Heimskringla - 06.08.1908, Blaðsíða 2

2 blN
•WINNXPEG, 6. 'AGtST 1908
HEIHSKmNGU:
HEIMSKRINGLA
Pablisbed every Tharsday by
The HíÍDiskringla Níws 4 PublisbÍDjr Co.
Verð blaðsins 1 Cauada o<r fíaadar
$?.00 nm Arið (fyrir fram borgað).
Bent tii Jslaads $2X0 tfyrir fram
borgaðaf kaapeudam biaðsius hér$1.50.)
B, L. BALDWINSON,
Eelitor A Manager
Office:
729 Sherbrooke Street, Winnipeg
P. O BOX 11«. ‘Phone 3512,
Loforða-efndir
Liberal flokksins
(Framhald).
í síöa»tia kafl>a þessarar ribgierö-
ar vair sýimt og sanmaft, hveimig
'Ixmirier s'tjórii'm* hefir Jag't sig í
ir-aimkróka til þess, að rýja Can-
•sKÍia ríki ai landedgjnmi þess, og
kotna þedm i hcmd'iix fárra ‘Váin-
Tæðd.smia nin.a”, sern í liðdmná tíð
-haía veitt “I.i'betal” flokkinum tir-
.ugigsust fylgd, — fyrir svo litið
verð, að það er saima og ekkert,
lnaia tiJ þess, að “l'iiberal”-vinir
'Stjó'rniariinnar getd grætt þÚSTJND
" FRÓSKNT á þjóftJiaðdinmn.
Nú skaá sýnt fram á, hvernig
'Ixvuriierstjórninni hefir tiekist að
k(*na fiskiveiSutrr ríkisins í bsoidiur
fárra, ‘ ‘vinræ öisma nna ’ ’, uan lueilan
tnainitiisíddur, fvrir sarna og ekki
«-iitit, og skulum vár svo efbirláta
Döigibiergi, að hæla þedrrd aðtíierð., ef
það vilj, og réttlieta hana, eif það
geitur. Af ávöxtimurm gieta þá
Viestur-Í.slieindingar ienigið fulta
.vdssu tnn srðíarðás tneðviit.und
tlaðsins. Kn svo rmikið skal hér
sagt, að ekkert “libiTal” blað í
AustmyCattadia, h.efir enimþá þorað.,
flfí verja þessí þjóðeiginar.án Da.ur-
der stjórnardunar, eðia að mfiela
•þedim bót, — hva ð sam kann aö
■v.jiröa upp á tisninign,um á premt-
stoíu I/ögbergs.
J5*ns og’ giaftir að skilja, þá emt-
usit ekki þjóðlönd Cunada ríkis
eöa, bimibnrgnægðir þess, tdl þes.s
að íullriŒgja ásælnd stjórtiarv'iina.
jþegnr því sá hluti þ.-irra tnmnn i,
seim fyrstir niáðn í þjóðJöndin og
þjóðarskóigiaii a, voru biúnir að ná
jedgjtarhaldi á eins' mákJu og kost-
irr v.ar á, og þeir voru líklegdr til,
að gcta g'.’Tt sér að notum, — þá
voru satn.t margir vinir eftir, seim
niflkið höfðu til síns ágaetis, frá
flokksíyJigii'sleign sjónarmdðd, en
höfðu verdð a/skiftdr aif stjórn.inini.
Nti var úr vöndu að ráða. I/anddð
var firjð og skógarn'r U'ppgeingndr,
t-il þrárra, er fvrstdr urðu til |>eiss
að tiá í þ'á. Audrútnslofitið var
■ekki aíbendiainilietgt, — stjómdin hafðd
jcngin sérsitök umráð yfir því. —
Ká*ict ráðið var því, að nota vötn
rikíSrjis og sjóitiin umbverfis strer.d
ur þess. jtar æittn að vera Twvg
auðsefi íólgiin til þuss að fullnsegja |
kröíum nokkurra stjórmarvina. Og
•þeiga.r stjémiiin væri búin að ausa
úit í flokksvitii sitiia öllum ríkiis-
flörjdtim, öllum rikdsskógitnum —
þedrn sem að tiokkru ga'gni tmega
kornia nm lanignn. tírna — og öll-
tim fiskivedðanéititind'Um, þá gætu
þó allir vindr hennar súð, að hún
vatrd 'búin. að ger.a -þaö. sem í h'.’um
íir vakli stæði, til þess að frttll-
Miægja 'ásælnii þ?irro, og m.edra væri
*aa*narleig(a ekkd bermtandii af hcnnd
•— þó húm værd “liberaJ” stjórnu
Til þiess því að fullgera verkjð,
skáiíti hún fi'skiveiSa • réittind'unmn
tndJIi nokkurra vina sinma, á þann
hátt, sem húr segir ;
Coiffiee og Merritt ien'gtt ednkar
’fiskived'ðarútt til 5 ára, íyrir $100
á áini, í Jtiessum vötnum :
Cumibierland vatmi, sem er 166
fcrmílur, og
Namew va/tni, sem er 66 fer-
miktr.
