Heimskringla - 16.07.1919, Síða 4

<4. BAAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 16. JÚLÍ 1919
.... ''
HELMSK HINGLA
4$tofnutt 188«)
Kemur út á hverjum Miívikudegl
Ctgefendur og eigendur:
THE VIKING PRESS, LTD.
VerB blaflslns 1 Canada og BanðarikJ-
unurn $2.00 um 4rit5 (fyrirfram borgao).
ttnt til lslands $2.00 (fyri-rfram borgaO).
Aliar borganir sendist rábsmanni blaTJs-
lns. Póst efia banka ávísanir stílist til
Tbe Viking Press, Ltd.
O. T. Johnson, ritstjóri
S. D. B. Stephanson, ráSsmaður
| 72« SHEKBHOOKE STREET, WINN1PE0
! P. O. Uox 3171 TalMÍml Garry 4110 |
I _______________________________!
$.7" ........
^^
WINNIPEG, MANITOBA, 16. JÚLI 1919
Verkamenn Nýja
Sjálands
— - - j
Um verkamannamál Nýja Sjálands kemst
eitt Bandaríkjablaðið nýlega þannig að orði:
“Mitt í þeim miklu umræðum viðkomandi
verkamannamálum, sem nú eiga sér stað að
heita má í hverju landi heims, hefir þögn
verkamanna Nýja Sjálands að líkindum ekki
vakið almenna eftirtekt. Eftir að athygli
hefið voif lit J>C5*P'~ bví
sannleiki er pað C7_—po fíestír
minnast að mörf, ár r} ’ /ðia síðaa Nýji Siá-
land tjáði sig eiga við örcv,,.
að etja. Eins langt aftur > L
1900 lýsti hinn víðfrægi Baatfer&jsmaður,
Henry Demaeest Lloyd Nýja biaíandi sem
“landi án verkfalla“.
Og orsökin er að r?i\i eitthvað 25 árum
síðan skóp Nýja Sjíland sér lög, er ákváðu
skylduga mábtr.aðlun í öllum iðnaðar þrætu-
málum, GJ7 ^cofnsetti málamiðlunar dómstóla
til að f' ^ría um og ráða til lykta hverjum á-
gr»*’- /gi verkamanna og verkveitenda. Sag-
?•_' >ýnir að löggjöf þessi hefir mætt all-mis-
jöfnum dómum. Fyrst var hún örugglega
studd af hinum sameinuðu verkamannafélög-
um og hlaut litla hylli í augum verkveitenda.
Verkveitandinn stygðist af hverjum þeim af-
skiftum, er honum fanst koma í bágá við að
hann fengi að stjórna starfsýslu sinni eftir eig-
in geðþótta. Verkamenn aftur á móti fögn-
uðu löggjöfinni, þar sem þeim var nú veitt-
ur réttur að skírskota til óhlutdrægs dóm-
stóls öllum þeim kröfum, er þeir skoðuðu
réttmætar vera. Afstaðan tók þó breyt-
ingum eftir því sem árin liðu. Þegar frá leið
tók stór þorri verkamanna að skoða slíka
málamiðlun of milda og helzt til hægfará, og
samtímis því fóru vefkveitendur að skoða
dómstól þenna sem vernd gegn vaxandi öfga-
kenningum (extremism). Slíkar og þvílíkar
breytingar hafa átt sér stað og nú í dag er
afstaoán komin í fyrverandi horf.
