Heimskringla - 12.03.1914, Blaðsíða 3

HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 12. MARZ, 1914
Onítaratrúin og
guðshugmyndin.
JSriiwIi flutt í Wínnij>eg 23. og 24.
febrúar 1914.
Bftir
FriSrik J. Bergmann.
Yfirlit efnisins
1_ Hví g'jöra únítarar svo á-
staeðulausa árás á nýja guö-
ft-æöi ?
fræÖi ?
2.i Hafa eigi únítarar verið álíka
þröngsýnir í 'trúarefnum og
aörir ?
3. Hafa eigi trúarskoöaniý úni-
tara breyzt á líkan hátt og
trúarskoöanir annara ?
4. Hafa eigi belztu menn únítara
kannast viö þröngsýni flokks-
■ins ?
5. Hafa eigi únítarar veriö sviftir
■þeirri átyllu, sem málstaður
þeirra fann í guðshugmynd-
inni ?
®. Hafa únítarar komið
þeirri brevtinigu, sem fram er
komin í gu&shugmyndinni, til
leiðar ?
7. Hefir únítara-trúin nokkura fót-
festu t heimildum kristindóms-
ins?
8. Fær tinítaraitrúin 1 nokkum
stuðning í trú, og skilningi
fyrstu lærisVeina Jesií ?
9. 5Fær únítaratriiin nokkurt með-
hald í sögu kristninnar?
"þessum spurningum verður leit-
tst við að svara í fyrirlestrinum.
Dæmisaga, sem til vor er komin
úr fornöld Grikkja og Rómverja
sr á þessa leið : “Hafurkið, sem
stóð á mjög háu húsþaki, illmælt
úlfi, er fram hjá gekk. ‘það er
»kki þú’, mælti úlfurinn, ‘sem ill-
«tælir mér, heldur þakið, sem þú
stendur á’.” 1)
Eitt sjálfsagðasta ætlunarverk
hugsandi manna er að leitast við
•aö skilja eins vel og auðið er stefn-
■ r og strauma samtíðar sinnar. Sá,
Jtm misskilur umbrotin andlegu í
kringutn sig, er eins og kið úti á
þekju, sem talar þeim illa til, er
fram hjá ganga. Og vöm þeirra,
sem fyrir illmælunum verða, hlýt-
ar að verða sviplík úlfsins ,í dæmi-
sögunni : það er ekki þú, heldur
þakið, sem þú stendur á, sem fer
með ljótan munnsöfnuð. Væri
skilningurinn meiri og þekkingin á
því, sem aðrir halda íram, og því,
sem menn sjálfir em að fara með,
myndi dómarnir verða mannúð-
le<m en þeir eru og á betri rökum
bygðir. /
1.
Hví gjöra únítarar svo ástæðu-
lausa árás á nýja guSfræSi ?
jEtlunarverk mitt í þetta skifti
<er, að leitast við að leiðrétta
dóma og ummæli, sem fram hafa
komið f erindi 2) nokkuru, sem
flutt var hér í Winnipeg 19. nóv-
•mber um> K e n n n i n g a r nýju
guðfræðinnar og hirtist bœði í
Heimsktinglu og H/eimi. þar
«r faríð harðari dómum og óbil-
gjarnari um þann straum í and-
legu lífi nútímans, sem venjulega
nefnist ný guðfræði, en eg man eft-
ir að hafa séð á voru tnáli. Höf-
am vér þó fengið að heyra sitt af
hverju síðan er tekið var að halda
þeim skilningi á kristindóminum
fram, sem kendur er við nýja guð-
fræði.
Tímamótin, sem vér lifum á, eru
nefnd : “öld varúðarinnar og djörí
angarleysisins. I lieimi hugans eru
talsverðar byltingar og umbrot,
erf það er farið ,lágt með það og
@kki sózt eftir, að láta mikið uppi
nm, hvað er að fara fram..........
í orðatiltækjum afgamalla kenn-
inga, er venjan hefir fyrir löngu
veitt scrstaka merkingti, er þessi
grein til hálfs gjörð næstum óskilj-
anleg 3)....... Verður úr þessu
sögufölsun og skilningsruglingur á
Uðnum og yfir^tandandi tíma (4).
