Heimskringla - 22.08.1918, Page 5

WINNIPEG, 22. ÁGOST 1918
HEIMSKRINGLA
5. BLAÐSIÐA
bandsiákrvæðanna. Hvor aðili færi
með það eftir ákvæðum sinma
stjórnarskipunarlaga og þingskapa.
Svo var og báðum nefndunum ljóst,
að það væri einnig aukaatriði, i
hvaða form sambandsákvæðin væru
búin, ihvort þau væru helúur í einu
eða tvennu lagi, því að form rfkja-
samininga er hvergi föstum reglum
bundið. Alt veltur á efninu. Á þvi
telja nefndirnar engan vaifa vera.
Sambandsákvæði þau, er hér greinir,
verða til fyrir samkomulag, þar sem
tveir jafnréttháir aðiljar semja um
ákveðið samband sín á meðal og
báðir binda sig að eins samkvæmt
sjálfs sín vilja og eru af engu öðru
valdi til þess knúðir.
Samkvæint þessu hafa íslenzku
nefndarmennirnir eigi heldur talið
það máli skifta, þó að sambandsá-
kvæðin væru nefnd “Sambandslög”
á íslenzku og “Forbundslov” á
dönsku, enda þar fyrir auðsætt, að
efni þeirra, að undanteknu kon-
ungssambandinu, byggist á samn-
ingi, sem og er viðurkent í 1. gr. og
18. gr.
Nefndirnar toáðar láta það um
mælt, er hér segir, um einstök atriði
írumvarpsins: ;
Um 6. grein.
Sjálfstæði landanna hefir f ^för
með sér sjáifstæðan ríkistoorgara-
rétt. Þess vegna er af Dana hálfu
lögð áherzla á, að skýlaust sé á-
kveðið, að öll rikisborgararéttindi
séu algerlega gagnkvæm án nokk-
urs fyrirvara eða afdráttar. Af þess-
ari gagnkvæmni leiðir það, að af-
nema verður allar þær takmarkanir,
sem nú eiga sér stað á fullu gagn-
kvæmu jafnrétti (svo sem mismun
þann á kosningarrétti sem kemur
fram f 10. gr. stjórnarskipunarlaga
Islands frá 19. júní 1915).
Með því að hvort landið fyrir sig
veitir ríkistoorgararétt (fæðingar-
rétt), sem einnig hefir verkanir í
hinu landinu—en sú skipun er svip-
uð því, sem nefndarfrumvarpið frá
1908 kveður á um í þvf etfni—og er
gert ráð fyrir, að fyrirmælin um
það> hvernig menn öðlast og missa
ríkisborgararétt verði sem áður inn-
byrðis samræm í ibáðum löndunum.
Að því er sérstaklega snertir hinn
gagnkvæma rétt til fiskiveiða í land
helgi, hefir því verið haldið fram af
hálfu íslendinga, að eins og ástatt
er, sé þessi réttur meira virði fyrir
Dani en íslendinga. Og það hefir
því komið fram ósk um, að íslend-
ingum veittist kostur á að stunda
fiskiveiðar f landheigi Grænlands.
Þetta getur ekki orðið meðan stjórn
Grænlands er með þeim hætti sem
nú, en það er einsætt, að ef dönsk-
um ríkisborgurum verður að meira
eða minna leyti veittur kostur á að
stunda fiskiveiðar í landhelgi Græn-
lands, þá munu fslenzkir ríkisborg-
arar eimnig verða sama réttar að-
njótandi.
Um. 7. gr.
Enda þótt danska utanrfkis-
stjórnin, sem fer með utanrfkismól
íslands í þess umtooði, hljóti að vera
ein, undir einni yfirstjórn, til þess
að girða ifyrir gagnstæðar ályktanir
og framkvæmdir, hafa þó verið sett
álcvæði til þess að tryggja það, að
utanrfkisstjórnin eigi við meðferð
íslenzkra mála kost á nægilegri sér-
þekkingu bæði f utanríkisstjórnar-
ráðinu og við sendisveitirnar og
ræðismanna emibættin. Til þess að
þessi ákvæði geti komist í fulla
framkvæmd er þess að vænta, að Is-
lendingar, frekar en verið hefir að
undanförnu, sæki um og fái stöður
í utanríkisstjórnarráðinu t’J þess að
aifla sér þeirrar fullkomnunar, sem
þörf er á.