En hvað sem viðvíkur hinum rnargvíslegu
skoðunum. sem gcrt hafa vart v ð sig, hefir
þó engin tiiraun vcrið gerð að nema !ög þessi
úr gildi. Þvort á móti voru samþykl ný laga-
ákvæði í lok síðasta árs, sem veittu dómstól-
■um þessum meira vald en áðuMil að ákveða
laun verkamanna — í stuttu sagt, óvenjulega
mikið vaid. Hafa sumir jafnvel haldið því
fram að þeir, sem lagaákvæði þessi skópu,
hafi ekki haft hugmynd um þau myndu hafa
öhnur eins áhrif í byltingaráttina og raun sé
á orðin. En hvað sem því líður, þá eru dóm-
stólar þessir nú önnum kafnir að útkljá þau
vandamál, sem í flestum öðrum löndum
nyndu hafa í för með sér hin stórkostlegustu
umbrot, þýðingarmiklar ráðstefnur, rnáia-
stapp mikið og óhemju gauragang við ogi ’í
Samkvæmt síðustu fréttum frá Wellington
hefir raunverulegri byltingu (revolution) ver-
ið hrint af stokkum hvað snertir laun verka-
manna. Lágmarkslaun (minium wage) hafa
verið lögákveðin og þar að auki launa-upp-
bót, er “hlutfallslega sé miðuð við dýrtíðina”.
Lágmarkslaunin eru endurskoðuð þegar til-
tekinn tími er út runninn (tvö ár), en launa-
uppbætur eru ákveðnar á hverjum sex mán-
uðum, og miðaðar við þáverandi verðskýrsl-
urur yfir nauðsynjavörur.
Eitthvað svo hressandi skynsamlegt og um
leið auðvelt virðist koma í ljós við allar þess-
ar ráðstafanir, að óefað munu margir furða
sig á, hvers vegna sh'k tilhögun geti ekki
verið víðtækari.”
Þannig kemst þetta Bandaríkjablað að orði
um ráðstafanir Nýja Sjálands verkamanna-
málum viðkomandi. Eru ráðstafanir þessar
vissulega eftirtektarverðar, verðskulda að
þeim sé meiri gaumur gefinn út í frá.
Hætt er þó við að þeim, sem allar stjórnir
líta tortrygnisaugum — utan þær séu ein-
göngu skipaðar verkamönnum — finnist
fátt til sh'ks koma.
Og óhætt roá fuliyrða, að öfga- og æsinga- ,
menn verði slíku fyrjrkomulagi sterklega mót-
fallnir.
» ■- -- - - ------------------- ■
Kostbær sigur
Frakklands
Það skelfilega verð, í mannlífum og fé,
sepi hinn mikli sigur útheimti, er nú alvarlegt
áhyggjuefni stjórnmálamönnum og rithöfund-
um Frakklands. Eina von þeirra er að
bandaþjóðirnar, sem svo örugglega stóðu með
Iýðveldinu franska á myrkustu tímum þess,
hjálpi nú til það komist á laggir aftur. Þar
sem Þýzkaland er vanmegnugt að greiða
bandaþjóðum stríðskostnaðinn, verður hann
að falla á sigurvegarana sjálfa, Hann verður
að borgast af einhverjum og hefir verið leitt í
ljós, að Frakkar með færri íbúa verði að
borga meira á hvert höfuð af stríðskostnað-
inum en Þjóðverjar. Hingað til hafa Frakk-
ar haldið þessu í hátíðlegu þagnargildi, á
meðan Þjóðverjar æptu svo heyrðist um heim
allan yfir þeirri eyðileggingu, sem samfara
væri þeirri kröfu að þeir verði að bæta fyrir
þann skaða, er þeir að óþörfu og gagnstætt
öllum lögum hafa orsakað.. Harmatölur
þessar hafa eðlilega leitt Frakka til að fram-
setja skýringar frá sinni hlið. Franskur fjár-
málagarpur, sem ritar í blaðið Echo de Paris,
segir meðal annars:
Vinir vorir og bandaþjóðanna mega ekki
gleyma oss. Afstaða vor er örðug og félagar
vorir í stríðinu eina úrlausnin. Fjármálaleg
samvmna stríðstímabilsins verður að halda á-
* ^sun. Við slíka samvinnu mun Frakkland
-iJ$ vanalegum dugnaði ná fyrverandi vel-
megun og rísa frá rústum og eyðileggingu
stríðsins. En eigi Fnkkland eingöngu að
stóla á eigin krafta, hlýtur alt að fara for-
görðum. Nýjar fjárveitingar verða að fást frá
brezka ríkinu og Bandaríkjunum til að koma
í veg fyrir drátt á fjárhagslegri viðreisn lýð-
veldis vors.”