... það er þessi tilhneiging að skipa
sér undir fornheiti, beita jalfnvel
sögufölsun til að geta gjört það,
sem sprottin er af þessari var-
iærni-stefnu, þessari djarfleysis
framkomu, sem einkenna virðist
svo margt af því, sem mi er að
gjörast...... Gömlu nöfnin _______
eru toguð og teygð á allar lundir,
nnz þau slitna sundur eins og
skinnbótin hjá kirkjupúkanum í
gömlu þjóðsögunni......... Og það
er það, sem verið er að gjöral í
kirkjunni á Islandi við prestaskóla
landsins, sem sagðúr er lútersk-
ur5)......... það_er þessi varfærni
og ódjarfleika stefnal, hylminga-
leikur, sem gjörir skoðan þessa að
máltæki meðal manna...............
(1.) Aesopus: Heodn*. In teeto iirne-
altne ilomun ntnnn. Inpo prnetereuntl
mnleillxlt. ‘Píon tn‘ Initnlt lnpun, ‘ned
teetum mlhi mnledlcli’'
(2.) Rögnvaldur PétursRon: Kenn-
Innrnr nýjn erntlfrieWnnnr. SkoTSim
profensor JftnN lIclKnnonnr fi nernöon
Je«fl. Helmir. urtv. og des. 1913, bls.
105-120 og 122-128.
<3.) Helmir, bls. 106.
(4.) Heimir bls. 107.
(5.) Helmir, bls. 110.
Hversu ný guöfr. fær kallað sig
lút. trú, fáum vrér ekki skilið, fær
enginn skilið, því það eru bein ó-
sannindi 6)’’...... það er gefið í
skyn, “’að hinir nýju lærisveinar
fagnaðalr og frelsis-boðskaparins
loki sig inni af ótta fyrir Gyðing-
urn”. Og að kenningarnar “sé
gjörðar sam næst óskiljanlegatr
með of fastri íhaldssemi við ncfn
og með undanslætti við mcnn. Og
..... knúðar í þjónustu óttans og
óhreinskilninnar og notaðar til
þess, að misbjóða viti, vr'elsæmi og
skynsemd manna'”. 7)
Alt þetta staðlausa hjal er stíl-
að í garð nýrrar guðfræði. því
ekki getur |>að átt við kenningar
Dhrwins, né kenningar efnafræðinn-
ar, né loftsiglinga tilraunirnar,
sem verið er að gera. Með ekkert
af þessu er farið í latinkofa. Og
vfirleitt hefir mér skilist, að and-
legt líf þeirrar aldar, sem vér er-
um uppi á, hefði sízt af öllu það
einkenni, aö nýjungar, er upp k;emi
á einu eða öðru svæði, færi huldu
höfði Og þyrði ekki að koma fram
í dao-sljósið. Fremur vifðist hitt
vera einkenníð, að liver nýung sé
nú prédikuð frá húsþiikum tim leið
og upp kemur, og hver hugsan
verði heyrum kunn um leið og fæð-
ist. ITún á það naumast sRiliö,
brugðið um hugleysi og bleyðiskap
í meðferð sanuleikaus. Miklu frem-
öldin, sem vér lifum á, að henni sé
ur á hún skilið að heita ljósöldin
umfram :,Ilar aðrat, —' öld sanu-
leiksástarinnar og hins frjálsmann-
lega hugarfars.
T>að eru að eins kiðlingar á hús-
bökurn sjálfbirgingsskapar og skílu
ingSleysis, sem slíkt geta látið sér
um munn farai.
Ekki á þetta síður við
um ný.ja guðfræði en ann-
að. Hún hefir ílutt hugsan-
ir sínar í bókum og blöðum og
tímaritum landshornanna á milli
hátt á hálfa öld í öllum helztu
mentalöndum heimsins : þýzka-
landi, Hollnndi, Frakklandi, Eng-
landi og Ameríku. Hún hefir ekki
farið fram hjá smáþjóðunum held-
ur, en heimsótt Noreg, Svíþjóð,
Danmörk, ísland. Og hvarvetna
hefir hún kveikt eld í huga fólks-
ins. Hvergi hefir verið farið iheð
hana í launkofa, svo mér sé vitan-
legt, heldur um hana talað íneð
djörfung og hreinskilni þeirra
mannai, er flytja mál heitrar sann-
færingar.
