Heimskringla - 20.04.1916, Qupperneq 4

BLS. 4.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 20. APRÍL 1916.
HEIMSKHINGLA
(Stofnuff 1886)
Kemur út á hverjum Fimtudegi.
írtgefendv.r og eigendur:
THE VIKING PRESS, LTD.
VertS blaísins í Canada og Bandarlkjun-
um $2.00 um árib (fyrirfram borgab). Sent
til íslands $2.00 (fyrirfram borgab).
Allar borganir sendist rátSsmannl blat5-
sins. Póst eba banka ávísanir stýlist til The
Viking Press, Ltd.
M. J. SKAPTASON, Ritstjóri
H. B. SKAPTASON, Rát5smat5ur
Skrifstofa:
720 SHERBROOKE STREET., WINNIPEG.
P.O. Box 3171 Talslml Garry 4110
Gleðilegt sumar, kæru vinir.
Streymi hinn lífgandi ylur sumars og sólar
til eldri sem yngri, og vermi hjörtun og til-
finningarnar, og lífgi ástina og vonirnar og
kveiki fjör og líf og gróður á bóli og bygð, í sjó
g vatni, á engi og í skógum, á ökrum og í görð-
um, — en þó fremur öllu i hjörtum og hugum
mannanna. Þar riki friðurinn, fjörið og lifið,
og vonirnar og hugsunin, og gleðin og farsæld-
in.-----
Nú stendur yfir hið voðalegasta, tröllaukn-
asta stríð, sem langt tekur fram öllum stríðum
jarðarinnar um allan umliðinn aldur heims;
og baráttan er um það, hvort rikja skuli á jörð-
unni réttlæti eða hnefarcttur. Hundruðum sam-
an hafa frændur og vinir okkar, hinir hraust-
ustu, hugrökkustu og gjörvulegustu Islendingar,
farið að berjast með Bretum, — berjast fyrir
Canada, berjast fyrir frelsinu. Vér óskum þeim
sigurs; enginn ærlegur, heiðarlegur íslending-
ur getur annað. Vér dáumst að þeim fyrir
framkomu þeirra; enginn Islendingur getur
annað, nema hann sé óþokki og landráðamað-
ur. Vér óskum þeim héimkomu og skulum fagn-
andi bíða þeirrar stundar, að þeir komi sigri
hrósandi heim aftur til vor. Vér skulum taka
vð þeim opnum örmum. Aldrei áttu, víking-
arnir, forfeður vorir, öðrum eins ógnum og
forynjum að mæta, eins og þeir ganga nú á
rnóti. Aldrei nokkurntima á liðnum öldum
reyndi eins á sanna hugprýði og hetjuskap
eins og nú. En þeir ganga brosandi á móti því,
drengirnir okkar. — Heillin og hamingjan
fylgi þeim, hvar sem þeir eru, og hvar sem þeir
fara á láð og legi. Þeir eru hinar sönnu hetj-
ur, sem komandi aldir munu til vitna, því að
þeir berjast ekki ifyrir auð eða gulli, heldur
fyrir frelsi og mannréttindum, — fyrir frið og
veiferð manna á komandi timum.
Hið minsta, sem vér getum gjört, sem
beima sitjum, er að votta þeim virðingu vora
og ást.
Að lokum óskum vér, að á þessu sumri verði
niðurbrotið og magnlaust gjört hið þýzka her-
manna og aðalsmanna og materíalista veldi,
sem orsök er i stríði þessu, svo að það aldrei
geti lyft höfði framar!
------o------
Enskan og íslenzkan,
eða hvert stefnir ?