1 öllu einbeittari tón segir blaðið Paris
Matin:
“Stríðið kostar Frakkland 63 biljónir doll-
ara. Af þeim 25 biljónum dollara, sem
bandaþjóðirnar krefjast frá Þýzkalandi, verð-
ur skerfur Frakklands um 13 biljónir. Þar
af leiðandi hlýtur Frákkland að borga 50
biljónir dollara af eigin ramleik. Samkvæmt
skýrslum herra Bertiilons, þá hefir stríðið
fært íbúatölu Frakklands niður í 35 miljónir.
Á þær 35 miljónir legst nú 50 biljóna dollara
stríðskostnaður.
Þýzkaland hefir ekki orðið fyrir hernaðar-
árásum og iðnaðar verkstæðin, þýzku geta
tekið til starfa án minstu umsvifa. Fjármála-
ráðherra Þjóðverja hefir staðhæft, að stríðs-
kostnaður Þýzkalands sé 34 biljónir dollara,
Að viðlögðum 25 biljóna dollara skaðabót-
um verður upphæðin í alt 59 biljónir dollara.
Eftir áætlun er íbúatala Þýzkalands nú um 68
miljónir.
En Þjóðverjar reikna upp á innlimun nokk-
urs hluta Austurríkis, sem þýðir íbúatala
þýzka ríkisins verði í alt um 80 miljónir.”
Þar af leiðandi kemst blaðið Matin að
þeirri niðurstöðu, að stríðskostnaður Frakka (
sé hærri per Capita (á hvert höfuð) en stríðs-
kostnaður Þjóðverja.
Töluverður ágreiningur á sér þó stað hvað
snertir íbúatölu Þýzkalands. Viðkomandi
þeim ágreiningi hefir Dr. E. J. Dillon, fregn-
riti blaðsins London Daily Telegraph, og sem
frægur er sökum víðtækrar þekkingar sinnar á
Evrópuþjóðum, meðal annars þetta að segia:
“Því hefir verið haldið fram að fólksfjö Ji
Þýzkalands, engu síður en auður þess, hafi
verið stórkostlega ýktur af matsmönnum
(appraisers) bandaþjóðanna í þeim tilgangi
að réttlæta sem hæstar skaðabætur. Hefir
slfkt við engin sannindi að styðjast, þar sem
þýzkir sérfræðingar í slíkum efnum hafa sjálf-
ir játað að íbúatala Þýzkalands nái jafnvel 70
miljónum manns.” — Tilfærir Dr. Dillon svo
skýrslur þeirra, lið fyrir lið og sannar þannig,
að hvað snertir fólkstölu Þýzkalands hafi eng-
ar ýkjur átt sér stað frá hálfu bandaþjóð-
anna.
All-hrokafengin afstaða gagnvart því, að
skaðabætur séu greiddar Frakklandi og
Belgíu, kemur í ljós í ritgerð frá herra Got-
heins ráðherra, sem birtist í Vírifirborgar-
blaðinu Neue Freie Presse.. . Meðal annars
segir hann:
“Bandaþjóðirnar miða stöðugt alla sína
reikningsfærslu á fjárhagsmöguleikum Þýzka-
lands við ástæður ríkjandi á undan stríðinu.
Þær geta ekki séð hve stórkostlega efnalega
niðurhrörnum stríðið hefir orsakað oss. Eng-
in þjóð getur sloppið fjárhagslega ósködduð
úr fjögra og hálfs árs styrjöld gegn grimm-
um óvinum.......... Vér munum að sjálf-
sögðu stuðla að viðreisn hinna eyðiiögðu
svæða með frjálsri vinnu vorra eigin manna.
En vér getum ekki tekið oss á herðar óborgan-
legar skuldabyrðir.”