Söwtiu miemn fetiju ed.nka veiöi-
rótt til 5 ára, fyrir $100.00 á ári,
í þvssum vötnum :
Cedar vatnd, stærð 285 fermílur.
Moose yatnii, stærð 551 ferm.
Cormoran.t vaitnii, stærð 41 i.rm. i
Atákaimeig vatn, stærð 90 fertn'.
'(Mienin taki eftir því, að letgan fyr
Sr 611 þessi vötn í samieimingrn var
-ítð eáns $100.00 á ári).
Anmar eða báðir þessdr máungar
eigia hefma upp í Winniipe'goses húr
í fylkdnu. þedm tvedmur er þanmdg
.veátt algert einkaleyfi til þess í
næstu 5 ár að r-eka fi'skivMðar í
þessttm vötnnm, sem tdl samans
eru 1320 fermílur ummáls, fyrir
jaö edms $200 00 á árd, og þessum
-»inkarétti þedrra íyJgir það, aði
j>ear mega s.lja hann hverjum sem
.vill kauipa hann, og fyrir hvaða
.verð, sem þedr gieta íemgdð.
F. H. Markey íékk' edmka fiskj-
JvetiBréitt í NeJson áttnd og öllum
-jám, wotii í haitivi iemnia, og að au'k
100 mdlna svæði strandleiigds í
Hudisons flóatium, 3 mílur út frá
lanidi. Með öðrtim' orðurn : Hann
heifir fengið edmkanétt yfir öllu lond
belgi svæðin.u á J00 mílna lönigum
paí’tii. af fióa nttm, þar sam mie«t og
bezt «r aflavon.
línotifiremur hefir bann alla Hays
án«, all'a. J'igeon áttia og aft Great
Slave vaitin, sem er 10,719 fermílur
að stærð.
Allar þessar ár og vötn og
sbraatdlienigjunia við Hud'sons flóann
he-fir hiurra Markey fengiiö til 21
árai gegn $10.00 borgun á áji.
Maalt «r, að honum hafi þegar
verdð fcioðin mállión dollara fyrir
Jxtniruan einokumarrétt smn tdl fiski-
vedðatnina í vötnuni þessum, en
að hann hafi neitað að þiggja svo
smiánaTlegt tdJboð.
Herra Markiey. er lögimaðtir i
smábæ 'einiim' í OnkarÍG, og hefir
því ekki fengiið þessi hlynnmd'i h já
stjórninni tdl þess að stunda sjálf-
ur vedðd í vötnuntim á rwcsta
miannsildri.. Maðnrinn ætlar sér
að stlja vedðiréttinn fyrir hæsta
vierð, semi fáanJiegt er, — og hans
gróði er rikisins tap.
City Capital Cann.ing Compamy
fékk 9 ára ■ednkafieyfi til laxveföa
nneð netnm í Cowiieban ánnd og
Cowieban firðinum, innan viö Ser-
pemitwsa tamgamin, fyrir $58-00 um
árið.
Ji. K. McKemzdio í KeJkirk hefir
fe.mgið 9 ára eimk a-fiskivedðarú.tt í
Atha.baska vatni (2812 fermílur)
og í Desser Slave vatmi (480 fcr-
míltir), — eða 9 ára eiinkaleyfi á
i alls 3292 fermílum af frægustu'
fiskivötninm í V'eS'tur Canada fyrir
að eims $10.00 4 ári. Mælt er, að
bálfrar milíón dollara tilboð hafi
fengist í feyfi J>etta, en hvort það
befir verið þegið, vita tmemn ekki
með vissn.
Archiiliuld áleNee hefir fengdð 21
ára fiskivedðarétt í Jæmes flóan-
um, á 200 mílma limgri spildtt, og
i ölltim ám, suitn rienma úit í flóann
á^þoirrd s]>ild'tt, — fyrir að tdns
$10.00 á ári.
Alls befir hdu ‘‘frjálsJynda” og
góðig.jairna Daurier stjóm veatt
vduiiim sínttm einokunar fiskivniða-
rót't á 15 þústtnd ferm.ilum af fræg-
ustu fiskdvötnum ríkisiims, og þús-
undir milna a.f be/tu fiskivefða ám
i norðtir og vesturhluta Camada-
ríkis, og þú'sumid miJu.r af strand-
k'ti'gjtt í 'tvedm'itr 'bewtti fiskivedða-
flóum ríki'.sdms, um tímiabil frá 5 ti,l
21 ára, — fyrdr alls $280.00 á ári.
þc'ttia er alt, sem enm þá hefir
kornfst npp í þinginu um fiskiveiða
le.iguibrall stjórnarinmiar. Vera m.á,
að meira ha.fi feigt vierið, þó emn
sé(Jyað hulið, — em sá kemur tími,
að }>að verðttr lýðum Ijóst.