Og ég veit ekki til þess, að
hennl hafi verið brugðið um hylm-
ingaleik í nokkuru landi af tnáls-
metandi mönnum, sem tilfinningu
hafa af, að þeir beri ábyrgð orðal
sinna. Mdklu fremur hefir ný guð-
fræði verið vítt fyrir, áð ræða þau
mál opinberlega í W.öðtim og tima-
ritum og alþýðubókum, er að eins
aétti að ræða sem sérmál guöfræð-
inganna, annalðhvort fyrir luktum
dyrum, eða þá í þeim bókum og
bíöðum að eins, sem lesin eru af
lærðtnn guðíræðingum einum.
þetta befir átt sér stað með oss
íslendingum ekki síður en öðrum.
Öllum er kunnitgt um skoðanir
kirkjulegu leiðtogatnna á íslandi í
þessum efnum. Hvorki prestaskóla
kennararnir né biskupinn lvafa ver-
ið mvrkir í mátí. Jón Helgason,
prófessor, hefir í ritgerðum þeim,
sem um er að ræða í þessu sam-
bandi 8), eins og líkal ritum ^ímtm
öllum, þegar frá fvrstu tið, sýnt
hina mestn hreinskilni og sann-
leiksást, hvort sem hann hefir ver-
ið að tala ttm gamla tcstamientlð,
eða hann hefir gert sjálfan hjarta-
punkt fagnaðarerindisins að urn-
ræðucfni, án þess að hirða tim,
hina minstu vitund, hvort nokkur-
um manui líkaði betur eða verr.
þess vegna er það svo fráleitt, að
ummæli þessi skuli nú koma fratn
í sambandi við þessar ritgerðir
síra Jóns Helgasonar. Ekki sízt,
þen’ar tekið er tfllit til, að forseti
Kirkjufélagsins hafði alveg nýverið
lýst yfir því um “trúmiálahugleið-
ingar þessar”, að þær hafi “gert
mikið gagn með því, að anka tá iln
ing manna á meginaitriðum þeim,
sem að deiluefni hafa orðið á milli'
hinna nýju kenninga og hinna fast-
ákveðnu kenninga kristilegrar
kirkju....... í stöari þáttum
þessa ritmáls hefir höf.^ gengið
beint að hjartastað kristindóms-
ins og gert opinberar skoðanir sín-
ar og nýguðfræðinga í því rini.
Og að því skapi, sem hann hefir
komið nær aðal-efninu. hefir fram-
setning hans orðið skýrari og skil-
merkilegri, og fyrir það vil ég
þakka honttm” (9).
Breiðablik þykjast heldur
ails ekki .lvafa dregið dul á hið
nvja, sem fram er að br.jótast í
hugttm manna, heldur þvert á
móti gefið því allan hvr undir
vængi, sem unt hefir verið, bæði í
guðfræðinni og á öðrum svæðum
ltfsins, svo ég efast tim, að það
bafi verið ósleitilegar gjört í nokk-
uru tímariti öðru, et út hefir kom-
(6.) Heimir, bls. 127.
(7.) Heimir, bls. 128.
(8.) Jrtn Helgason: Trúmálahug-
ieiflingar frá nýeutSfræliilegu sjónar-
mitii. ísafold, 1913.
(9.) B. B. Jönsson: Þtlkk fyrlr Ie*t-
nrlnn. Ldgberg, 28. ág. 1913.
! ið á vora tungu. þetta hefir gjört
i verið alveg án tillits til, hvort
nokkurum líkaði betur eða verr.
Alls staðar þar sem mannsandinn
er að komast inn á nýjar brautir,
hafa þau reynt að benda í áttina,
til að örfa skiþiing og eftirtekt.
Og það hefir verið rert cimnitt í
| þeim efnum., sem viðkvæmust bafa
verið og æstastir hleypidéimar
hajfa geysað í gegn. Sannindin, scm
j staðhæfing þessi hefir viö að styðj-
| ast, eru því alls engin. Hún er úr
: lattsu lcfti gripin.