Svipaður er tónn blaðsins Frankfurter
Zeitung, ;em fræð r oss á því að Þýzkaland se
viljugt “að uppfylla trúlega, að svo miklu
ieyti mögulegt sé, aliar skyldur í sarcræmi við
fjórtán greinar Wilsons forseta.” Þetta inni-
bindur, að oss er sagt:
“Að skaðabætur greiðist öllum borgurum, !
sem frá vorri hálfu hafa beðið tjón í stríð
inu. En stjórnir óvinaþjóðanna, sérstaklega
Frakkland, hafa rangfært skuldbindingu
vora....... Með hverju getum vér borgað?
Helztu auðsuppsprettur vorar, verzlun og iðn-
aður erlendis, hafa verið eyðilagðar af þeim
sömu öflum, sem nú krefjast sve feikilegra
skaðabóta.”
Sömuleiðis beinir blaðið National Zeitung
þ_ xi i aðvörun til bandaþjóðanna, að jafnvel
þó Þýzkaland skoðist ábyrgðarfult fyrir til-
drögum stríðsins og grimdarverkum þess, þá
sé það augljóst:
“Að enginn tekur það, sem hann hefir ekki
til.....og að sérhver lánardrottinn veit hann
eingöngu vinnur sjálfum sér tjón með því að
krefjast þess ómögulega. Stríðskostnaður-
inn er óútreiknanlegur, sem vissulega ér marg-
falt meiri en auðlegð Þýzkalands, sé þar nú
annars um nokkra auðlegð að ræða. — Enn-
fremur er alt stöðugt miðað við tjón liðinn-
ar og núverandi tíðar, þó engu síður beri að
taka til greina hið óútmælanlega tjón fram-
tðarinnar:*skort á heilbrigði, dvínaða starfs-
krafta og viljaþrek, uppreistir, verkföll og
byltingar.------Alt þetta myndu Imperialist-
arnir taka með í reikninginn, fengju þeir
hugsað réttilega.”
Fróðleg skýrsla yfir hið mikla manntjón
Frakka birtist nýlega í blaðinu London Ðaily
Telegrzph, og hljóðar einn kafli hennar sem
fylgir:
“Tala fallinna franskra hermanna í stríð-
inu er 1,071,300. Við þá tölu bætast því
nær allir þeirra þrjú hundruð og fjörutíu þús-
und manna, sem skrásettir eru sem horfnir
(missing). En í þessu er ekki fólgið stærsta
tjón frakklands; hin ægilega fækkun fæð-
inga í landinu verður sömuleiðis að takast til
greina. Þar um ræðir þær afleiðingar stríðs-
ins, sem gera mun vart við sig í sex áratugi
að minsta kosti. Árið 1913 voru 17,366
fleiri fæðingar en dauðsföll, en árið 1917 aft-
ui á móti 26981 fleiri dauðsföll en fæðingar.
Hernumdu svæðin eru ekki meðtalin í þess-
um skýrslum. Og þessi mikli munur orsakast
ekki af því dauðsföll séu nú fleiri en áður,
heldur af því að fæðingar eru nú færri — að
helming færri en átti sér stað á friðartímum.
En svo verða skýrslur hinna tíu hernumdu
svæða einnig að takast til íhugunar. Á frið-
artímum var íbúatala þeirra 6,523,255. Á-
ætlað er að um 1,200,000 manns hafi flúið
þaðan, og ná ofangreindar skýrslur yfir fæð-
ingar og dauðsföll á meðal þess fólks. En
þær skýrslur ná ekki yfir þær 5,223,000 íbúa,
sem eftir urðu og sæta hlutu argvítugustu
kúgun og harðstjórn. Geta má nærri dauðs-
föll hafi þar verið fleiri o£ fæðingar færri en
áður. Og jafnvel þó að eins sé gengið út frá
sömu hlutföllum og í öðrum stöðum Frakk-
lands, verður fólksfækkunin 43,000 manns
á ári hverju eftir 1914. Lauslega reiknað
verður þá árleg fólksfækkun alls Frakklands
um 320,000 manns.