/
Stjórniu hefir gert það, sem hún
hefir gieitaö, t.il þess að koma í veg
fyrir, að þe'tta yrði opinbert, og
bemdár það ónejtamfega á, að hún
fimmiT tiJ þess meS sjáWri sér, að
ekki cr alt sem rét'tast itnnið, og
uð hún álí'tur sér það hollast, að
fólkið viti sem mdnst tim þ.tta.
*En eigi að síðtir befir hún orðdð
að já'tia alt þetta í þimginu, — þó
fyrst eftir að andstæftingar hiennar
voru búndr að gnaíast fyrir allar
sammi.iniir í málinu, svo að öll ttnd-
am.!iærsla var ómöguJeg.
Kf að Lögbtrg hefir þá sannfær-
ingu, a.ð húr sé hyggdlega og ráö-
vamdJiega íarið með rikiseignirmiar,
þá æ.tti Jxað aö segja svo afdrátt-
arlatist, svo að kjósendttrniir fád
að vitia með algeröri visstt, hvern-
ig það er innræt't. það tjáfr ekki,
að þeigja svoma hJuti fram af sér.
J>að vierður annaðhvort að vera
með stjórninnd í þessum máltim
eða á mió'ti benni. íslemddngar eága
heiimtingu á að vita, hvort heldur
er.
F,rá sjónarmiði Heimskrimglu er
það fljótast sagt, að )>að eru etng-
ar sögur æf nokkttrri stjórn i
nokkru Jand'i, sem svo gJaepsam-
lega hefir sóað edgniwn ríkisins til
þess að auðga einstöku “einræðýs'’
flokksvini sín», — eins og I.a.urie.r-
stjórniti hif.fi r gurt síðiam hún
komst til valda fyrir 12 árum.
Hvernig hefir feiaurier stjórnini
Eirið misð •fjárhirzlu ríkisins ? —
Mjögi svo á samja hátt og httu hieí-
ir far.ið með aðrar þjóðeigndr þess.
Hún hefir ausið út ríktsíénu á báð-
ar þeinditr, til þess að aitðga vind
sínia,, og vissvitjHndd rúð ríkissjóð-
ínn um feikma ^íjárup.phæfíir, og í
flestum tilí.Jlum beinlínis hilmað
yfir rtveð ræning'jttnum og gert sig
meðseka þ^jn.
Tökum til dærnis innflntndnga-
málin, .siem áðttr hafa að nokkrtt
verið rædd í þessu. blaði. það hcf-
ir verið saiMiað i þinigdntt, og af
stjórninni já'tað, að hún hafi borg-
að $367/245 tíl íé-l i.gs þess, sem
iM$nt var North Atlaotic Traddng
Comipainy, fýrir innflytjendtir, sem
það frélaig áttá að^haia flntt tdl
Canada,. Samnin.gar vortt gerðir
vað fcJag þeitita árið 1809, af að-
stofíiar mnanr í k i sr áðgjæfa Snuart
óg W. T. R. Pr'f-ston, innflutniing'a
umboðsmamini. það var svo umi
samið, að félagið s’kylda íá 17
shdl'lénigs oig h pemce fyrir hvern
lainidbniniaðar imnflytjanda yfir 12
ára. giamlan, upp að 10 þú.sumd
mainmts, og 20 shilling's fyrir hvern
yfir J0 þúsund og u.j p að 15 þús-
und munns, og 25 sbiJIdngs fyrdr
h.vern hiaus fyrir alla yfir 15 þús-
ur.d manns. þtssir samn'inigicir
voru feymiifegiir, og það v-ar ekki
f.yr em þeir voru bnmiir að vvra í
giJdi svo árum skiítd, að fuxið
var að veita því eftdrtekt, að
þcssu svokaBaða “North Atlantdc
T rodimg Company” voru árfeg.a
bongiaðar mdklar fjárupphæðir úr
ríkissjóði. þegar íariö var að
grieiuslast eftir þessu i þim.gámi, þá
rueitaði stjórtiini aJpertegia að
segija, hv.erjir félagar þessir vænt,
stm búið var að borga úr ríkds-
sjóði hátt á fjórða hLindrað þús-
und d-oUara. Að síðustu varð þó
stjórnin að játa, að f'Jag það,
setrt hún hrafðd samiö við, b.fðd
ekkii verið til sem liigmyndað fé-
Iaig fyr en 5 árum tftdr að samm-
iniguriinn var gerður vdð þiað! J)á
fúkk það lö.ggdldingu á Gurnsey
eyju, tn aðal skrifstofa þess var í
Amsterdam á Hollandi, i einn
lRJu herbergd. |>ar imst aldred
nuiinn maður inmd, cn tréfum. til fér
lagsdms var kast-aö inn j*m *riíu á
hurðdnnd, og edn.hver sóttd þnn
bréf og borgana ávisanír Caniada-
stjórnar fyr-i-r i.nnflyitj?ndurnia, sem
þvtta ímynd-aða félag — sem þó
átiti ickk'i rt skip — fluttd tiJ Cam-
ada- Krf lögfræðimgur félagsins
var A. K. Ate'X,aii(k-r, temgdasonmr
Pres-tons, þ?-ss er samnángdnn gerði
við imynda'fta félagið. Og þegar
í' laigdð var mvnd'.ið og löggilt, þá
voru mieftl.imir þuss vindr og ná-
frantlur lögmannsims. Kn vitam-
fe.ga hö-fðtt þ:ir ekkert við fúlagið
að g?ra <at*nað cn lána nöfm sdn 4
löggiild nigarskjul'i'ð. Hdna sönn'u fé-
laigsmcnn. þá s m pen'iiti'gana hafa
fringdð úr fijárbir/.ltinmá, veat engdnn
ttm. Stjórnin befir verið alls ófá-
attiteg 't-il að opiiitibu-ra nöfin þed.rrai,
— að edns hcfir Jrún gefið þá skýr-
in'gtt, að ef það yrði opdn&ert,
hvierjir þ ir mcmin væru, þá myndn
þdr verða rueydd.ir til þess að
fremji sjáJfsmorð. þeitta \ irðist
bendiai tdl þess, að ckki s? alt cdns
og það á að vera, því alment er
það ekki talin sjálfsmorðs sök, að
gie-ra hoiðartega og ráövamda verzl-
un við t'ina lamdsstjórn.