Þar sem f frumvarpinu segir, að ís-
lenzka stjórnin geti haft nánara sam
komulagi við utanríkisráðherrann
sent sendimenn úr landi til þess að
semja um málefni, sem sérstakloga
varða ísland, er þetta ákvæði ekki
því til fyrirstöðu, að þegar sérstak-
lega brýn nauðsyn toer til, og ekki
æfinlega er unt að ná til utanríkis-
ráðherrans áður, geti íslenzka
stjórnin eigi að síður neyðst til að
gera ráðstafanir, éins og þegar hefir
átt sér stað á tímum heimsstyrjald-
arinnar. Það er gengið að því sem
vísu, að utanrfkisráðheriranum verði
skýrt frá hverri slíkri ráðstöfun svo
fljótt sem því verður við komið.
Það leiðir af sjálfstæði landanna,
að ekki verður gerður nokkur samm-
ingur, er skuldbindi ísland nema
samþykki réttra íslenzkra stjórnar-
valda komi til, og má eftir ástæðum
veita það samþykki annað hvort áð-
ur eða eftir að samningurinn er
gerður.
Um 8. gr.
Danmörk ber kostnaðinm af þeirri
fiskiveiðagæzlu sem hún hefir á
hendi. Danmörku ber eigi skylda
til að auka Jiana frá því, sem verið
hefir.
i Um 10. gr.
I
I Á meðan hæstiréttur ihefir á hendi
: dómsvald í íslenzkum málum, skal
skipa í eitt dómarasæti íslending
með sérþeikkingu á íslenzkum lög-
um og kunnan íslenzkum högum,
sem auk þess verður að fullnægja
hinum almennu skilyrðum til þess
að geta orðið dómari í hæstarétti.
Það getur því orðið þörf á að breyta
43. gr. í hinum dönsku lögum um
dómgæzlu.
Um 12. gr.
Meðal þeirra málefna, er við koma
dómgæzlunni og æskilegt væri að
gera nánari samninga um, hefir af
hálfu íslendinga meðal annars ver-
ið bent á aðfararhæfi dóma.
Um 13. og 14. gr.
Samkomulag er um það, að öll
skuldaskifti milli Danmerkur og ís-
iands, sem menn Ihefir greiint á um,
hvennig væru til komin, eigi að vera
á enda kljáð, eins og lfka var tiiætl-
unin f nefndarfrumvarpinu írá 1908,
og því er lagt til, að fjárhæð sú, að
upphæð 60,000 kr., sem rfkissjóður
Danmerkur hefir undanlfarið árlega
greitt, skuli falla niður.
Söimuleiðis fellur niður kostnaður
Dammerkur af skrifstofu stjórnar-
ráðs íslands i Kaupmannahöfn og
forréttindi íslenzkra námsmanna til
hlunninda við Kaupmannaliafnar-
háskóla.
Jafnfraimt er lagt til, að Danmörk
greiðd 2 miljániir króna, er verja skal
til að ofla andlega samvinnu milli
landanna, styðja íslenzkar vísinda-
rannsóknir og aðra vísindastarfseimi
og styrkja íslenka námsmenn.
Um 15. gr.—Það er nauðsynlegt,
að hvort landið um sig hafi f hinu
landinu málsvara—f lfkingu við nú-
verandi skrifstofu stjómarráðs ís-
lands f Kaupmannahöifn, — en sem
hafi það hlutverk að tryggja sam-
vinnu milli stjórnanna og gæta
hagsmuna borgara síns lands. En
hvort land er látið sjálfrátt um að
FLESTIR, en þó ekki ALLIR kaupa
Heimskringlu
Blað FÓLKSINS og FRJALSRA skoðaoa og eUta fréttaklað Vestor-Islendmpi
Þrjár Sögur!
og einn árgsngur af blaðinu fá nýir kaupendur, sem senda
om fyrirfram eins árs andvirði blaðsins. — Fyr eða sfSar
kaupa flestir lalendingar Heismkringlu. — Hví ekki aZ
bregSa vfB nú og nota bezta taekifœrið? — Nú geta nýir
kaupendur valiB þrjár af eftirfylgjandi sögum:
“SYLVIA.” “HIN LEYNDARDÓMSFULLU SKJÖ1*.” “DOLORES.”