Skýrslur þessar ná ekki yfir árið 1918, en
óhætt mun að ganga þá út frá því sama og á
undangengnum árum — við breytingum til
batnaðar er tæþlega hægt að búast fyrir
1920. Þegar tölu franskra fanga, sem dáið
hafa á Þýzkalandi, er bætt við þessa ægilegu
dauðra tölu, mun óhætt að segja fólksfækkun
Frakklands í alt sökum stríðsins 3,500,000
manns, I hverju landi, jafnvel í hlutlausu
löndunum, hefir dauðsföllum fjölgað, en fæð-
ingum fækkað á tímabili stríðsins, en hvergi
þó í jafn stórum stíl og á Frakklandi. Árin
1915—1916 var fæðingartalan á meðal
hverra þúsund íbúa: í Frakklandi 10, Eng-
landi og Wales 21, Noregi 25, Spáni 29 og
Þýzkalandi (stórborgunum) 1 7.
Sá tollur, sem stríðið hefir lagt á mann-
kraft Frakklands, er þungbær; hryggilegast
er þó höggið, sem reitt er börnunum og mörg
heimili nú sökum þess tómleg og eyðileg.
Engar skaðabætur eru mögulegar, slíkt tjón
er óbætanlegt, og gagnvart þessu stærsta og
átakanlegasta tjóni stendur friðarþingið van-
megnugt. — Frakkland, sem önnur lönd, hlýt-
ur þar að líða í þögn.” (Úr lit. Digest.)
/ —' ÞJÓÐRÆKNISFÉLAG ISLENDINGA I VESTURHEIMI P.O. Box 923, Winnipeg, Manitoba. I atjörnarnefnd félagsins eru: Séra Rögnvaldur Pétnrason, forseti. 650 Maryland str., Winnipeg; Jön J. Bildfell, vara-forseti, 2106 Portage ave, Wpg.; Slg. Júl. JöhanneHNon, skrifarl, 957 Ingersoll str., Wpg.; Aag. I. Biöndahl, vara-skrifari, Wynyard, Sask.; S. D. B. Stephnnnon, fjármála- ritari, 729 Sherbrooke str., Wpg.; Stefán Elnarsson, vara-fjármálaritari, Arborg, Man.; Ásm. P. JöhannNson, gjajdkeri, 796 Victor str., Wpg.; séra Allíert KrlMtjAnxMOn, vara-gjaldk., Lundar, Man.; og Slgnrbjörn Slgur- jönsson, skjalavörBur, 724 Beverley str., Wpg. Fa.Htufundi heflr uefndin fjörða föHtutlngHkv. hverH mánntar. 1 J
_ ^
f GREETINGS From thé Icelandic o( Jónas Hallgrímsson. The balmy south sends forth its breezes tender And on the ocean countless billows waken. They hasten to my native shores forsaken And bid the ice on land and sea surrender. 0, give them all at home my fondest greeting, — 0‘er hill and dale a sacred peace and blessing. Ye billows, touch each fisher’s boat caressing! And warm each youthful cheek, ye south-winds fleeting. Herald of spring-time, thou whose instinct free Pilots thy shiny wings through track-less spaces To summer-haunts, to sing thy poems rare. 0, greet most fondly, if you chance to see An angel, whom our native costume graces, For that, dear throstle, is my sweet-heart fair. Jakobina Johnson. XX—: A DAY IN SPRING From the Iceiandic of Kristinn Stefánsson. Spring-time, here’s my hand! Quickened thoughts expand, Fleet as children in thy sunlight straying. Life, at rising tide Seeks thy portals wide. — Grant to youth its heritage of maying! 4 Realms of song untold To my soul unfold. — Serve once more thy wine of glowing hours! Let thy teeming light Put my years to flight. — Crown my life with sunshine through thy showers! Jakobina Johnson. i
Pillur
“N íðingsverk!” hljóðar
fyrirsögn á fremstu síSu Voraldar
(8. þ. m.) meS ægilega stóru
letri. Sennilegt aS kuldahrollur
Lafi fariS um suma lesendur blaSs-
ins og þeim flogiS byssur og bar-
dagar í hug. — NíSmgsverk þetta
var fólgiS í því, aS Heimskringla
birti bréfin frá hr. Russell, verka-
mannaleiStoga, er virtust sanna
hann gerbyltingamann á rússneska
vísu. AS taka þannig mark á
crSum þessa manns sjálfs — hví-
líkt níSingsverk!