J>aö var ag játiað af lir. Smart,
að barn á brjóstá væri talið sam
landibúmaftar innflytjandd og .að
ftill borgun- væri því veátt fvtir
hvern slíkan innllyitj anda sam-
kvæmt sammdngi.
það var og samnað, aö þessu í-
myndiaða félagd var borgað fyrir
hvert manmsbarn, sem kom tdl
land-sins á vissum árum, hvort
sem það hafði nokkra meðgjörð
rni.'ð fliitmn'g fólksins eða enga..
•í samiteika sagt, h;fir stjórndn
aJdried getað sýmt eða s:-Hiin.að, að
þ."tta féJaig hafi flutt eða baft
n 'im, áhrif á flii'hndng eins ednasta
miiinms tdl Canada. Kn þó hefir
hátt á fjórða hundraö þúsund
dolJara verið horgað tdl mammia,
sem stjórnim sjálf viðurk&nmir að
muudu verða aö fremja sjálfsmorð
cf Camada ]:jóðin, s.m lagt hclir
til penimiga.i*á, fcmgi að vita, hverj-
ir þ?dr væru.
Kallar I.öghcrg þet/ta heiðattega
ráðsmiemsku á fé almemmdmgs, eða
tfðf.-rð stjórnarimmar í þessu máli
sæmandii bed'ðarlegum stjórnmáJa-
ínörimnim ? Vcit eklci hlaödð þið,
semi er á allra anttara vitund, að í
þssu máli er að ræðn ttm beimam
þjófnað tt.r ríkisfjárhdr/.lunmd, og
að þýfið hefir gemgdið tiJ manna,
s:m alþýðtt grtinir að standi ekki
langt frá ráðgjafasætnmvm i Ot-
lawa ? (Medra).
•------—♦-----*----
íslenzkur st jórn mál afundu r
í )Selkii k-báí.
Futid um ísten/k stj rmmál héldu
ísl.uidingar í Selkirk, Man., að
kveldi þess 29. jújí í sal Good-
temipJara. Herra K. H. Kristjáms-
scn var kosimm fumdwrstjóri, em
súra JÚ. S. Thorlakson skrifari.
J>egar ftmdarstjóri hafði skýrt
fr.á tilgangd fumdiiriits, bað Jterra
Mattihías Thordarson sér hljóðs og
•bar £ram svohljóðamdi tillögu til
yfirlýsim^ar, er nokkrdr menn, er
hoðuðu tdl íuuidarín'S, höfðu komið
sér síimíin um1:
“Vér íste'ndinigiar í Selkirk, Mana-
toba, lýsum hér með yfir því áliiti
v-oru, aö frumvarp um “rétitar-
samibamd Islamds og Danmerkttr”,
sem rnieiird hJut-i milldlamda nefnxlar-
iwnar sam/þykti, hafi i sér fól-gið
ai'sal á réit'tindum ísfemcku þjóðar-
imnar í hemdur Dönum, sem vér er-
itm s '.mmfærðir ttm, að myndt reyn
aist ób.m.imgja íslímzkn sjálfstæði,
©£ að lögtim yrði. . J>eiss vegma er
það skoðun vor, /uð þjóð og þ.imig
ærtrtilræ'ðr^i. vorra á ískimidi æt'ta að
fcJla írumvarpið, em í þess stað að
kTtifjiisrt fullkomins sjáJfsforræðis
og algerðs aðskílniaðar íslamds úr
himmii dönsku ríkishedJd, samkvæmt
kröfurn Skú'la Thoroddsems.