"ÆTTAREINKENNIÐ." “JÖN OG LARA."
"LARA.” "LJÖSVÖRÐURINN." “KYNJAGULL” "BRÖÐUR-
DÓTTIR AMTMANNSINS."
Sögusafn Heimskrínglu
fi*
keyptar á akrífatofa
opplagiS hrddknr.
kMtaafcr vi8 9é+>
*íaH vár
koatnafk
Sylvía...................
BróBurdóttir amtmannsins
Ðolores___—______________
Hin leyodardómsfuUu skjöl
Jón og Lán_______________
ÆttareinkonniSl__________
LjósvörBunun —...........
KynjaguD-----------------
MórauBa músin ___________
SpeDvirkjanúr ___________
..... $0.30
.. 030
_ 0.30
.. 0.40
..... Q.40
...„ 0.30
____0.45
- 0.35
.. 0.50
^ 0.50
se

ákveða hvernig það kynni að vilja
haga þessu fyrirsvari.
Um 16. og 17. gr,—-Það hefir náðst
fullkomið samkomulag um stofnun
og skipun tveggja nefnda, annarar
ráðgjafanefndar, sem heíir það hlut-
verk að efla samvinnu milli land-
anna, stuðla að samræmi í löggjöf
þeirra og ihafa gætur á því, að engar
ráðstafanir séu gerðar af öðru land-
inu, sem geti orðið til tjóns fyrir
hitt lanidið, — ihinnar gerðardóms-
nefndar til þess að skera úr ágrein-
ingi, er rísa kynni uin skilning sam-
bandslaganna.
Um 19 gr.—Yfirlýsing íslands um
ævarandi hlutleysi hvflir á því, að
samkvæmt eðli þessara sambands-
laga getur aninað ríkið verið hlut-
laust, þó að hitt lendi í ófriði.
Um 20. gr,—Þar sem ákveðið er að
lögin gangi í gildi 1. desember þ. á.,
er búist við, að nægur tími verði til
þess, að lögin geti orðið samþykt í
tæka tíð af alþingi og fslenakum
kjósendum og af rlkisþingi Dana.
Reykjavík, 18. júlí 1918.
C. Hoge, Jóh. Jóhanneeson.
Erik Arup, Bjarni Jónsson,
F. J. Borgbjerg. J. C. Christensen.
Einar Arnórsson. Þorst. Jónsson.
Ráðuneyti Islands felst á framan-
skráð frumvarp:
Jón Magnússon. Sig. Eggerz.
SigurSur Jónsson.
-------o-------
Stjórnarbyltingio mikla
á Rússlandi.
(Framlh. frá 7. bls.)
Stjórnin var sem fyr á báðum átt-
um Annað veifið hét hún miklum
og margvíslegum umbótum, en hitt
veifið lýsti hún yfir því, að ekki
væri takandi 1 mál að skerða ein-
veldi keisarans. En því reikulli sem
stjórnin var í ráði sínu, að þ\d skapi
voru frelsiskröfur þær ákveðnari, er
bornar voru fram á ýmsum fundum,
er haldnir voru um þessar mundir
viðsvegar f ríkinu. En þá bárust
fregnir um nýjar ófarir f viðureign-
inni við Japana og við það varð al-
menningur enn tryltari.
1 janúar 1905 varð Port Arthur að
gefast upp. Jafns-kjótt sem tíðindi
þessi spurðust, hófu verkamenn í
Pétursborg mikið verkfall. Yar
prestur einn, Gapon, sem v<ar mikill
trúnaðarmaður verkamanna, all-
rnikið við það riðinn. Hn annars er
mönnum engan veginn fullkuinnugt
um afstöðu hans til verkfallsins.
VerkfaMsonenn afréðu að fara f
skrúðgöngu til vetrarhallar keisara
og flytja honum bænarskrá um
breytingu á stjórnarskipun ríkisins
og tjá hoinum vandkvæði sfn. Allir
voru þeir vopnlausir og höfðu ekki
haft neinn uppreisnar viðbúnað.
