Heimskringla - 17.05.1917, Side 7

WINNIPEG, 17. MAl 1917.
HEIMSKRINGLA
7. BLAÐSÍÐA
Um nokkur íslenzk
mannanöfn
Eftir Kr. Ásg. Benediktsson.
(Enamh.)
L.
1. Laug, er viðliður nafna. 3?ó
eru fleiri konunöfn en karla með
þessum viðlið. Orðið merkir laug,
kerlaug, bað, af sögninni að lauga,
lauga, laugaði. Orðið er kvenkyns,
bó bað sé að fornu og nýju í fá-
einum karlmanna nöfnum, svo
sem: Áslaugur, Guðlaugur, Gunn-
laugur, Þorlaugur. Kvennanöfnin
eru fleiri: Áslaug, Berglaug, Drop-
laug, Guðlaug, Geirlaug, Oddlaug,
Sigurlaug, Snjólaug, Svannlaug,
Þorlaug o. fl. Rangt er að skrifa
Gunnlögur og Gunnlög, þvf þó að
lögur þýði sama og rennandi efni,
þá er iaug yfir baðílátið, laugar-
ker, og yfir athöfnina að laugast.
Laugardagur, þvottadagur, er sá
dagur vikunnar, sem fornmenn
hafa alment gengið til laugar. Eg
hefi hvergi séð fornmenn taka svo
til orða, að þeir gengju eða færu í
lagarvatn. En að ganga í laugar-
vatn, eða fara í laugarvatn, kemur
all oft fyrir. öll þessi nöfn eru
þjóðleg, forn og fögur. Það er þvf
skylda íslendinga að halda þeim
við, og mætti vel fjölga á norræna
málvísi. En þjóðarminkun er að
aflaga þau.
2. Leifr var nafn f fornöld, og
nafnfrægt nafn: Leifur hinn hepni
Eiríksson. Nafnið merkir þann, er
leifir, skilur eftir, eins og áður er
drepið á. Stofninn er víða í viðlið,
svo sem: Áleifur (Óleifur), Eileifur,
Geirleifur, Hjörleifur, Oddleifur,
Sigurleifur, Þorleifur. Konunöfn:
Ásleif, Arnleif, Dýrleif, Guðleif, Her-
leif, Ingileif, Sigurleif, Þorleif o. fl.
Alt eru þetta góð nöfn og sjálfsögð
til framtíðar.
3. Leik er stofn í nöfnum og við-
liður. Leikur var fult nafn í forn-
öld. Nafnið þýðir: leikur, íþrótt.
Eá nöfn voru af þessum stofni,
og nú færri. Karlmanna nöfn, svo
sem: Ásleikur (leikur Ásanna),
Gunnleikur (orustuleikur), Her-
leikur, Þorleikur (sama og Þorlák-
ur). Leikný hét móðir Finna Þor-
geirssonar Ljósvetninga. goða. Fá
konunöfn voru með þessum stofni
í samskeyttum nöfnum, og nú lík-
lega engin. En vel mætti taka upp
ný nöfn, svo sem: Leikdís, Leik-
heiður, Leikhildur, Leikrún o. fI.,
sem mikið eru fallegri en útlend
nafnaskrípi.
4. Lið finst f viðlið, í örfáum
nöfnum: Hafliði, Sumarliði, Vest-
lið, Vcturliði. Liði þýðir að liða
að sér, að fara í lið; sjá Snorra
Eddu: liði, iiðar, sbr. bls. 177, Þor-
leifar Jónssonar, Ivhöfn 1875. Haf-
liði og Sumarliði eru enn þá til, en
hin fáheyrð eða fallin fyrir borð
að öllu.
5. Linn. Þessi stofn var viðliður
í fáum konunöfnum í fornöld, en
nú horfinn, nema ef vera skyldi í
nafninu Siguriín, sem enn þá er
uppi. Upprunalega hefir nafnið
verið Sigurlinn, en á seinni tíðum
afbakað í Sigui’iín. Linni er orms-
heiti. Fagrar konungadætur hétu
þessu nafni í fornöld. Sbr. Hkv.
Hjörvs.: Sigurlinn Sváfnisdóttir.
En Sváfnir er hér orms heiti líka,
°g þýðir ormur sá, sem svæfir.