‘‘FTel.sisbariáittu ísleti/.ku þjóðar-
immctr á þedni grumd'VeJJi vdJjum vér
eiimmiig að Vestur-í sIu'iidLngiar styrki
verktega t samráði vdð forvígds-
inemn henmar á íslandi
Síðam fór hann nokkrum orðum
uim tillögiima, og. talaiðd um nauð-
sym þess, að vér Vestiir-í'.sJienddug-
ar styrkjum í orði og vierki freJsis-
hariáttm bræðranma á Islamdii.
Síðam. bað hcrra Kl. Jómssom sér
hljóðs og studdd t'illöguma irueð
skörutegrj ræð'u. Hamm sagðd, að
ekfeeTt gaigmaði tisJ'enddng'Lim minmia
em aJigert sjáJlsforræði mála þedrra
og að sjáJfsagt sé, að vér I-sleod-
im„ar htér vestcim hufs styrkjum 1s-
kndiimigia Jteknia, ekki bara í orði,
hielðbr og líka Vierklega. Okkur
k( md haráttan öllum v.ið. M.iri
hlut i ni’ínidarmamn i hefðt brostið
hug, þó viljinm ha'i verið góður.
Að edms ednm, Skúli Thoroddsemi,
hjeiliöi h.’.ft nægiliegt hugrckki tdl
þss, að krcfj ist afls þc.ss, sem ís-
1. mdimgar eiga heimt'imigu á.
mæla á mióti, Jxar sam við slíkt
ofurefli var að otja.
O'írt höfðu ísfemdiogiar orðið að
sætia alJþ'tingum kjörum frá harð-
stjórnar hömdium konutiig.a sdmmai,
emi el'drcd bafði þó yfirgamigur
þeirra komdst tdl háúfs við þessar
aðfurir Kristjáns komimgs Jrriðja.
Knda munit fá dæmd vera til þess,
að fátæk og vurnarlams þjóð hafi
nokkru sdmmi vcrið kúgnð og sví-
vixit tneö öllu tndma vægðarleysi.
Að ógma frdð'hrelgium þinigmönmum
á lögmæt’U þ'imgd þjó'ðardnniar, er
stjórmarfijrsleg'ur glæpur og lamd-
ráð', — en þar sem vopndin eru,
verða Jögin að lút-a.
Kdigd wir erindiim Hvitf?lds held-
ur lokið inc-'ð því, að kúgia alþámigd
tdil samþykkds vdð komungsiboð.
Og ckki bar þtð siður vott um
virðdm.garteysi Da.nu á persómu-
freJsd og lögmn lamdsbúa, þogur
Krdstof.r mcð aðstoð Gissnriar
byskups lút banditaika Ögmund
PiáJsson byskup, — dágott sýmis-
horn uf e'ðallyndd þetirra við Í'S-
fcmd.imga, eða hitt þó hieldur. Kftdr
að baía flutt bar.n út á skip Hvit-
felds, lofuðu þedr homitim-- frelsi, ©f
hamm v.iJdd gefa konumigi allar jarð-
ir síitiiar og góss, s?m var mjög
Flierra Björn Byrom talaði þá
nokkur orð og tók í sama streng.
Síðan v.ar tillagum biorin upp til
aifckvæða og samjvykt í einu hljóöi.
J>á gerði hr. 'Matfchías Thordar-
scm tiil 1 < gm, studda aí hr. B. Bvr-
om,, að sendia símskeyrtd. tdl Blaða-
mi?.tvniaf?Jagsdms í Reykjavík. Sam-
Jyykfc.
J>á bar sána N. S. Tihorlakssom
fram til samþyktir Jiaminiig orðað
s'mskieyfci :
''þjáðin kr.fjist fuJJra réfctdnda,
Vtesfcur-lsfendámgar styrkja’ ’.
Var það 5>amþykt nneð öllum afc-
kvæðttm. ,
Síðam v,ar fu.nd-i slitiið.
í umbioði fundardns,
Matihíns Thordnrson,
N. Sigr. Thorlanksson.
Sambandsmálið
að fornu og nýju.
mdkið £é, því að bann var auðug-
ur miaður. Ögmundnr varð }>essu
feigdmm, því hann þráðd ekkert fpek-
ar, 'effl’ að fá að li'fa meðal viinia
simma, eins og eðlitegt var, þar
sem hair.n var bliindiur o£ ósjálf-
bjaTgu fyrtr ejli sakir. Kn hvorkd
gáit'U bænjr hams né elli vakið
mam.nJeg.ar tdilfinmdngr í brjósti
þessara ndðinga, swti notuðu sér
ednsitæðiing'sskap hans t>g vc'iklcika
til þess að svikja úfc úr honium
fjármiund hons. Kkki létu þeir þó
þar við sifcja, a-ð ræna fijárinunum
byskups, heldiir sviku þedr alt
kviemsiJfur Astdís«r svstur hams tiJ
sin, tneð því yfirskymi, að lvún
skyjdd kanpa freJsi bróður síns fyr-
ir það. Kn hún vildd fu’igin g?>f t alla
hlntd' til þess, að hamm yrð'i láitamn
lams úr slikum n’ð'inigshöndmm. —
Kn þrátt fy.ri.r a.lt þ.'fc'ta fé, tetu
þe’ir ha.nn ekkd lausami, og andraðdist
ham.n fiartgj nokkru síðár, og er
mamgra sögn, að haitun hafi dádð
af sorg. Með handtöku Ö'gmtindiar
byskups cr augsýnéleiga 'brortjið á
móiti þ;ssu ákváeðd gamla sátt-
mái’ai: “Komtmgtír skal láfca oss
íiá friðd og ísfe’.n/kum Jögum”.
