttfcik-
ttm. þeir Liberölu segja aftur á
rnóti, að þetta sé lofsvert frjáls-
lyndd af stjórndnnd, að láta kjós-
endurna ráða sjálfa hvaö þeir geri.
Hitt sé föðurlcg skylda stjórnar-
inngT, að benda ]>eiim á, hverjar af-
fciðingar hver sú stiefma h'afi, setn
þeir kunni aö taka.
Söm er sagan í öðrum kjördæm-
um. Tollverndarlögum rikisins
virðist undir núverandii fciberal
stjórn' vera beitt sérstaklega til
þess, að hefnast á einstokum
mönnum og til aö verölauna ö>ör-
um. Svona var þaö í fcondon kjör-
dæminu í Ontario, semi' Hyman
ráögjafi sat fyrir, aö 2j£ prósemt
aukatollur var á síðasta þingi
set'tur á garfað leöur innflutt í rik
iö, — lara til að þóknast Ilytnan,
setn sjálfur er sútari og á sútunar-
verkstæði þar í borgimm'i.
í þessu fclst sú L'iberal fcxía,
sem kjósendunutn er ætlað að læra
að þess meiri svikstmd, sem einn
maöur fiær britt í kosndngum í
þágu Liberal flokksins, þess medra
er honum verðlaunaö úr ríkissjóði.
þaö sannar Hyman máfið. En því
ednbeittari, sem rinn kjósandi er í
því, að andæfa hmeyxli þessu og
að koma á hrieinferðugu stjómar-
starfi, þess mair hefnist stjórnin á
þeim hinutn satna, ef hún fær því
komiö viö. þaö sattnar hótundn
viö ötaníield.
Geta nú ekki allir séö af þcssu,
að það borgar sig be/.t aö vera
fciberal og ‘‘þiggja sa'md” af Ot-
tawa stjórninnii úr lamlssjóöi ? —
þessi tollniálasbefna fcaurier stjórn
arinnar heftr og þaö ttl síns ágæt-
is, að þó að — samkvæm't þess
flokks eigin kentiingu — tollhækk-
undn, sem gerð er í verndar og
verölaunaskyni viö vimna, hækki
vöruna í veröi og þyngi að því
leyti gjaldiþoli almennings, — þá
verkar hdfm-stefnan á iðmað óvin-
anna í öfuga átt, svo að alt jafn-
ar sig. ]>að, sem landsjóður er
þar látinn tapa, þaö græöa fc'iber-
stjórnar vinirnir.
Vissutega er ég að l.ugsa ttm að
verða Idberal.
Fátakar barnamaður.
ÍSLAND
Stutt Ytirlit Yfir Frarnfftrir Þess
í Hvivetna á Sídustu Árutn.
Eftir Á. J. JOHXSON.
III.
B ÚNAI) A RSKÝR SfcUR
Fyrir og ttm aldamótin fækkaði
tala býla utn nálega 22 á ári oa
frainteljendur um 30 á ári, en sið-
an 1903 heftr tala býla óg fram-
teijeuda hœkkað aftur árlega, um
sötnn tölu og nam fækkundnni áð-
ur. Síðan fór aö birta yfir land-
búna'ðinum (stnjörbúiu m.H.) hafa
bæmdur hætt að flytja af jörðum
sinum í kanpsriaðina eáns rnikið og
áður, og í því liggur fjölgun býla
og framteljemda síöustu ár.
Nau'tpeningur á öJlu landinu var
1880 tuttugu þúsund og sjö hundr-
uð, 1890 átján 'þúsund og eitt
hundraö, 1900 tuttugu qg tvö þús-
und og fimm hundruð, og 1905
tuttugu og sex þúsund átta hun-d-
ruö fjörut'íu og sjö. Aö meöaltali
er nærri fjjögur þúsund naufigrip-
um ffcira 5 síðustu árin, en 10 síð-
ustu árin fyrir aldamótin, og taJa
káJ£a árið 1905 sýndst b?nda á, að
meirj fjölgun sé í vændnm.
Sauöfémaöur á laiidinti var 1880
fjögur huiKlruð ]>rjátíu og tvær
þúsundir, 1890 fjögur hundrtið og
fjórtán þúsundir (þessi ár eru
lömb ekki talin meö í fjárfjöldan-
urn), 1900 sjö huiidruö fjörutiu og
át'ta þústtnd (lötnb meðt.), 1905
sjö hundruð ábtatíu og setx þús.