Mótmæli þessi gegn nýrri guð-
I fræði eiga að vera gerð af vand-
lætingasemi um, aö kenningar,
sem únítörum er ant tun og vdrð-
ast gera scr í hugarlund, að for-
feður þeírra í trúnni hafi fengið
einkaréttindi til, “ s é e k k i
knúðar í þjónustu ótt-
ains og óhreinskilninn-
ar og notaðar til að
misbjóða viti, v e 1 s æ m i
og skynsemd fnanna’’I0)
Út af þessu er óhætt að taka fram
að ný guðfræði eða málsvarar
hennar hafa aildrei látið neitt sjást
eftir sig á vora tungu, þar sem
viti, velsæmi og skyn-
semi manna hefir verið mds-
boðið með neitt líkum hætti og
gert er í erindi þessu. Engin
stefna, sem fram hefir komið í trú-
arefnum, hefir stutt mál sitt jafn
rækilega með rökum, þekkingu bg
sannreyndttm og hán hefir gert.
Hún hefir yfirleitt stutt mál sitt á-
líka þrautseigri og ötulli rökfærslu
og fram'þróunarkenningin á . svæði
náttúruvísindanna hefir gert. Og
það hefir ekkert síður verið ein-
kenni þess, er frá því sjónarmiði
hefir verið ritað á voru máli en
öðrum tungum. Einmitt þess
veona hefir það rutt sér til rvitns í
litigum manna og *yður sér æ Tet-
ur og betur til ríms, eftir ],v'
setn tímar líða. Etida &r það eng-
in furða, þar setn hér er um stefnu
að ræöa eða skilnino- í trúairefnum,
sem stvöst við alla þekkingu nú-
ttmans á söyunni og tilverunni yf-
irleitt, og er borin af lienni. þessi
timmæli fyrirlestttgsins hljóta því
að fallai dattð og ómerk.
Mér þótti fyrir, er eg sá þau, af
því þau voru öldtmgis tilefnislaus.
Mér þykir fyrir, að þurfa að mót-
mæla þeim hér. . Fig hefi forðast
eins og heitan eldinn langa-lengi,
alð stiga á það strá, sein únítör-
um mætti miður líka. Hvað eftir
annað hefi ég fremur tekið svari
þeirra. Hvað eftir annað leitast
við, að draga úr hleypidómútn
gegn þeim 10). Mig hefir latngað til
að reynalst þeitn góður samferða-
tuaður og leggja nieiri áherzlu á
hið marga og mikfa, sem sameig-
inlegt er, heldur en hitt, sem milli
ber. Seinast síðastliðdð sumar
mintist eg þeirra hlýlega og vin-
samlega í erindi, sem eg flutti fyr-
ir máklu fjölmenni, um leið og eg
tók skýrt og skorinort fram, að
únítar væri eg ekki og gæti eg
ekki orðið (11)- Bent hefi eg á, að
svo liti út, -sem þeim væri illa við
nýja guð’fræði. Mun fleirum hafa
fundist það en mér. þau utmnæli
eru lýst ósannindi í fyrirlestrinum,
sem hér er tim að ræða. En hetri J
sönnun fyrir l>eirri staðhæfingu
minni er mér ekki unt að kjósa, j
heldur en erindi þettal cr alt í heild j
sinni. “ S a m einingin” hefir.
heldur en ekki orðið íegin, eins og
við mátti biiast í allri hugsana og
röksemda örbirgðinni. Hún vitnar
í erindi þettal (12), eins og annan
Salómós dóm og hrópar ttpp yfir
sig eins og Kaífas forðttm : Hvað
'þurfnm vér nú framar vitnanna
við. Mér kom ósjálfrátt til luigar,
er ég las : Á þeim degi urðti þeir
Heródes og Pílatus vindr.
Vegna alls þessa þykist ég til
þess neyddur, að koma fra,m með
mótmæli þessi og stvðja þatt skýr-
ingum þeim, sem hér fara á eftir.