Eftir Hnlldór Jónsson,
Hensel, N. Hak.
( Fnnn'hald )
Saga þjóðarinnar á komings-
stjórnar tímaibiJ.'mu er full af at-
V'ikum, seim sýna það og sanna,-
að konuugur og mniboðsmieinm hams
— hinir dömsku hdrðsrtjórar —
skirrðust. ajdred vdð, að ibrjóta lög
á lamdsbútmi, né ógma þ?itn og
kúga þá, þcgar þeir þó'ttust þess
við þ'urft', em é^ hiefi ekki táma. né
rtim til þess, að tdlfæra hér neinii
örfá af Jjesstnn dœmum, — enda
eru mokkur dæmi mæigiteg til þess
að sýna ofstopa og yíirgamg kom-
ungs og manna hans.
þregar sú freigm harst út tdl ís-
Utnds 'árið 1539, að Kristján III.
Damrakoniimgnr væri tiekkin að slá
eigm sdmni á fjármnmji kirkna og
klaustra í Danunörku, brá um-
boðsmaömr hirðstjórans, Didrik
frá Mymdiem, við og fcók að ræma-
kliiistrim hér á landd. Vd'ðeyjar-
klausfcur, siem var næst aðseiturs-
stað hans Bessa.stöðum, varð fyrs-t
fyrir þc.ssum Óhöppum. J>am'ga'K íór
bamn á hvíitasummii morgun vorið
1539, tók fólkið, barði Jyað og
særðd., og ro.k ]>aö svo því mæst í
kvnd hrakfeiga l.dkið, e.n geröi fjá.r-
muni þesp og kl lustursins mpp-
tæka. J)i?ssar aðfarir Didrdks eru
sýmitegt brot á þeiirri skuldbnind-
ingu komumgs, að láta Iskmdimga
jj|i friði og Jögum, sem að framan
er gertið. íýn emgri ábyrgð komu
þeiir þó fram á hcndiir rænimgjams.
Öigimmndnr PáJsson, byskup í Skál-
holttt, kom því að vísu til leiiðar,
að Dklr.ik var dæmdur samkvæmt
fatidmáögum íyrir þ.ssa og margar
■aðrar óhæfur, en slíkt hafði ekfci
an.tiirin árangur cn' þamn, að sýma
Islendingium, að konumgur og skó-
sveömar hams vorit áky?ðr;.ir i því,
að vdrða hvorki feinxlslög mé rétt.
Dddrik bjóst jafnvel tjl þess, að
ranu fleiri klausrt'ur, en áform hans
fengu skjót-an enda tm?ð dauða
hnns í Skálholti sama ár.
þó sýmir mæsta dæmd enm þá toet
ur g?rræði konungs.
Jregar konnngi varð það ljóst,
að sdðajbót I>útiers ættii litlum' vdin-
saldmm að fagnia á íislandi, og
Jamdisbúar miunclu aldred ókúgaðir
lögilitdiða hama, s:mdd hamn tvö her-
skip tiJ land’sdns undir forustu
Krisfcofers HvitfeJds, höfuðsmanns
í Sitei'nivíkurbólimá i Noregi, hnns
sama, er áður hafðd brotið lamds-
lýðinm í Noregd til lilýðnd ‘ við kon-
ungsiboð. HctmrL fór til þdfflgs Jxeigar
tr sk.ip hans komu að lamdd, og
v.anst það fljófct, sem væmtia máitfci,
að fá þinigm'emm tl þ&ss að satn-
þykkja vilja kontmgs, Mun þi?r,m
ckka httía þótt ■a.ll-fýisd'tegt, ttð
Sjöttii gre-'in kvcður svo á, að
íslcmdiinigar sknli hafa ]ta>nn rýfct í
Nonegd, sem þeir hafi >beætan hiaft.
Kigtt v.'i.t ég ti'l, að íslenddngar
hafi nokkurn'tíma notið þess rétfc-
ar, end i hafa þedr ef tfl vdH aldred
, krafist hians.
1 ým gneAndn liljóðar svo : “Jarl
| viJjum vé-r hai'a yíir oss, meftan
| banití h'.'Idur frið við oss og trúni-
j að viið yðnr”.
Jjie-ssa sku'ldbiimddnigu mun koti-
ungtir haf t ' rofið fyrst a£ öllum
! sammings aitriðum gamla sáttmiál-
' ains, því þegar cftir dauða hdns
| fyrsta jarls, Gdsstirar þorvaldsson-
i ar, eV hlaiut tdgm siffln og völd lijá
komnngi, að lann'um fý-rir aft koma
íslendingu-m unddr han.s stjórn, —
var þar aklrcd jarl skipaður.