átta hund'ruð sjötíu og sjö. Hátt
á áttunda hundrað þúsund, eða
rúmfcga gfj kind á hvert manns-
barn í landdmt. Sauðfé heftr aldrei
orðið eins margt og ntii. A einu
ári 1904—1905 fjiilgaði það um
sjötíu og eina þiisund.
Gai’tfé ier fátt. Árið 1901 var það
340 kind'tir, en 1905 fjögur hundr-
uð þrjá'tíu og nítt kindur.
Tala hrossa hefir verið eins og
hér segir : 1880 þrjátíu og tvö
þúsumd og fjögur humlruð, 1860
þrjátíu og edtt þúsund og tvö
hundrtið, 1900 þrjátíu og niu þús.
og sex hundruö, og 1905 fjörutíu
og átta þús. niti lmnd'ruð sjötíu
og fitnon. Tala l.rossa vex hin síð-
ari ár um þúsund á ári.
Stærð túna er talin í skýrslun-
nm 1886—1890 tneðaltal .þr.játíu og
]>rjú þús. val'larda|gslát'tur, 1900
fjöru'tíu og fjiigttr þus. vallardag-
sláttur og 1905 fimmtíu og sex
þús. sex hundruö þrjátíu og firant
vallardagsl. Ttinin á íslattdi voru
því áriö 1905 tólf þús. sex hundr-
uð þrjátíu og fimm vallardatgsl.
stærri, en á tíu síðustu árum nít-
jándu aldarinnar. Hækkumin 4 sið-
ustu fimtn arutn nemitr nál. tíu
þúsund vallardagslátt utn, og sýn-
ir það, að landsmenn eru alvar-
fcga farnir að hugsa ttm að rækta
jörðina, þó ennþá megi finna það
að, að þeir e;kkd alment brúki
rébta eða heppilega aðferð til /þess,
og vierði ekki eins mikið á.gengt og
skyldi. En vonandi vex áhugi og
þekking fyrir þessu ár frá ári.
Veiferð íslands er mikið undir því
komin, að landsmenn kunni að
hagnj'ta sér jörðina.
Flatarmál kálgarða hefir stöð-
ugt farið vaxandi. Árið 1880
voru þeir 288 vallardagsl., 1890
401 vallardagsl, 1900 640 vallardag
sláttur og 1905 930 vallardagsl.
þó fratnför sé talsverð í þessari
grein, þá er hún ekki edns mdkil og
vera skyldi. íslendingar eiga að
stækka kálgaröana sína, í það
minsta svo mikið, aö þedr þurfi
ekki aá kaupa eitt einasta pund
af jaröávexti frá útlöndttm. ]>eir
hafa nóg af góöri jörö fyrir jarð-
epJarækt og nóg af áburði. Stórir
jarðeplaakrar gætu veriö víða 4
Islandi, og verða innan skams.
Félagiö “Njöröur” á Stokkseyri er
visir í þá 'átt og fleiri fiélög og ein-
staklingar munu á eiftir koma.
þiifnasléttun heiir verið þessi ár
efns og hér segir, að meðaltali :
1871—1880 ..... 63 vallardagsl.
1881—1890 ..... 146 0
1891—1900 ...... 378 “
En 1905 voru slóbtaðar 731
vallardagsl.
Indriði Einarsson segir : “Sé
eins miikið sléttað árlega hér eftir
og á árunum 1901—1905, eru mienn
101 ár að slé'tta öll tún á landdnu
einu sinnd". ]>annan árafjölda ættu
landsmienn sjálfir að stytta utn
þrjá fijórðu í þaö minstia, og vera
búndr að slétta öll tún á landinu
ekki seinna en árið 1938- Mjög
mikið hefir áhugi manna vaknaö
á síðustu árutn fyrir þvi, að af-
gdrða tún, engi og heimahaga.
Á nokkrum stöðum hafa tiictvi*.
myndað stórfélög til aö afgirða,
t.d. í Fljótshlíö undir Eyjafjölluin
og viðar, og l'átið gera girðmgar,
setn kostaö hafa svo þúsundutn kr.
skiftir.