—o—
Það virðist, sem öll stórmenni Islendinga
hér vestra og allir labbalúðar hugsi nú ekki
um annað og tali ekki um annað en hvert stefn-
ir. Það er svo fallegt þetta orðtak og hug-
myndin svo víðtæk, að hv.er einasti maður get-
ur om þetta talað, og stefnan getur verið frá
undirdjúpunum og upp í hæstan himin og á
hvern einasta punkt sjóndeildarhringsins. Vér
höfum litið gefið oss fram, að kynna oss stefn-
ur þessar; en þær hljóma oss þó jafnan i eyr-
um, frá áhangendum eða fylgjendum postul-
anna. Það kann vel að vera, að vér rekum oss
á eina eða aðra af kenningjum þessum frá ein-
um eða öðrum postulanum, æðri eða lægri, án
þess vér vitum hver á hana, og getur það því
ekki verið persónuiegt, nema vér nefnum höf-
undinn. En þvi Iýsum vér þegar yfir, að oss
fellur engin stefnan, sem vér höfum heyrt um
getið, og margar kenningarnar teljum vér al-
veg óhafandi og óþolandi.
Menn telja nú 40 ár síðan landar fóru að
reisa bygðir hér í Manitoba. En í nærfelt 30
ár eða síðan 1887, höfum vér lifað hér mest-
allan tímann innan um lslendinga. Vér þekt-
um frumbyggjana í Nýja fslandi fyrstu árin og
erum kunnugir öllum þeirra þrautum og raun-
um, og vér og enginn, sem til þekkir, getum
annað en dáðst að þolgæðinu, þrekinu og stað-
festunni og hinu óbilandi hugrekki þeirra,
karla og kvenna. Þeir höfðu við alt að berj-
ast; þeir höfðu ekkert annað en sjálfa sig og
iandið, hrjóstrugt, þakið skógi og ófærum, eða
lítt færum mýrarflákum, alveg veglaust. Þeir
voru bæði félausir og mállausir á landsins
tungu. Þeir urðu að vinna þyngstu og erfið-
ustu vinnu til að geta keypt handa sér björg
til að lifa á, föt og verkfæri.
Þeir fóru í skurðina; og hið fyrsta, sem
þeir sáu að sér var meira áríðandi en nokkuð
annað, var að skilja öll orðin, sem að verkinu
lutu, — skilja manninn, sem var verkstjóri
þeirra. Landinn var ekki heimskari maður en
hver annar og gekk þetta furðu fljótt. Þetta
gilti um hvaða verk sem var, hvort sem það
var á landi eða vatni, í borginni Winnipeg, eða
úti í sveitum, og í sk-ógarhöggi á vetrum, eða
í þreskingu eða akurvinnu á hausti, í sölubúð-
um, skrifstofum eða á verkstæðum eða i prí-
vat húsum. Þannig lærði gamla fólkið ensk-
una; og náttúrlega þóttist hver góður, þegar
hann var fær um, að gjöra sig skiljanlegan fyr-
ir verkstjóra eða húsbónda sínum. •
Engan þekturn vér þann íslending, sem væri
svo heimskur, að hann sæji ekki nauðsynina
á, að læra málið landsins, svo vel og fljótt, sem
mögulegt var. Það var mesta furða, hvað
gamla fólkið gat bjargað sér.
En nú komu skólarnir og allir voru ein-
ráðnir i því, að láta börnin sin læra enskuna
sem bezt. Engum einasta manni kom til hugar
að kenna íslenzku á skólunum. Það vissi það
af eigin reynslu, gamla fólkið, hvar skórinn
krepti mest og sárast. Það hugsaði um börnin
sín og framtíð þeirra. Og afleiðingin af nám-
inu varð sú, að islenzk börn fóru að skara fram
úr börnum af öðrum þjóðflokkum, þegar þau
komu á enska skóla, æðri og lægri, hér i
Winnipeg.
Og gamla fólkið varð að sitja með sína
ensku-kunnáttu, sem það hafði lært í vinn-
unni, eða kanske bætt meira eða minna við af
lestri bóka og blaða. Og það sá oft börnin fjar-
lægjast sig, þegar þau töluðu enska tungu, sem
eldra fólkið gat ekki ifylgt, nema að nokkru
leyti. En karlar og konur sáu, að þetta hlaut
svo að vera, og sættu sig við það, af því að
þetta var nauðsynlegt skilyrði til velferðar
barna sinna. Menn voru komnir i enskt land
og hlutu að verða enskir fyrri eða siðar,- og
því fyr því betra.