I,oks er 8. og s'ðasfca grein
gnmila káfctmiá'l-iaKs á þessa leið :
“HaJdia sktilmm vér og vorir arf-
ar allan trúiíiað við vður meðan
I þ‘T og yðar arfar baldiið trúmað
1 vdið oss, <>g þessar sáfctmálsgerðir
. fyrirskráfnðar, ,em lausdr (allra
I miála), ef rofin vierður af yðvarrt
liiáffn a,ð ba/itu mnnna víirsým”.
Moð framanskriínðu hefi ég feát-
ast við, að sýma J>.tð og sanna, a.ð
komungur rauí ekki edmn siriini,
hi.ld'tir mörgum siuntmi hverja edm-
ustu miálsgredn gamla sátfcmáitamis,
og var því saitikvain't síðu*tu
gneini þessa sátt/mála — eða grund-
vallar lögum landsimis — b'úiinn að
fyrirgéra þeim forróttindum, sem
h'onum mcð v.issu skilvrði vóru
gefini, samkvæmt þtátitmeéndtim
samndngi, Hamn va'r búimn að fvr-
irgera öllttm réttindum símtvm s?m
kamuitlgur JxjóðanLninar. Kða misð
öðrmm orðitm : J>ar se.in aimnar
sammángsaðilá brá btiifc s'n, var
sammdngurdimn ógáldur, og ísl.md-
i.nig.um gefirn íylstn sögu og laga-
leg rétfcimdi til þ?ss að segja kon-
nmgá upp allri þegnskyfelu og í?jr_
ast sjáJfstæft þjóð. Kn ]>ótit þedr
húfðu tvímeelalamst ré'ttimdá til
þcss, að gcra slíkfc, voru þedr
harla fj.trri því, að bafa afl tdl
þisss, að hrin'da komimgsvttldinu aí
stóli, og ám þess höfftu reittimdá
þeirra litla hagsmuntutega þýödnigu
fyrir þá, á meftan bersbjórnarvald
og konungiakúgum voru alþjó&a-
lög. Kik-ré'tfcindi þeirra urðu arfur
seimnii tíma kynslóðar, — þcirrar
kynslóðar, se>m las harmiasögu
þjóftar sinnar í bJóðsporuim harð-
st.jórans. k.n rétfciindium þassum
tyigdd. skyldain að emdurreáisa hiið
glataða stjórnfrt'lsi þjóftarinmar,
sem feður þairra voru ræntar og
græða þau mörgu sár, aetm böftuls
bemdur h'arðsfcjóranma höfðu sært
þjóð þedrra.
Kn þrátt fvrdr alla kúgun og
lögbrot gerði cngir.m þ'.irr.a kon-
uniga, scm mest og verst gemgn á
ré.ttiimdii landsbúa, miimstu fcilraun
tdl þess, að £á grundviallairlógumi
land'sims (gamla sáfcfcmáJasniumy
brej’fct, fyr em Krfetján fjórði léfc
birðstjóra sínm Hiemrik Bj.lke kúga
og svíkja islenzka þdmgmLmm til
Jxt'iss, að afsala sér öljkm lamds-
réttándtun og samþykkjt, edmveldi
komtings árið 1662.
Tdl þess, að Tnönnutit igafist kost-
ur ái, að dæma ttm það af eiigin
þeJckimgiu, hvort þgssi edmvieldds-
skuldbiíimdimg murni bafa mokkra
rétfcmæta þýftingu eifta lagalegaa
grumdvöll, skal ég mr?ð fámm orð-
um lýsa því, hverndg höfuðsmað-
ur fékk íslemdimga tdl Jness, að sajn
þykkja bama.
þegar £yrne<í,ndiir h öfðu ftstnafíti r
kom út til Islands, skömnvu eftir
]>imglok árið 1662, stufndi hianit*
þinigimömmmm til fumdar í Kópa-
vogi, til þess að v.imma komungi
hylJdmgareii ða. í 'fumdambyrjum hélfc
hdrðsfcjórimm Jwngmottniiiniiiitt vedzlt*
mdkla, cm er vei/.lugestir hians g?rft
ttsfc ölvaðir, átfcd hamm lamigfc edm-
mæli við minmdh'átitar þingmemm
nokkra, og fór hamm þeiss á teflfc vdft
þá, að 'þeir skyldu rdita möín sim
undir skjal nokkurt á dönsku,
þess efmis, að þeir afsöluðm siér öll-
um. lamdsrí'ittdndum fyrir hönd
þjóðarimnar, en sam'þyktu oin-
veJd'i koniungs. J)vd vax sarnt lofað
að stijórnarfard Jandsims skyldii aft
eirngu Vierfta breyt't, firá því, sem. þá
var. Kn er hirðstjóri varð þess
[ ví.si,, að mokkrir biefc'ri Jmngmiíttn
mtimdu ófúsir fcil þess, að' uoddr-
skrifa slíka skuldibmdcmgu, léfc
hamin hcrni/mi síittt' slá hring tnm
fumdarmiemm til J>ess að óigmai
þoim.