En eg tek það aftur fram : Mér
þykir fvrir, að verða að gera það.,
Mér hefði ekki komið það til Íiug-
ar, ef ykki væri um jafngífttrlega
og staðlalusa árás að ræða þ það
mál, sem nú þykir einna mark-
verðast, þeirra, er uppi eru á dag-
skrá, og mesta viðreisnarvon hafa
í sér fólgna af ölliv, sem er að
gerast í kristninni. Eg vil ekki
meiða tilfinningar ne'ins og bið
alla únítara, sem mál mitt heyra,
að skilja, að sá er ekki tilgangur
minn. En eg veit, að þeir og allir
álíta sjálfsagt, að svo stórkost-
legum áburði sé ekki tekið með'
þögninni einni. Eg tek til máls
þeim mun öruggari, sem eg vona
að geta stutt mál mitt með skýr-
ingum og sönnunum, sem teknar
eru úr sögunni og bókmentunuin
og bygðar ertt á sannreyndum,
setn ekki verðttr hrttndið. Vona eg
að þær geti varpað nokkuru ljósi
yfir ágreiningsmál vor allra, og
þokað skilningi vorum 'að ein-
hverju leyti áfram. Og þá er fyrir-
höfnin ekki til engis.
(10.) Heimir des. 1913, bls. 128.
(11.) Vafurl* g*r, 1306, 123 og víttar.
(12.) NðHmn gnðfræðln og hrein-
•ikl’nl I trfiurrfnnm, Flrelhnblik,
VIII. 1-2, bls. 4-12 og bls. 18-25.Sbr.
einknm þat5 sem sagrt er í þessu sam-
bandi d bls. 18-19.
Spurningunni um, hvers vegna
gerð hafi verið svo ástœðulaus á-
rás á nýja guðfræði, verður því
naumast svarað á annan veg en
þann, að únitalrar hafi eitthvert
hugboð um, að ný guðfræði sé að
kippa fótum undan stefnu þeirra,
— sé að gera það bergmál, sem
únítara-trúin kann að lvafa haft i
hugum einstöku mannal, að engu.
Hvort nú árás þessi verður |>eim
nokkur áyinningur og aflar þeim
meira fylgis, er annað mál.
Hafa eigi únítarar veritS álíka
þröngsýnir í trúarefnum og
atSrir?
það er eigi svo mikið furðuefni,
þó gttðfræði mithnans sé misskil-
in, þegar þess er gætt, hve lítið
skynbragð málsvarar gamallar
guðfræði oft og tíðum bera á það
mál, sem þeir eru að verja, og
únítarar sömuleiðis á eigin trúar-
sögti sína. þegar t. d. únítarar
halda því íram, eins og þeir stöð-
ugt gera, að þeir hafi frá upphafi
yfirleitt lagt sama skilninginn í
alla hluti nálega á trúmálasvæð-
inu og nú er haldið fram af nýrri
gttðfræði, er það fjarstæða, sem
engan stuðning fær í sögunni. Fyr-
ir því er ajls enginn flugufótur.
þeir hafa verið börn tímans éins
og aðrir, og trúarhugmyndir
þeirra hafa verið sömu annmörk-
um ltáðar og trúarhugmyndir ann-
ara.
SaTtnleikurinn er sá, að þeir
menn, sem grundvöllinn lögðii að
kirkjudedld únítara, trúðu því fast-
lega, að biblían væri æðsti dóm-
stóll í trúarefnum. Og kraftaverk-
in lögðu þeir tnjög mikla áherzlu
á. þó þeir neituðu guðdómi frels-
arans, staðhaúðu þeir, að fæðing
hans væri yfirnáttúrlegt kraftab
verk, og að líkami hans hafi risið
upp úr gröfinni. þessu álitú þeir
sjálfsagt að trúa, því þeim fanst
það standa í ritningunni. Og þeg-
ar þeir neituðu guðdómi frelsar-
ans, bygðu þeir það líka á skiln-
inyi sínum á biblíunni. Enginn á-
greiningur atti sér stað milli ltinna
gömlu únítara og rétttrúaðra
maniwt um úrskurðarvald biblí-
tnvnar. Með hvorumtveggja var
spurningin þessi : Hvað segir ritn-
ingin ? Yar hann guð eða var
hann maður ? það hefir oft veriö
sagt af únítörum, sem eigi hafa
verið eins fróðir um eigin Aögu
sínal og skyldi, að þeir hafi liaft
skvnsemi sína að leiðarsteini í tvö
hundruð ár (13). Iin það er langt
frá að svo sé. Biblían var alveg á
sama hátt leiðarsteinn þeirra og
rétt-trúaðra manna.