Þessu heldur áfram, og hundruðum saman
fjölga þeir á hverju ári, sem verður enskan
tamari en íslenzkan. Vér göngum út frá því, að
þetta sé vilji allra foreldra. Þau vilja unna
börnum sínum þess, að komast sem lengst á-
fram til virðingar og velferðar meðal hinnar
ensku þjóðar, sem landið byggir, — landið, sem
nú er orðið föðurland barna l>eirra, og iriálið,
hin enska tunga, móðurmál þeirra, og allra
þeirra afkomenda
En til hvers komum vér hingað?
Hinn merkasti íslendingur, sem hingað hef-
ir til lands komið, síra Jón Bjarnason, var oft
að tala uin það í ræðurn og ritum, að vér mætt-
um ekkihverfa hér sem dropi i sjóinn. Hann
var stórhuga maðurinn og stoltur af því að
vera íslendingur. Hann sá, að vér myndum
hverfa inn í ensku þjóðina; en hann var ákaf-
ur að vilja það, að vér færðum einhvern ærleg-
<m dropa blóðs inn í hinn enska þjóðlikama.
Ilann vildi að vér létum gott af oss leiða en
ekki ilt, að vér hefðum áhrif til góðs á hinar
enskumœlandi þjóðir. Og vér göngum út frá
því sem sjálfsögðu, að vér viljum þetta allir —
eða flestir.
Enskan er fijrsta málið. llán verður að sitja i
fyrirrúmi fyrir öllum öðrum tungum.
En — hér kemur aðalpunkturinn: Hvern-
ig getum vér haft áhrif á nokkra þjóð eða nokk-
urt mannfélag, nema vér tölum og ritum tungu
þeirra, og séum svo færir i henni, að vér sé-
um jafnsnjallir þeim, sem beztir eru, annars
verða áhrifin ónýt eða engin.
Og annað: Ef að vér ekki leggjum alla
stund á málið, þá hrekjumst vér undan menn-
ingunni með “haflbreeds” og ruslaralýð öðrum
í hafsbotna norður, þar sem nú lifa Skrælingj-
ar og Indíánar.
En hvenær er full-lætt? •
Þegar landar voru að vinna í skurðunum
fyrst, þóttust þeir býsna goðir, þegar þeir
kunnu skurðamálið, og hið sama hefir verið
með allar aðrar þjoðir útlendar. Þegar menn
fóru að stauta fram úr dagblöðunum, var það
ennþá betra, og svo þegar skólarnir komu, þá
var nú svo sem ekki hægt að æskja eftir meiru.
Nú voru menn búnir að ná haldi á hinni ensku
mentun. En þá — þá kom afturkippur í nám-
ið, og nú fóru menn að halda, að íslenzkan
væri nauðsynlegri en enskan. Menn hefðu
ekkert með meiri ensku að gjöra. íslenzku, —
íslenzku þyrftu menn að taka næst og það und-
ir eins. — Vér höfum ekkert á móti að menn
læri íslenzku, þegar þeir geta gjört sér það að
skaðlausu.
En sjáum nú til: Með allan þennan ensku-
lærdóm, með alla hina viðurkendu mentun
hinnar yngri kynslóðar, vitum vér ekki til, að
nokkurt islenzkt félag, með fáum undantekn-
ingum, hafi, enn sem kotnið er, getað haldið
fund eða samkomu, sem fram hafi farið á enska
tungu, — jafnvel ekki í stórborginni Winnipeg.
Það eru margir, sem skilja enskuna , margir
sem tala hana. En á landsins máli vitum vér
ekki til, að landar hafi ennþá fundi haldið, —
og enn er messað á útlendri tungu. — Hvers
vegna er þetta? Náttúrlega af því, að menn
geta ekki annað. Það eru ekki nógu margir,
sem skilja og ekki nógu margir, sem geta talað
á ensku máli.