HcdiII dagtir ledð samit áður <<n,ni
Arma lögmammi Odd'ssyini værð
J>römgrvað til þess, að rifca mafa
si.tfc unddr þessa örlagaiþriimgmti
.skiildbdindingu (sagt er, að h.aniii
hafi gert' það að loktvni gráitramdd).
Afífarir hirðstjóraitts þil þ?ss að
liá undirskrifitir þitigmianna umdir'
þesso, skuldbindimigu unddr eiinvieldi,
sýnjr það og sarnnar, að hcr .gefcur
ekki um niedna lög.Iiega skuldbdmd-
imgm verið að ræfta, jafnvel þó að
þimgmenmdrn.ir hcfðu haft fult vtild
t.il þc\ss að gera sldkar gruindv'aJlar-
laga broytingar Ivrir höncl þjóftar-
immar, sem þó ieigi var. J>edr (þdrng-
mieinindrniir) voru sv.ikmir með fölsk-
um Joforðum til þess að uiKlirrita
j)ctfca e'invcjdis skuldbdindimgiarsk'jal
s;"tn var á dömsku, og þar af loift-
andi fcesttim þeirra skiljamtegt..
Jxeiir voru gerðir vitd sínu fjser af
ölæftd, og þfcim var ógmað m«ð
vopnmðum skríl, tiJ Jxess að g?ra
; ]>á auðsvciip iri. þaíj gafur að'
j skiilja, að þ.vr samþyk.tdr, sc«k
1 gerftar eru unddr þamttidig vöxnium
k rimgu nfstæftimv, getia ekki ver.ift
bd'tidamdd ívr'ir ináJsaðiila, mé hia'ft
mokkfa lögtega þýð'imgu yfir höfuð.
KinveJcJds samþyk.tin í Kópavogi
og a’lar efmveldáskröfur komings,
h'er e'numgiis að skoða sam ofsafult
írimvhl nip á .sjálfstæ'fti 'og srtijórm-
arfarsteg ré't'tind: fátækrar og
varnarlausr'ar þjóðar. Jín cmgu aft
siður var íslandi stjórmað siartt-
kvæmt þedm ólögum, sem þar
vóru undirskrifuð, í moir.a en tvö
hundruð ár.
J>að er of langt' i»áJ, að rekja
afJa rauttasögu þjóftar vorrar 4
eimiveldis tdmabilinu, iemda er þaft
ekki aðal tdlgamgur þ?»sarar rirt-
g-erftar. 'Kn, e.ims atbiirðiaT kiennst ég
þó e'kki hjá að gefca, aitburftar,
settn hefir nnkla þýðimgu fvrir hima
ttú.viaramidd néfctarstöðu landsdns.
Jxess h'e-íir áöur vorið gatdið, þfc'g-
ar mdnst var á u.ppruiina gamlai-
sáfctmiálains, að hiamm hafi vexiift
samn/ingur milli tveggja fiullvaöja
málsaðdla, og þess vegna ''óbrayt-
amiliogur, nema eftir samkomulagi
’heggja sainvminig'aðiJa., n.efnitega
konu.ngs og Islamds. Samkvœmt
]k.\su haf'Sd konungur sá, sem
samndngur þcvs.si varð gerður við,
efta ariitakar hatiis, enga hoimdld
til þ."ss aft\afsala sér konuttgdómi
sím.«m a Isfamdi í hondur annara
þjóð'höfðinig.ja. Auk þess, sem sátt-
málnmm sjá,Ífur kveður svo á skýrfc
°g skorimort, að Jve'gmskapur ís-
letiddinga, skuli leiminigds biumddmi*
við Nonögs konunga. J>ví meft
þecssu ákvæði gamla sáttittálans :
“baJdia skulum vér og. vorir arfar
trúmað við yður mieðam þér og yð-
ar 'airfar baJdið trúmað v’ið oss”,
er ótvírðlega áfct við ©rfingja Há-
konar konungs, til ríkdsstjórniar í
Noregi. Ogi 'gáfcu tsl'fctidiiinigar þess
veigmia ekki oröið þeigniskyildir iiind-
ir aðra kontniiga, ám viilja þedrra
og yifcnmdar.
Árið 1387 var Noreigur og Dan-
mörk sameinitð ‘umdir eáttn koniumg
<>g stóð sú samieditti'ng þangað til
að friftarsammrnigurimin í KteJf
gerfti út um aftskilnað þeirna lamd-a
árið 1814. í friðarsiattttndmigd þess-
um v.ar ísl'itids að vísu hvergi gefc-
ið, em Danir, sem kölltiðu lamddft
hre.imfc og beinfc edgm símai, héldu á-
fram að stjórna því samkvæimt
þ'irri g-rundvaJJarskoðUiH e£tar sotn
áður.
Hér voru auðsjáamlega brotát*