Konur með tindrandi, frán eða
fögur augu, hafa líklega verið
nefndar þessu nafni. Þær sem
hafa dregið menn að sér með töfr*
um augna sinna. Stofn-linn hefir
verið konuheiti á íslandi á 12. öld,
Jólinn. Nafnið er eins og að ofan
er sagt, nú orðið sama og Sigrlín.
6. Lín er stofn í fáum konunöfn-
Um, og finst í viðlið líka. Orðið er
vafalaust af líni (línvefur), sem
konur höfðu í klæði og handfjötl-
uðu. Líneik er sögunafn og konu-
nafn. Lína er konunafn á þessum
dögum. Filippus Sæmundsson í
Odda (dáinn um miðja 13. öld) lét
dóttur sína heita Randalín. Hún
hélt bú lengi á Valþjófsstað eftir
að Oddur maður hennar féll, og
varð yfir 100 ára gömul. Svíalín og
Veigalín hafa verið til. 1 viðlið
finst lín í þessum nöfnum: Berg-
lín, Friðlín, Sigurlín og líklcga í
nafninu ólfna. Sé það komið af
nafninu ólafur, ætti að skrifa ól-
lína. Annars verður endingin lat-
hesk. ,
7. Ljótur og Ljót eru full nöfn,
og samstæð, af lýsingarorðinu
Ijótur. Þessi nöfn eru ævagömul.
Stofninn er alloft hafður í við-
lið, svo sem Arnljótur, Úlfljótur,
Horljótur. Konunöfnin: Bergljót,
Þorljót. Þessi nöfn eru samsett af
stofninn: Ljótólfur og Ljótunn.
Unn er þarnasjávarbylgja í seinni
hluta nafnsins. Af þessum stofni
er nafnið Lýtingur. Sum af þess-
úm nöfnum voru all Mð til forna,
og nokkur af þeim haldast við
ennþá.
8. Loftur er fult nafn og gamalt.
Loki hét líka Loftur. Nafn þetta
fylgdi Oddverjum í gamla daga, og
lielst við 1 hinni svo nefndu Odd-
verjaætt ennþá. Loftur þýðir loft,
maður sem fer í loftinu. Nafnið
hefir líka breiðst út frá Lofti ríka
á Möðruvöllum. Hann hefir heitið
eftir herra Lofti Þórðarsyni,
(Þórður var líka herraður af kon-
ungi), Hallssyni, á Möðruvöilum.
Loftur ríki var Guðormsson, og
miklar ættir eru frá honum komn-
ar. Hann var kynsæll, maður,
bæði í hjónabandi og utan þess.
Kona Lofts á Möðruvöllum var
Ingibjörg Pálsdóttir Þorvarðsson-
ar, og Sessilíu Þorsteinsdóttur á
Eiðum í Eiðaþinghá. Loftur Guð-
ormsson er nafhkendur fyrir margt
svo sem: Hann var friðsamur
höfðingi, ríkasti maður á landinu,
virðingarmaður mikill og veg-
menni. All gott skáld, og dauða-
tryggur við barnamóður sína,
Kristínu Oddsdóttur.*)
Af Lofts nafni er konunafnið
Lofthæna. Það nafn var í Hrafn-
istumanna kyni. Það er álfkonu
heiti og hefir haldist við fram á
vora daga. Ekki getur nafnið fall-
egt heitið.
9. Lýður er fult nafn. Það finst
óvfða í fornum sögum. Það er til
á meðal Norðurlanda þjóða og
þýðir landslýður. í Eddu finst
það sem heiti, ljóður, ljóðar, mað-
ur, menn. Nafnið barst til Islands
frá Danmörku mcð ættföður Þor-
leifs Kortssonar, Þormóðssonar,
Kortssonar, Lýðssonar, hins
danska. Þá nafnið er skrifað rétt
eftir norrænum stofni, má það full-
gilt kalla. Nafnið hefir verið uppi
síðan í Skaftafellssýslu og á Suður-
landi (Lýður sýslumaður, Lýður
skáld m. fl.). En fágætt viar það á
Norðurlandi. Samskeytt nöfn er
hægt að búa til af þessu nafni, svo
sem: Áslýður, Lýðbaldur (konung-
ur), Lýðgeir, Lýðvaldur, og Lýð-
björg, Lýðfríður, Lýðhildur. þetta
væru fallegri konu nöfn en Lilja
og Rósa, sem síðkomin erú inn í
málið og nú látin þýða: lilja og
rós. Þessi nöfn eru ekki unp runn-
in í fornnorrænum nöfnum. Rós
væri betra cn Rósa. En þaö er til
í samskeyttum nöfnum: Ástrós,
Ásrós og Sigurrós.