Úti um la-ndið, þar sem íslendingar hafa
verið með Enskum, hafa þeir haft sveitarráðs-
fundi á landsins tungu, og þeir munu miklu
lcngra komnir í Bandaríkjunum en hér. Þeir
sækja hér enskar messur, enska fundi og sam-
komur, sem innlendir menn halda. En þeir
eru ekki svo langt koinnir, að þeir geti haldið
samkomurnar á landsins máli sjálfir. Undan
má ])ó taka pólitiskar samkomur, sem landar
halda á ensku máli, bæði sökuin þess, að þar
konia roenn, sem ekki skilja íslenzku, og svo
eru aðalmennirnir þar þessir fáu íslendingar,
sem búnir eru að sprengja fjötrana, sem hinum
halda, ryðjast fram úr hópnum og brjóta sér
leið til frama og frægðar, — ekki einungis með-
al íslendinga, heldur enskumælandi manna. —
Vér vorum á einum þessum fundi í vetur, þar
sem menn komu saman af mörgum þjóðum og
mælt var á ensku. Komu þar fram landar
tveir, lögmenn báðir, og báru svo langt af hin-
um, að þar var enginn samanburður möguleg-
ur. Þeir áttu sannarlega heima á enskum ræðu-
palli, og hló oss þá hugur í brjósti, — að þarna
væri sýnishorn komandi tíma.
Og það þarf ekki nokkur maður að hugsa
sér það, að vér getum haft áhrif til góðs
á þjóð þá, sem nú er að myndast í landi þessu
öðruvísi en með enskri tungu. Vér ætlum
engan svo skyni skroppinn, að halda öðru
fram, þegar menn hugsa út í það. Og þá fyrst
er timinn kominn til að fara að læra islenzku
og önnur tungumál en móðurmálið enskuna, —
þegar vér erum orðnir svo færir i Umdsins máli,
að vér getum mætt enskumælandi mönnum
hvar sem er. En þangað til ætti oss að duga
islenzkan, sem vér lærum i föðurhúsum. — En
einlægt á meðan verðum vér utan við heiminn
sem vér lifum i, og berum hlekki á hálsi og fót-
um, — sérstaklega þó, ef að vér verðum innan
um aðrar þjóðir. Og það vituin vér, að vér
dreifumst einlægt meira og meira.
-----o------
Gjafirnar til ekkjunnar
á Islandi.
Oss liafa nú borist tvær greinar, hvor á eftir
Hvað í vændum er.
Eftir II. G. Welts.
(Framhald).
clubs) fleiri og fleiri og önnur hæg-
indi og skemtanir riku mannanna.—
Það borgaði sig ekki að byggja hús-
in fyrir verkamennina og hin verð-
háu autó voru búin að bola reiðhjól-
unum af vegunum. Öll Vestur-Ev-
ópa var að hlaupa i spik eins og
Amerika er nú.
Þrír mátar að mæta striðskostn-
inum.
En þó að dagar okurkarlanna
gömlu séu liðnir, þá geta gjarnan
komið í staðinn dagar hinna yngri
okurkarla. Og þegar mæta skal hin-
um feykilegu gjöld'um til striðsins,
þá eru þrír vegir opnir: Fyrst er að
taka. Að fá mennina mcð herskyldu
og nauðsynjiar eða efni alt með her-
skyldu (requisition). En Bretastjórn
gætir meiri hógværðar og sanngirni
í þeim efnum, en nokkur önnur þjóð
í heimi. Því veldur landsvenja alt
frá dögum Magna Charta og það að
stjórnarvöld öll eru lögfróðir menn,
og við það uppaldir að hlýða lögun-
um; bera virðingu fyrir eignarrétt-
inum, rétti einstaklinganna, þegar
annars vegar er réttur ríkisins og
þjóðfélagsins. Réttur einstakling-
anna hefir aldrei í sögu mannkyns-
ins verið jafnhátt metinn og á Bret-
landi.
Hinn annar vegur er að skatta og
bórga fyrir alt, sem ríkið þarfnast;
kemur það jafnara niður en hið
fyrra, þó að það sé sömu tegundar.
Báðar þessar aðferðir hleypa verð-
inu upp á öllum vörum og hin síð-
ari þó meira. Enn sem komið er
hafa allar stjórnirnar í stríði þessu
gripið til skattanna, en farið varlega
og með hálfum huga.