U111 aldamótin eða árið 1900
voru allar girðángiar áttatíu og
þrjú þúsund og þrjú hundruö faðm
ar, en 1905 hundrað og íjögur þús.
og fimm hundruö faðmar. Með
sama áframhaJdi á girðingum, sem
hefir veriö fimm síðustu árin, ættu
öll tún á landinu að vera afgirt
árið 1932.
Vatnsveitinigar og vatnsveitinga-
skurðir hafa og fjölgaö mjög síð-
ari árin. Saraa er að segja um.
lokræsi, safnhús og safnþrór.
Bún/a'ðarlélögdn eiga mestan og;
he/itan. þátt í ölluin framförum i
jaröræktinni. Búnaðar fiélögin
gera mestan hluba allra jarðabóta
á landimt, en þau eru mikils til of
fámenu'. Árið 1905 töldu þau fjög-
ur jnisund fjörutíu og tvo tncð-
li'tiii. Búnaöarfélags menn léitu ár-
iö 1901 vcinna 27 daga á hvern ié-
lag.smann, en 1905 31 dagsv. á fé-
lagstnajtn hviern.
Aætlaö er, aö jarðabætur á síð-
ustu 12 árum hafi kostaö ú land-
inu 2—3 miiljóndr kr.
Skýrslurniar um heyfieng eru ekki
na'rri rvákvæmar. Eftir þrim fcng-
ust aö írteðaltali á árunum 1891—
1900,fimm hundruð tuttugu og tvö-
þtis. hestar af töðu, og ein miljónt
hnndrað 1 firrmitíu oa þrjú þúsund
ltestar ;if útheyi. En á árunum
1900.—1905 aö meöaJtali níu hund-
ruð og ndu þús. hestar af töðu, og
ein miljón tvö hundruð fiiiMtttíu
og iþrjú iþús. hestar af útheyi.
Töðufall er meira eftir aldamptin
en ifj-rir þau ; 'tnnin botur girtv
stærrd og í hetri rækt víðasthvar.
Af' jHrðcplum fcngust árið 1886
aö eins sex þúsund tunnur, en ár-
ið 1905, nítján árutn seinna, tutt-
ugu qg fimm þúsund tunniur. það
ár voru fluttar inn í landdð tæpar
sex þús. tunnur af kartöílum, ekk-
crt af rófutn eða næpum. Jarð-
©]>la uppskeran er 1905 álitin að
vera nærri tvö hundruð þús. kr.
viröi. Mótekja hefir aukist mjög
síðustu ár, vex um frmm'tíu þús.
hesta á ári, og er þaö vottur um
vaxandi jarðrækt. Eins og menn
mmna, var áður Syrr mikiö af á-
burði brúkað tii eldsneytis, en sem
beitur fer, er það að leggjast ndður
og áburðuninn nú brúkaiður til að
rækta jörðina. Hrísrif fier minkandi
árlaga, og er það gleðifcgur vott-
tir þess, aö landsmenn séu vaknað-
ir til umhugsnniar um, að fara vel-
tuieð skógana, með öðrum orðum,
séti farnir að hugsa um, að klæða
landiö.
IV.
MANNFJÖLDI
meö ffciru.
]>eigar manntal var síðast tekiíí-
á tslandi 1. nóv. 1901, var fólks-
ööldinn þrjátíu og sjö þús. fjög-
ttr hundruð sextíu og tveir karl-
menn, og fjörutiu þúsúnd átita
hundruð ábtatíu og fimtn' kven-
menn, eða alls sjötíu og átta þús-
und þrjú hundruð fjörutíu og sjö
manns. Frá því manntaJ þetta var
tekið ti-1 ársins 1905 hafá fæðst
niu þúsund sex hundruð sjötíu og
tvö börn, eti dáið fimm þúsuttd
sjö hundruð þrjátíu og sex rnanns..
Á þessum árurn haja fluzt út úr
landinu (liklega mest til Ameríku)
fyrir dyggálega þjónustu vestur-
fara agientsins Sigf. Eymundsson-
ar í Reykjavík, nál. þúvsund m&nns
Fþlksfjöldinn í lok ársins 1905 er
því taliiwi að vera náfcga áttatíu
I