■*) Kristfn var dóttir Odds lepps
Þórðarsonar, Flosasonar. Loftur
hefir auðvitað kynst Kristfnu áð-
ur en hann giftist Ingibjörgu, jafn-
vel 10—15 árum áður. Hefir hún
iíklega verið bústýra hjá honum á
höfðingjasetrinu Möðruvöllum. —
Loftur orkti iangt kvæði, sem
nefnt er Háttalykill, um Kristínu.
Hefir honum fundist mikið um
fegurð hennar, þvf svo segir 27. er-
indinu:
Séð hefi eg bjarta brúði,
bauga rein ])á eina —
fyrir löngu;
fríð var falda tróða,
fagrhent, vel mentuð—
til orða;
ást og líkams listir
langt berr hún af sérhverri
að mínum dómi.
Svo er sagt, að Loftur hafi gert
Kristínu kost, að kjósa sér bónda,
og hafi hún þá kosið sér Höskuld,
og hafi þá Loftur sagt við hana:
“Kjörvilt varðstu, Kristín; eg
meinta, að þú myndir mig kjósa.”
Er þetta orðtak sfð'an uppi. Ekki
ber mönnum saman um, hvað
mörg börn þau hafi átt saman.
Sumir segja sjö, aðrir færri. En 4
synir þeirra urðu fullgamlir menn
og er margt góðra manna frá þeim
komið nú á dögum. Surnir ncfna
Ólaf, Skúla, Orm og Sumarliða.
Aðrir isleppa Ólafi, en nefna Eirík
og Soffíu. Meiri líkur eru að þau
hafi verið hjónabandsbörn. Sú
fornsýni sækir til flestra rithöf-
unda, að Kristín hafi verið ein hin
alha fegursta kona á meðal allra
fagnrkvenna, er á íslandi hafi
búíð. Aftur segja sumir, að Loft-
ur hafi fundið all-sárt til þess galla
Kristínar, að hún hafi verið all-
heimsk kona. Þó er ekki hægt að
sjá af Háttalykli, sem nú er meiri
hluti til af, að Loftur finni nokkur
lýti á konu þessari. Ekki er þess
vart í afkomendum Kristínar sona,
að þeir standi að nokkuru á baki
Ingibjargar sonum, og var þó Ingi-
björg af góðu vitfólki komin.
Háttalykill á >að hafa fundist í
treyjuermi Lofts, að honum látn-
um. Hann er talinn að hafa verið
90 erindi, og sitt erindi með breytt-
um bragarhætti, en öll kynjuð til
dróttkveðins háttar, með orða
breytingum. Þetta ástarkvæði
sýnir, að málið hefir verið farið að
btandast og mikið að hnigna frá
söguöldinni. Þar gert vart við sig
léttúðarvísur, með útlendum blæ,
hinan seinni tíma. — Undir hyll-
ingarbréf íslendinga til Eiríks kon-
ungs af Pommern, á Þingvelli, 1.
júlí 1419, hefir Loftur Guðormsson
skrifað nafn sitt þannig:
lopptr guþormsson.
Undir bréf til sama konungs, á
Þingvöllum 1. júlí 1420, þannig:
lofter guthormsson.
Nafn h/ans er því ýmislega skrifað:
Loftur Guðormsson og Loftur
Guttormsson,—-Höf.
EINMITT N0 er bezti tími að
gerast kaupandi að Heims-
kringlu. Sjá auglýsingu vora
á öðrum stað í blaðinu.
Er alheims hungurs-
neyð í nánd ?
Þau lönd, sem mesta fæðu hafa
fram leitt, hafa nú staðið f blóð-
ugu strfði f rúm tvö ár. Ekki er
því við góðu að búast, enda er nú
útlit að verða ískyggilegt um heim
allan.
Jafnvel á friðartímunum var
hallæri í löndunum ætíð yfirvof-
andi, ef öll fnamleiðsJa gat ekki
haldið álfram með fullum krafti.