Arið 1819 svaraðl T h o m a
B e 1 s h a m (14) Bampton-fyrir-
lestri! Moysey’s. Bygði hann þá svar
sitt á nýja testament. og lýsti yfir
því, að únítarar tryðu ölltt, sem
Jesús kendi. Svona er það í götnlu
deilunum öllttm, hVar sem litið er.
Allir málsaðiljar heimtuðu, að
skvnsemin vrði að komast aið, þar
sem um biblíuskýring
væri að ræða. En öllum var þeim
hiblían algilt úrskurðarvald, þegar
þeir höfðu komist að niðurstöðu
utiv, hvernig skilja ætti orð heun-
ar.
skilningur var sameign allra krist-
inna manna, þangað til söguleg
gagnrýlti biblíunnar kom til sögu.
Presturinn Theodore P a r-
k er (1810—1860) er eittaf stærstu
ljósum únítara. Arið 1841, 19.
maí, flutti hann í Boston, við
vígslu vinar síns, fræga ræðu ttm
h i ð hverfttla o g h i ð v a r-
ánlega í kristindjómin-
u m (16). Tók hann þá réttilega
fram, að sannindi kristindómsins
væri ekki komin undir óskeikulu
fullgildi biblíunnar, heldur undir
siðferðilegu og andlegu gildi henn-
ar. Erfitt kynni að vera, að sunna
sögttlega kraftaverk nýjal testa-
mentisins, en kristindómurinn yrði
eilíflega sannur án þeirra (17,'. —
En hve langt var frá því, að úní-
tarar væri við því búnir, að kann-
aist við þcnna frjálsmannlega skiln-
ing á biblíunni, sést bezt á því,
að þeir ■ reiddust honum svo mikið
fyrir ræðu þessa, að allir únitara-
prestar í Boston gerðu opiubera
lasttnæla yfirlýsingu gegn honum.
j>eir lýstu yfir því, “að þagga
þyrfti niður í þeim unga
manni (18). Enginn bóksali úní-
tara fékst til að gefa út ræðuna.
Og honum var ekki leyft, að stíga
í einn einasta prédikunarstól tiní-
tara í Boston, nema sinn eiginn.
Sama skilninginum á bibliutini
hafði verið haldið fram á þýzka-
lattdi af Schleiermaicherog
vmsttm öðrum lúterskum guðfræð-
ingum löngu áður, án þess þeir
vrðu fyrir nokkurum ofsóknum.
það er þess vegna fremur lítil a-
stæða til fyrir únítara, að hajlda
því fram, að þeir hafi verið mikið
á undan öðrum með skilning í
þessum efnum.
Skáldið og spekingurinn R a 1 p h
Waldo Enutson (1803—
1882) hóf starfsemi sína sem úní-
tara-prestur árið 1827, varð prest-
ur eins helzta únítara-safnaðarins
í Boston 1829,' en varð það ekki
lengur en til 1832, eða 3 ár að
eins. þetta ár varð hann fyrir
þeim harmi, aið missa konttna sína.
Og sama árið_flutti hann ræðtt utn
altarissakramentið fyrir söfnuði
sinum, er ólga syo mikil reis ut af,
að hann neyddist til að leggj3 niö-
ur embætti sitt og var aldrei
prestur framar. þetfa er eina ræð-
an, sem til er prentuð eftir ltann.
Út af henni samþykti safnaðar-
Táðið yfirlýsingar, sem gengtt al-
veg í gagnstæða átt (19). Prjáls-
lvndari en þetta vrpru upítarar
ekki um þessar mundir. Og hér
átti einn allra-ágætasti maður
hlut að máli, sem uppi hefir verið
með þeim.
það situr því ekkert vel á úní-
törum, að bregða öðrum um of-
sóknir og þröngsj'ni, eða gefa í
skyn, að þeir hafi ávalt skoðað
hlútina í sama ljósi og nú er gert
(16.) Thc Trnnxlent nnil tlie per-
mnnent In rhrlMlanlty. Sbr. Jn-
cyclooedia Britannica. 11. utg. 1911,
xx. 830.