Hin þriðja aðferðin er sú að taka
lán til að borga kostr.aðinn. Með
þessari aðferð er byrðin lögð á eft-
irkomendurna og hefir þessi aðferð
oftast verið notuð til þess að fá pen-
inga til þess að borga fyrir striðin.
Hún veldur minstri óánægju í rik-
inu. Hún notar alla þá peninga, sem
fólkið getur sparað og eru aflögu frá
öðrum fyrirtækjum. Hún býr til
nýja tegund eigna (skuldabréfin)
með því að eyðileggja eignir þjóðfé-
lagsins. 1 Þýzkalandi hafa feykilegar
eignir þjóðfélagsins verið veðsettar
til þess að fá peninga til striðsin-s,
meira að segja marg veðsettar, aftur
og aftur. Svo langt eru Bandamenn
ékki komnir . En um alla Norður-
álfuna er sú breyting óðum að fær-
ast, að landeigendurnir eru að verða
leiguliðar, því að landeignirnar eru
að ganga undir rikið. Og við lok
striðsins verður skuld Breta ef til
vill orðin svo mikil, að ársleigurnar
af henni verða eins miklar og "11
ársútgjöldin voru áður. Það verður
eins og frú ein sagði nýlega: “að
allir þeir, sem ekki féllu í striðinu,
lifa þá bezta lífi á rentunum af pen-
ingum þeim, sem þeir lánuðu ríkinu
til stríðsins”.
En mikið af þessum auð er að
eins í imyndun manna, einmitt fyrir
verðhækkunina á öllu sem kaupa
þarf, hækkun á kaupgjaldi, leigu og
isköttum. Og flestir af oss, sem nú
kaupum stríðsskuldabré.f Breta og
Frakka, vita það vel, að iþeir eru að
kaupa sér árlegar inntektir, sem
einlægt fara minkandi. En það væri
lélegur maður, sem færi að horfa í
það, þar sem eins mikill fjöldi
manna, yngrí sem eldri, eru til, sem
glaðlega hætta lifi sínu fyrir föður-
landið og mannkynið. Það sæti
fremur illa á hinum að fara þá að
skera centin við nögl sér.
En verðhækkunin á öllu verður
ekki hið eina, sem heldur i skefjum
hinum nýju Okurkörlum eftir strið-
ið. Það er annað atriði, sem kemur
til sögunnar, sem nú er þegar farið
að koma fyrir á Þýzkalandi, og fer
að líkinduin bráðum að læðast hér
inn. En það er, ao gullið endist ekki.
Það verður ekki hægt að skifta seðl-
uin fyrir gull rtema með afföLlum.
Á Bretlandi gengur það vel enn sem
komið er, að Skifta pundsnótunni
fyrir pundið i gullinu. En Bretland
kemst ekki út úr stríðinu með þess-
um kjörum. Það á eftir að harðna
svo um fyrir stjórninni, að hún get-
ur ékki haldið peningunum í fullu
gildi. Fyrri eða seinna, og að lík-
indum fyrir árslok 1917, verða allar
stjórnirnar neyddar til að taka upp
pappirspeninga (óskiftanlega móti
gulli) fyrir innanlands viðskifti. —
(Framhald á 5. bls.)
annari — og von á fleirum — um þessar gjafir
til ekkjunnar á Akranesi, sem safnað var fyrir
6 árum síðan. Greinarnar eru frá gefendunum,
fólkinu, sem lagði fram féð til að hjálpa ekkju
þessari á íslandi, sem stóð uppi ein og eigna-
laus með stóran hóp af börnum, þegar maður
hennar drukknaði.
x.
Engum gefendanna hefði komið til hugar,
að gefa ekkju þessari, eða safna gjöfum til
hennar, ef að þeir hefðu vitað fyrir, að hún
myndi þá ekki fá þær, eða þeim yrði varið til
einhvers annars. Þuð var ekkjan á tslandi með
barnahópinn, sem gjafirnar átti, og hún á þær
enn.