Bréf það, er Gapon skrifaði keis-
ara í nafni verkfallsmanna, hljóðar
svo:
“Keisari! ætlaðu ekki, að ráðherr-
ar þínir segi þér satt frá ástandi
þjóðar þinnar og ríkisins. En þjóð-
im ber örugt trauiet til þín og hofir
afráðið að safnast isaman fyrir frain-
an vetrarhöllina á morgun kl. 2 e. h.
og tjá þér eymd sína.
Ef þú ert hverflyndur og gefur
þjóðinni ekki kost á að sjá þig, þá
slftur þú í sundur hið siðferðislega
band milli þín og þjóðarinnar.
a'raustið til þín mun fjara út, ef
felóði sakfeysingja verður úthell
milli þín og þjóðarinnar.
Láttu þjóð þína fá að sjá þig á
morgun og taktu við bænarskrá
vorri.
Eg, fulltriii verkamanna, og mínir
hraustu samverkamenn, ábyrgjumst
þér fslla friðhelgi.”
Sunnudaginn 22. janúar hófu
verkamenn með góðri skipun göngu
sína til vetrarhaliarinnar. 1 broddi
fylkingar fóru leiðtogar þeirra með
fóna og myndir af sankti Pétri og
keisara. Fremstur allra gekk Gapon
í skrúða og með Andrésar kross-
márk í hendi. Þegar mannfjöldinn
nálgaðist ihöllina, voru hersveitir
þar f*'rir og heftu för hans. Þegar
hann sótti engu síður fram og æpti
hástöfum: “Til keisara til keisara”,
skutu hermenninnir hvað eftir ann-
að á hann. Um kvöldið lágu um
þrjár þúsundir fallinna og særðra
verkamanna, þar sem fundi þeirra
og hermannanna hafði borið sam-
an. Bn kéisari hafði nóttina áður
yfirgeflð höllina af ótta við tilræði
og byltingar, sem hljótast kynni af
förinni, og falið Vladimir stórfursta,
íþðurbróður sínum, að taka á móti
verkamönnum; það 'leysir hann
samt ekki undan hinni siðferðislegu
ábyrgð á óhæfuverki þessu. <
Gapen var myrtur nokkizi sfðar,
að þvf er menn segja aí rússrreíkum
byltingamönnum, af því að hann
þótti hafa svikið þá, en aftur á
inóti hafa aðrir fy-rir satt, að leynl-
lögreglan hafi «3tytt honum aldur
eftir tooði stjórnaainnar.
En trúnaðartraust vferkamanna
og alþýðu til keisara var, sem von-
legt var, þrotið með ðllu, er. bænar-
skrá þeirra var svarað ó þossa lelð.
Þegar þessi ógnartiðindi spurð-
ust, fyltust frjálslyndir menn,
hverju nafni sem þeir nefndust,
heift og bræði og róstur hófust víðs-
vegar í ríkinu. í Moskva var einn
af föðurbræðrum keisara veginn og
í Póllandi, Eystrasaltslöndum, í
Finnlandi, með Gyðingum og Arm-
eníumönnum voru viðsjár svo mikl-
ar, að stappaði nœrri uppreisn.
Nýjar hrakfarir í viðskiftunum við
Japana og vaxandi skærur og bylt-
ingar, isem af þeim leiddi, komu loks
keisara til að gefa út “opið, bréf” f
ágústmánuði 1905, er gaf fyrirheit
um uimbætur á stjórnarskipuninni
og að þjóðkjörið þing skyldi sett á
stofn, er ríkisdúma nefndist. En
því var markaður þröngur verka-
hringur og kosningarrétturinm var
all-takmarkaður.
Mönnum gazt Lítt að hinum fyrir-
heitnu umbótum. Til þess að knýja
fram enn ríflegri umbætur, tóku
andstæðingar stjórnarinnar að
stofna til mikilla pólitiskra verk-
falla, er verkamenn. tóku ekki að
eins þátt í, heldur einnig starfs-
menn við járnbrautir, póstflutninga
og síma, læknar, málfærslumenn og
lyísalar. Á Finnlandi' fengu frjáls-
lyndir monim og jafnaðarmenn, er
lögðust á eitt, fullan sigur, eins'og
kunnugt er. Haustið 1905 kiptu þeir
með alisherjar verkfalli, er menn af
öllum stéttum og öllum flokkum
tóku þátt í, á fám dögum fótunum
undan allri stjórn Rússa þar í landi,
án þess nokkur maður léti lffið.