HeilræSi V.
Stefnu þinni hiklaust halt
unz hæsta nærSu tindi —
þangaS kemst ef ærir alt
meS æsingum og vindi.
Eftir aS hyggja, hvenær var S.
Júl. verkamaSur, og hefir hann
nokkurntíma veriS meSlimur í iSn-
félagi (union) ? — Er hann ekki
annars aS gala út í mál, sem hann
ber sáralítiS skynbragS á?
KvæSiS “SjáiS manninn”, sem
endurprentaS er í síSustu Voröld,
er laglega ort aS öllum ytra bún-
ingi. Um efniS verSur ekki sama
sagt. Mannlýsingar kvæSisins eru
þrungnar af öfgum og ofstæki, þar
ljótu hliSinni einni er haldiS á
lofti, en gengiS fram hjá öllu því
góSa. VerkamaSurinn gerSur aS
örkumluSum aumingja, en auS-
maSurinn aS ærulausum níSing!
— Fáum mun finnast slíkt votta
sanna umibóta-viSleitni eSa heil-
brigSa hugsun.
Undarleg eru þau blöS,, sem
steinþögSu á meSan verkfalliS
stóS yfir, en rífast allra blaSa mest
þegar því er lokiS.
Einu sinni endur fyrir löngu ver
mikiS talaS um bróSurkærleikann.
Þetta var Ijúfasta yrkisefni skáld-
anna og hugSnæmasta umtalsefni
allra, sem þroskun og framför
unnu. En nú er öldin önnur.
Þeir "leiStogar”, sem mest hatríS
fá vakiS og sem mest geta stofnaS
til sundrungar í mannfélaginu, eru
nú af mörgum í hávegum hafSir.
Þannig breytast tímarnir og menn-
irnir meS.
Allir unna sönnu umbótastarfi.
Engir rétthugsandi menn láta heill-
ast af gagnslausum æsingum og
þýSingarlausum gauragangi.
--------------o------
Fiume.
Fiume er borg í Króatíu, aust-
an vert viS Istriaskagann, viS
AdriahafiS. I borginni sjálfri eru
íbúarnir flestir ítalskir, alt aS því
65 af hundraSi. Ef úthverfin eru
talin meS, verSa Slavamir álíka
fjölmennir. En Fiume er helzta
eSa jafnvel eina hafnarborgin í
Króatíu. Þess vegna er hún talin
Króötum ómissandi. En Italir
kröfSust þess, aS hún yrSi látin
koma í sinn hlut viS skiftin. Þeir
óttast samkeppni Slavaríkisins
mikla á Balkcm, Stóru-Serbíu, eSa
hvaS þaS verSur nú kallaS.
ÁSur en Italir gengu í liS viS
Bandamenn, gerSu þeir samning
viS þá. ÞaS var í apríl 1915. I
þeim samningi var ákveSiS, hvern-
ig löndum skyldi skift, ef banda-
menn sigruSu í ófriSnum. Italir
áttu aS fá öll ítölsku hémSin í
Austurríki, Triest og Dalmatiu alla
en ekki Fiume. Hana áttu Króat-
ar aS fá. Þá voru þaS Rússar,
sem bám hag Slavanna í Króatíu
fjrrir brjósti, og Italir sáu sér ekkr
faert aS halda sinni kröfu til að fá