Engum gefendanna fórst svo lítihnannlega
eða hugsaði svo lágt, að taka gjafirnar aftur, ef
svo kæmi fyrir, að hún gæti ekki eða vildi ekki
koma hingað vestur.
Enginn gcfendanna liafði þar af leiðandi
nokkurt fyrirtæki i huga eða sjóð eða stofnun,
hvorki heima á íslandi, og þvi síður hér vestra,
sem gjafirnar skyldu ganga til, svo framarlega,
sem ekkjan vildi þær ekki, eða neitaði að
þiggja þær.
Og vér þykjumst vissir um, að enginn er
sá hér vestra aldraður vesælingur, þó að alls-
laus sé, sem ekki kjósi þann kostinn miklu
fremur, að leggjast út á gaddinn, vinalaus og
vonlaus, en að Jifa á fé ekkjunnar og munaðar-
leysingjanna, sem þeim var gefið, — en svo
tekið aftur af þeim.
Og væru þeir hér vestra margir, konur eða
karlar, sem ásælast vilja fé ekkjunnar og barna
hennar, til hvaða fyrirtækis og stofnunar, sem
er, hversu fögur og góð, sem stofnunin kann
að vera, þá er það skýlaus vottur um stórkost-
lega siðaspilling þjóðar vorrar, þessara íslend-
inga, sem hér eru vestra. Þeir þekkja þá ekki
rétt frá röngu, sitt frá annara.
Gróðabralls-hugmyndir mega hér ekki kom-
ast að; — innflytjanda-hugmyndir ekki held-
ur. Það er ekkjan og börnin hennar, sem eiga
gjöfina, en enginn einstaklingur annar og eng-
iij stofnun, hvorki á fslandi né í Ameríku. Og
minni maður og verri er hver sá, sem tekur
aftur gjöf sína, eða snýr henni á annan veg en
ætlað var i fyrstu.
En vér vonum, að þetta sé alt saman mis-
skiiningur, og að ekkjan fái eign sina hið atlra
fyrsta. Það er mjög leitt, að fara lengra út í
þetta efni. Málið ætti að vera öllum augljóst.,
Þó að einstöku mönnum kunni að þykja eitt
eða annað i þessu snarplega orðað, þá er það
ekki af illri meiningu gjört, heldur af því að
það er skoðun vor, að þetta þurfi að lagast og
lagast hið allra fyrsta. Þeir, sem gáfu, geta ekki
þolað annað, og vér megum ekki virðingar vorr
ar vegna horfa á það, að ekkjan tapi fénu.
Easter Concert
FOR THE BENEFIT OF
223 Overseas Battalion
Lieut. Colonel O. Albrechtsen. O. C.!
Under the Distinguished Patronage of
THE HON. T. C. NORRIS, Premier of Manitoba.
COLONEL II. N. RUTTAN, D.O.C., Military District No. 10.
HIS WORSHIP MAYOR WAUGII.
Monday, April 24, 1916
At Central Congregational Church
At 8 o’clook P. M.
Program
Under the personal direction of Mr. Francis Fischer Powers,
formerly of Carnegie Hall, New York City.
Artists
Mrs. Green-Armytage .
Mrs. Bissett.........
Miss Mae Clarke.....
Miss Olive Quast ....
Mrs. Coates Brown ...
Miss Olive Oliver....
Mrs. Grahame........
Mrs. Christie Dowling
Mrs. Nealy ..........
Mr. Clayton Quast ...
Mrs. Sigrid Hall....
Miss Herman .........
Mr. W. Alfred Albert .
Mr. Paul Bardal.....
Mr. Leonard Heaton .
Mr. Burton Kurth ...,
... .Mezzo Soprano
rDramatic Soprano
.... Lyric Soprano
........Contralto
..........Soprano
...........Soprano
... Mezzo Soprano
........Contralto
........Contralto
..........Báritone
... Mezzo Soprano
........Contralto
............Tenor
... Basso Cantante
.-........Pianist
....Accompanist
Assisted by Mr. Leonard Heaton.