Keisara þótti þá ráðlegast að fella
tilskipanir Bobrikovs úr gildi og
viðurkenna stjórnarráð (senat), er
Finnar höfðu sjálfir skipað meðan
á byltingunni stóð.
Stjórnin varð nú enn tiUiliðrunar-
samari við andstæðinga sína. Skip-
un alríkisstjórnarróðsins var breytt
og Witte var skipaður försætisráð-
herra. Með auglýsing keisara 30.
oktáber 1905 var dúmunni veitt lög-
gjafarvald, en þó ón réttar til þess
að bera upp lagafrumvörp, heldur
skyldi þau öll lögð fyrir þingið af
stjórninni; mönnuin var einnig heit-
ið rýmkun á koningarréttinum og
ofndi stjórnin sfðar það heit
(Meira.)
A. MacKENZIE
SKRADDABI
732 Sherbrooke St. Gognt Hkr.
Bretnsar og Prossar K&rla og
Kvenna Fatnaði. Föt Bndðln og
saumuð eftir máli. — Alt vork
ábyrgst
Prentuð ritfæri
Lesendur Heimskringlu geta
keypt hjá oss laglega prentaða
bréfhausa og umslög, — 500 af
hverju — fyrir $7.00. Skrifið
nöfn og áritun o. s. frv. skýrt og
sendið peningana með pöntuninni.
The Viking Press, Ltd.
Box 3171 Winnipeg
99 Out of 100 men say:
IF Kor-Ker will do what you
claim you have a wonder-
ful product.’ ’
Kor-Ker does more then we
claim—and we truly have a
wonderful product.
Wc want to demonstratc tbc value of Kor-Ker to you
—we want to drive nails into our tires and show you that
Kor-Ker seals thc punctures instantly.
But most important of all Kor-Ker
stops the s/ow leaks that gradually de-
_ flate every tire.
If Kor-Ker will do what we
Á
KOR-KER PRISAR
V«. 1—fyrir S * s«4 tlrr*..........»12.50 fyrir fjðrar
No. 2—fyrlr 4 x 4\4 tlre...........»15.00 fyrlr fjArur
Xo. 3—fyrlr 5 x 5'A tlreu..........»20.00 fyrlr ijörar
Ef ySar nœstl kaupmaSur v.rxlar ekkl með KOR-KER, þi skrtfiS o.
eftlr sýnlshornl og nefnlB þetta blatS. Dept. H.
AITTO ACCDSSORIB9, LTD., »03 Confederatlou Llfe Blda, Wtsslptr
LOÐSKINN! HÚÐIR! ITLL!
Eí þér viljið hljóta (Ijótustu skil ó andvirði
og hæsta verð lyrir lóðskinn, búðir, ull og
(1. sendið þetta tiL
»
Frank Massin, Brandon, Man.
Dept H.
Skriífð eftir prísum og shipping tags.
RJOMI KEYPTUR
Vér æskjum eftir viðskiftavinum, gömlum og nýjum, á
þessu sumri — Rjómasendmgum sint á jafn-skilvíslegan hátt
og áður. Hæsta verð borgað og toorgun sesd strax og vér
höfum meðtekið rjómann.
SKREFIÐ OSS EFTIR ÖLLTTM UPPLÝSINGUM
Um á»o|ð%olafk vorn vísum vór tfl Union Batik og viðsköta-
vina vorra annara. Wefnið Hetmskringlu er, þér skrttið oes.
MAS1T0BA CREAMERY C0. LTD.
609 William Atr«.
Winnipogv, Mamitoba.
B0RÐVIÐUR
SASH, ÐOORS AND
MOULDÍNGS.
Ví(5 höfuxn fuflkomnar birgðir af öllum tegunduiU
VcrSskrá verSur senti hverfum þeim er fiesp óskar
THE EHTPIRE SASH & DOOR CO., LTD.
Henry Ave. East, Winnipeg, Man., Telepbone: Mazn 2511