(17.) Gertrud v. Petzold, Rcllalon in
fíesehiehie nnd Geitenvinrt, Tuebingen,
1913, V., 1476.
(18.) The Boston Unitarian clergy
denouneed the preacher and declared
that the “younK mnn must be Hilenceir
En. Brlt. xx, 830.
(19.) Ollver Wenilell Holmes: Ralph
Waldo Emerson. American Men or
Letters. Boston, 1886, bls. 58-60.
af nýrri guðfræði. Sagan lær ótví-
ræðan vott um, að svo hefir ekki
verið. ]>eir ltafa sannarlega verið
börn timans í þeim efnum ekki síð-
ur en aðrir.
Saga únítara hefst fyrst á sið,
bótaröldinni. Fékk stefna þeirra í
trúmálum þá töluverða útbreiðslu
á Pólverjalandi og Úngverjalandi,
í Siebenbuergen eða
Transsylvania á 16. öld.
Var það starfi ítalskra siðbótar-
manna mest að kenna, er þangað
höfðu flúið frá ítalíu sökum skoð-
ana sinna. Á Pólverjalandi dó
stefnan snenuna út, en á Ungverja
landi helzt hún enn. Leiðtogi henn-
ar þar er talinn G i o r g i o
Blandrata (1515—1588), it-
alskur læknir, guðfræðingur og
stjórnmálamaður. Stóð haun þar
í nánu sambandi við fvrsta úní-
tara-biskupinn (superinten-
d e n t ), sem nefndist Fram
Davidis^. í Kolozsvár
('Klausenburg) og áður hafði verið
lúterskur prestur (1510—1579).
En það samband stóð að eins
skamtna stund. Franz Davidis
kom fram með þá kenningu, sem
bann framsetti í fjórum greinum,
að rangt væri að veita Kristi til-
beiðslu (20). það'kom ekki heim
við skoðanir Blandrata. Kallaði
ltann þá þann mann, sem réttilega
er nefndur kirkjufaðir únitara, ít-
alann Fausto Sozzini, frá
Sviss, lét hann dvelja á heimili
Davidis á sinn kostnað og telja
honum hughvarf. En þáð tókst
ekki. Davidis sat við sinn keip.
Blandrata skoðaði þetta háska-
leira villukenningii, þótt hainn væri
únítar ; áleit hann, að með þess-
ari kenninjiu. væri kristindómtirinn
dreginn niður í sjálfan gyðing-
dóminn, og væri það öllum ját-
endum kristinnar trúar til hinnar
mestu vanvirðu. Kom þeim sam-
an um það, Sozzini og honum, og
hófu nú ofsókn gegn Davidis.
Blandrata sendi kærttskjal til úní-
íara-prestanna gegn honttm ; vair
það aðallega rit eitt í 16 greinum.
sem hann sagði, að væri samið af
Davidis sjálfttm, þar sem kenning-
ar hans voru framsettar. Var sVo
ltver grein jafnframt hrakin af
þeim Blandrata og Sozzini. En
rit þetta var falsrit citt, er samið
Tafði verið til að fella Davidis.
Voru honum eignaðar ýmsar frá-
leitar og audstvggilegair kenningar,
sem honum höfðu nldrei Tng-
kvæmst. Ofsókn þessi, sem feður
ún’tara-kirkjunnar ráku af kappi
svo tniklu, lyktaði með því, að
Davidis, sem var ágætur rithöf-
undur, og fýrsta sálmabók úní-
tara licgttr eftir, var dæmdnr til
æfilangs fangelsis, þar sem hann
lézt skömmu eftir, gamall og btig-
aðttr, andlega og líkamlega, árið
1579 (21).
þegar nú alt þetta er tekið til
greina, meðferðin á Franz Davidis
(Framhald á 7. bls.)
(20.) De non invocando Jesu Christo
in precibus sacris.