Jafnvel þá urðu þjóðirnar oft og
einatt að viðhafa alla sparsemi og
fyrirhyggju til þess að afstýra
ineiri og minni hungursneyð. Sfzt
er því að undra, þó útlitið sé al-
varlegt nú.
Síðasta ár var yfirleitt lélegt upp-
skeruár um heim allan. Meiri og
minni eyðiiegging er stríðum ætfð
samfara. Matarbirgðir allra stríðs-
þjóðanna eru nú óðum að þverra.
Sannleikurinn er sá, að ef allrar
varúðar er ekki gætt, þá er hung-
ursneyð nú fyrir dyrum í flestum,
ef ekki öllum löndum.
M. Yictor Boret, foranaður bún-
aðardeildar stjórnarinnar á Frakk-
landi, sagði nýlega, að allar þjóðir
heims þyrftu nú á allri sparsemi
að halda iivað hveiti snerti, ann-
ars yrðu bráðlega aðrar kornteg-
undir meir og minna að koma í
þess stað.
Yfir þjóðinni á Þýzkalandi, sem
nú þegar býr við hálfgert liungur,
vofi hættan þó allra mest.
“Fólk, sem var kvarta undan
kartöfluskortinum í gær,” segir
iiann á einum stað, “ætti að vera
sér þess meðvitandi f dag, að nú
ríkir megn fæðuskortur í flestum
löndum iheims.”
Hátt standandi embættismaður
stjórnarinnar á Þýzkalandi sagði
ekki alls fyrir löngu: “Vér sjáum
ekkert annað en hörmung í vænd-
um — það er dapurleg tilhugsun—
ef vér kynnum í lok þessa yfir-
standandi árs að verða þess varir,
að vér gætum ekki haldið stríðið
út lengur sökum fæðuskorts.”
Á Englandi er fólki nú bannað
að kaupa stórar birgðir af sykri
eða annari matvöru. Var þetta
óumflýjanlegt sökum skorts þess,
sem þar nú ríkir. Með banni þessu
er komið í veg fyrir það, að ])eir
auðugri geti tekið fæðuna frá
þeim fátækari.
Svo litlar eru nú birgðir af kart-
öflum þar í landi, að íbúar Lund-
únaborgar sjálfrar verða að vera
án þeirra með öllu tímunum sam-
an og fá ]>ær aidrei nema af
skornum skamti. Engin bót er
heldur sjáanleg á þessu í nálægri
framtíð.
Þannig er jafnvcl ástandið á
Englandi.
Hér í Canada, þegar kartöflur
eru orðnar rúma $2.00 bushelið,
hveitimjöl nærri $12 tunnan, baun-
ir 15 eent pundið og kjöt 30 cent
pundið, ætti ])etta að örva þjóð-
ina til þess að rækta hvern einasta
blett og framleiða ]>annig alla l)á
fæðu, sem lienni er unt, og láta
ekki eina einustu ögn af neinu
matrkyns fara til ónýtis. — (Laus-
lega þýtt úr ensku blaði.)
ÆFIÞÁTTUR.
Eg sá það f Lögbergi nýlega, að
Antóníus Eiríksson við Riverton
væri látinn. Hann var gamall
sveitungi minn og mér að góðu
kunnur; langar mig þvf að gefca
hans að nokkru.
Antónfus Eiríksson var fæddur
4. Júlí 1825 að Hærukollsnesi í
Álftafirði í Suður-Múlasýslu. Voru
foreldrar hans Eiríkur Árnason og
Katrín Eiríksdóttir. Þau Eiríkur
og Katrín áttu 15 börn, þrettán
syni og tvær dætur; komust allir
synirnir á fullþroska skeið, nema
einn, er dó á barnsaldri. Líka dó
önnur dóttirin ung. Það var al-
talað, að mjög hefðu þau gömlu
hjónin verið drjiig af þessum tólf
sonum sínum, epda var góð ástæða
til þess, þvf færri eru þau hjón, er
leika sér að því að ala upp tólf
hrausta syni fyrir landið sitt. —
Katrín var mesta greindar kona,
en Eiríkur þvert á móti.
Einu sinni sagði maður við Eirík
gamla: “Heyrðu, kunningi; miklu
hafið þið Katrín af kasfcað, að vera
búin að ala upp 13 börn, og þar af
12 syni.” “Já, og þessir 12 synir
mfnir eru mestu lieljar helvíti,
helzt til sjós og lands,” svarar karl.
Þegar Antóníus var tæpra 7 ára,
léði Eiríkur lnann fyrir smaiapilt
til Stefáns Ólafssonar sterka, sean
um vorið 1832 flutti sig í Víðirdal.
er til þess tíma hafði aldrei verið
bygður frá því ísland fannst.
Vfðidalur er fjailadalur upp af
Lóni, og liggur Hofsjökull að aust-
an en Kollmúli að vestan. Eftir
dalnum rennur á, sem kend er við
dalinn og kölluð Víðidalsá, og
rennur hún f Jökulsá í Lóni í gegn
um hræðileg gil og klungur, er
enginn kemst yfir nema íuglinn
fljúgandi. Þorvaldur Thóroddsen
segir, að Vfðidalur sé 2—3 danskar
mílur á lengd og verður það 9—13y2
’mfla ensk.
Búslóð sú, er Stofán og Anna
kona lians fluttu með sér, voru 10
ær með lömbum og 2 hesfcar, ásamt
húsrnunum. Fyrstu nóttina, sem
Stefán svaf í kofa síhum, spyrnti
hann út öðrum gaflinum. Um
haustið fór Antóníus heim til for-
oldra sinna, en Stefán fékk annan
dreng stálpaðri að lijálpa sér í
dalnum. Þarna var Stefán þó ekki
nema eitt ár, því örðugt var til
allra aðdrátta. Dalurinn langt frá
mannabygðum og vegur nærri al-
ófær með hesta. Það má ganga í
dalinn frá þremur hliðum: úr Lón-
inu að sunnan, Geithellnadal að
austan og Fljótsdalsöræfum að
norðan.
Tveimur árum eftir að Stefán
flutti úr Víðirdal, fór þangað Þor-
steinn Hinriksson frá Karlstöðum
á Berufjarðarströnd og ólöf kona
hans með 3 dætur. Þetta var Stef-
áni ólafssyni mjög á móti skapi,
því hann ])óttist eiga dalinn' með
öllum rétti, þar sem hann var
fyrstur allra að nema þar land. Er
svo sagt, að Stefán hafi haft í heit-
ingum við Þorstein og sagt að hon-
um skyldi aldrei blessast búskap-
urinn til lengdar í sínu landnámi.
Á þrettánda dag jóla, fyrsta vet-
urinn sem Þorsteinn bjó í dalnum,
var hann að lesa húslestur, og þá
er hann var um það bil hálfnaður
með lesturinn, kom snjóflóð á kof-
ann og eyðilagði hann. Fórst þar
Þorsteinn og tvær yngstu dæturn-
ar, en ólöf og elzta stúlkan, sem
Guðný hét, komust í búrið og
höfðust þar við í scx vikur áður
þær grófu sitg út úr fönninni, og
komust þær með illan leik að
Hvannavöllum, sem er insti bær í
Geithellnadal. Guðný hafði við-
beinsbrotnað í snjóflóðinu, og
voru því hörmungar hennar að
þeim mun verri. ólöf flutti aftur að
Karlstöðum og man eg eftir henni.
Var ætíð bent á hana sem hina
mestu kvenhetju.
Eg hefi ritað þetta af Stefáni
Ólafssyni og leitast við eftir föng-
um að skýra þar frá mönnum þeim
er í Víðirdail hafa biiið á samt lýs-
ingu af Ivollmúla. Múlinn dregur
nafn af hryssu, er liangað viltist
endur fyrir löngu; að minsta kosti
er til saga um það, og læt eg hana
fylgja:
Antóníus var giftur Ingveldi Jó-
hannesdóttur, en Jóhannes var |
sonur Árna Jónssonar Eyfirðinga-
skálds. Antóníus keypti jörðina ’
Steinaboga á Berufjarðarströnd, |
sköminu eftir, eða um það leyti er
þau Ingveidur og hann giftu sig.
Græddist honurn brátt fé svo mik-
ið, að þá er hann fór Ameríku 1878
var hann vafaLaiust einn af allia
fjáðustu bændum í Múlasýslum.