(21 ) Alfreil Hclicer. prófessor i
kirkiusöen í Tuebingen, entrmatiur
Weizsaeckers. f. 1863, d. 1902. Ilenl-
encykloiincAic fuer iiroteMnutl*ebe
•l'beoleirie oml Ivlri'he. 3. útg. L,eipzig
1896-1913. TV., 517-524.
I únítara-tímariti einu á Eng-
landi er einu, af rithöfundum
]>eirra, E. TI a 11 að nafni, að lýsa
trú únítara eins og hún var áður
fvrr, og segir : “þeir (þ. e. úmtar-
ar) notuðu biblíttna og skildu að
mestu leyti á saima hátt og and-
stæðingar ]>eirra i; þeir tilfærðu
eina ritndngargrein gegn annari,
cinri biblíuúrskurðinn gegn öðrttm;
báðar hliðar viðurkcndu guðdór.i-
lega óskeikult orð, sem æðsta dóm
stól, er stefnai mætti máli sínu
fyrir. 11vorunvtveggja kom jafn-
lítið til hugar annað en að ncma
staðar yið ltinar arfgengu heiinild-
ir kristindómsins. Eina ágrein-
íngsefnið milli þeirra var, hvemig
skilja ætti þessa opinberan. (15)
Ritgerð þessi er að eins tutt-
ttgu ára gömul og alt, sem þar
stendur um þessi efni, öldungis ó-
haggað, því höf. byggir alt á
orðum trnbræðra sinna sjálfra.
Hann heldttr áfram og segir :
“Marga únitara, sem enn eru á
lífi, mun reka mdnni til, hvað þeir
stóðu þrumulostnir, þegar er þetr
urðu þess varir, að þýzkir gagn-
rýnendur skoðuðu för Abrahams
til Egiptalands og kottrn ætt-
kvíslanna tólf til Kanaan-lands
eins og alvanalegt flakk hirðingjaT
kynflokka, sem sagan kann frá að
segja”. Hvers vegna þrumulostn-
ir ? Vegna þess, að þeir höfðu
sama skilninginn á bib'líunni og
rétt-trúnaðurinn og álitu, að alt,
sem þar er gert að frásöguefni, sé
sannverulegir viðburðir, er gerst
hafi eftir orðanna hljóðan. Sá
(13.) Rhonda WilHams, The Rxnnsr-
el, London 1905, bls. 28. Sbr. lt bn*
liccn salil In llrailford (Rmrland) lntcly
thnt for 200 yenr* the UnKnrlan* hnve
innde rennon the flnal eonrt of nppeal.
bls. 32.
(14.) Thomn* lleli’inin var únitara-
prestur fl. KnRlandl, f. 1750, d. 1829.
Hann var samverkamatur Priestley’s,
og einn af helztu höfundum únitara A
þeim tímum.
(15.) The New World, september,
1893.
Kaupið Þetta Ofn-reynda Mjöl
Þér muniS áreiðanlega fá betra og meira
brauS, ef þér fylgiS vorum ráðum.
‘n
i .
vr) V<A W t-
Vér tökum 10 punda sýnishorn úr
hverri komsendingu sem kemur til myllu
vorrar. ÞaS er malaS. Vér bökurri úr
því brauS. þ.f brauSiS er stórt og gott,
notum vér komiS sem sýnishorniS var
tekiS af. Annars seljum vér þaS.
Bökunar gæSi hveitimjöls selt meS
þessu nafni er þessvegna engin óvissá.
KaupiS og ábatist.
“ ]\Ieira brauð 02: betra brauð“ og
“betri kökur líka.“
FÉLAGSREIKN-
INGUR ER TIL
•Stórþæginda
fyrir samanlagSar eignir
heimilisins. En svoleiSis
reikning geta menn opnaS
hjá Union Bank ofCanada
í nafni tveggja manna, og getyr hvor fyrir sig lagt fé í
bankann, eSa dregiS þaS úr honum, þegar hann er í »
borginni eSa á leiS hjá bankanum. ÞaS er sérstak-
lega þægilegt, þegar bóndinn er mikiS á ferSalægi,
því aS þá getur konan fengiS peninga til þarfa sinna
uppá eigin undirskrift sína.
Logan Ave. og Sargent Ave., útibú.
A. A. WALCOT, Bankastjóri

f-

OF CANADA