Antóníus var maður hinn áreið-
anlegasti í öllum viðskiftum. Alt
það, er hann lofaðist til að gera,
stóð eins og stafur á bók. Bóngóð-
ur var hann með afbrigðum og lét
sjaldan eðia. aldi'ei neinn frá sér
fara svö búinn. Hin ágæta og gáf-
aða kona hans hafði líka mikil og
góð áhrif á hann, og nær er mér
að halda, að ekki hafi einn einiasti
Íslendingur hér í Ameríku enn
sem komið er verið annar eins
bjargvættur í sveit og hann var
hér. — Þeim Antóníusi og konu
hans varð 5 barna auðið, og eru
tvær dætur sem upp koinust, þær
Kristbjörg og Jóhanna, og v.a r sú
síðarnefnda yngst af börnunum og
jafnaldra mín. Var fyrri maður
hennar Þorsteinn Eiríksson, en
hinn síðari er Björn Sigurðsson,
ættaður úr Skriðdal og náfrændi
minn.
Maður Kristbjargar er ólafur
Oddsson, úr Austfjörðum, og hjá
þeim Ólafi og Kristbjörgu dóttur
sinni dvaldi Antóníus um fjölda
mörg ár, eða að minsta kosti síðan
hann misti konu sfna. En öll þau
ár, er hann var í þessu landi, bjó
hann á jörð þeirri er nefndist
Fiagriskógur, skamt frá þorpi því
er myndast hefir nú nýlega við
mýnnið á íslendingafljóti og nefnt
er Riverton.
Þær dætur Antóníusar eru kyn-
sælar og eiga mörg og efnileg börn.
Antóníus kunni hér aldrei við sig
og var einn af þeim, sem aldrei
hefðu átt að flytja af íslandi, því
])ar vegnaði honum að öllu leyti
betur en hér.
Mér var vel við Antóníus og átti
honum margt gott að launa, sem
mér þó aldrei gafst tækifæri til a5
framkvæma.
Winnipeg, 14. apr. 1917.
S. J. Austmann.
Mórauða Músin
t.
Þessi saga er bráðum upp- $
genginn, og settu þeir sem vilja
eignast bókina, að senda oss
pöntun sína sem fyrst. Kostar
50 cent. Send póstfrítt.
BORÐVIÐUR
SASH, DOORS AND
MOULDINGS.
Við höfum fullkomnar byrgðir
al öllum tegundum.
Verðskrá verður send hverjum, sem
æskir þess.
THE EMPIRE SASH & DOOR CO., LTD.
Henry Ave. East, Winnipeg, Man., Telephone: Main 2511
Hveitibœndur!
Sendið korn yðar 1 “Car lots”; seljið ekk i f smáskömtum.—
Reynið að senda oss eitt eða fleiri vagnhlöss; vér munum
gjöra yður ánægða, — vanaleg sölulaun.
Skrifið út “Shipping Bills’ þannig:
NOTIFY
STEWART GRAIN COMPANY, LIMITED.
Track Buyers and Commission Merchants
WINNIPEG, MAN.
Vér vísum til Bank of Montreal.
Peninga-borgun strax Fljót viðskifti
KAUPIÐ
Heimskringlu
Nýtt Kostaboð
Nýir kaupendur að blaðinu, sem senda oss
fyrirfram eins árs andvirði blaðsins, oss að
kostnaðarlausu, mega velja um þRJÁR af
af eftirfylgjandi sögum í kaupbætir :
“Sylvía”
“Hin leyndardómsfullu skjöl”
“Dolores”
• • T r f r H
Jon og Lara
“Ættareinkennið”
“Bróðurdóttir amtmannsins”
Lára”
Ljósvörðurinn”
Hver var hún?”
Kynjagull”
M
N
N
m
N
M
M
Sögusafn Heimskringlu
Eftirfarandi bækur eru til sölu á Heimskringlu, — með-
an upplagið hrekkur. Sendar póstfrítt hvert sem er:
Sylvía .............................. $0.30
Bróðurdóttir amtmannsins ............. 0.30
Dolores ....-......................... 0.30
Hin leyndardómsfullu skjöl............ 0.40
Jón og Lára .......................... 0.40
Ættareinkennið........................ 0.30
Lára.................................. 0.30
Ljósvörðurinn........................ 0.45
Hver var hún?........................ 0.50
Kynjagull............................ 0.35