Heimskringla - 16.07.1919, Qupperneq 7

WINNIPEG, 16. JÚLl 1919
HEIMSKRINGLA
Suður-Jótland
(Pramh. frá 3. bls.)
tr. Hið ein£
Jótlandi e'
■■'•ðsta hb’
og innlima hit
i: að skifta Suður-
jjóðerni og láta
lgja Holtsetalandi
onungsríkið, vildu
7. BLAÐStÐA
Danir ekki lita við. Einstakir menn
sáu, að ])að mnndi affarabezt, e>n
réðu ekki við almenningsálitið, sem
vildi, að Danmörk nœði Egðu.
Einkum Suður-Jótar sjálfir vildu
]>etta, og l>eir vildu samt ekki láta
inVilimast alveg í Danmörku, en
halda einhverju sjálfstæði. — Þá
kom uppreisnin í Rögnvaldsborg
1848, og þriggja ára stríðið, ]>ar sem
Danir báru sigur úr býtum, ekki
.sökum sigursældar á vígveUinum,—
þvi þótt danski herinn ^nni ýmsa
glæsilega sigra, var hann líka oft
tæpt staddur — heldur öllu fremur
sökum stuðnings sumra stórvelda
Nú átti að viggirða danskleika
Suður-Jótlands og efla, — þó svo,
að Þjóðverjar fengju að njóta laga.
1 fforður-Sljesvík varð danskan nú
nærri þvi einvöld, f Suður-Sljesvík
hélt þýzkan öllum réttindum sínum,
en um miðbik landsins og f kaup-
stöðum Norður-iSljesvíkur var leitast
við að gera báðum málum jafnt und-
ir höfði. Kenslumálið átti að vera
1 danska, þar sem alþýðumálið var
danskt, en tilsögn var veitt í þýzku,
4 stundir á viku. Guðsþjónustan
átti að fara fram á báðum málum á
víxl. Á pappírnum var þetta fyrir-
komulag bæði réttlátt og gott, en í
framkvæmdinni voru nokkrar mis-
fellur á því. Menn voru ekki nógu
kunnugir ástandinu og afstöðu
beggja málanna alstaðar. Sumar
svéitir í öngli voru látnar vera
‘blandaðar’, sem voru þó abþýzkar
eða því sem næst, og eins 18 sóknir
í Tönderamti og Flensborgaramti,
sem voru al-danskar. Þar voru um
20,000 ibúar, sem notuðu eingöng’u
dörisku fyrir daglegt mál, og þar var
þó prédikað á þýzku annan hvern
sunnudag. Það varð auðvitað ekki
til annars en að efla þýzkuria, og í
öngli þrjóskuðust menn við að
nema dönsku, og lágþýzkan breidd-
ist út norður á bóginn, með,þvi að
öngulsbúar á norðurhluta skagans
fóru að tala lágþýzku við börnin.
Norður-öngull varð á ]>ann hátt all-
ur þýzkur á ái-,inum 1850—64. Og nú
er að eins mjó raema með Flensborg-
arflrði, þar sem nokkur gamal
menni tala dönsku. En danska er
þó skilin alstaÖHr á norðurhluta
skagans, og eins i Flensborg. — Eins
var það áreiðanlega óviturlegt, að
láta Frísi hafa eingöngu þýzku fyrir
menningarmál.
Þótt nú ýmislegt færi f handa
skolum í þessum tilraunum Dana
til að efla danska tungu og danska
menningu þar suður frá, þá er þó
engin ástæða til að bregða þeim um
kúgun ^>g ofbeldi, eins og Þjóðverj-
ar hafa gert. Eru flestar sögur af
því tagi hinar mestu tröllasögur.
Danir báru engan sigur úr býtum
í þjóðemisbaráttunni á árunum
1850—64, og enn þá ver fór það i póli-
tfsku baráttunni við ‘'Schleswig-
Holstein’^-menn og Þýzkaland.
Þýzka stjórnin sletti sér einatt fram
í málin. Ástandið varð með hverju
ári isjárverðarc,, og þegar Friðrik
YII. dó, ié~ rs<£' ?in))er 1863, varð ó-
íriður óltjui. emilegur. Þegar
Kristján ET ddur til að skriía
undir nóvember-stjórnarskrána, þar
isem Suður-,Iótland var innilmað i
danska ríkið, sögðu Þjóðverjar og
Austurríkismenn Dönum stríð á
hendur.
Kunnugt er, hvernig fór. Danir
börðust frækilega, enn þá betur en
í fyrra stríðinu —þrátt fyrir miklu
verri afstöðu. En ofureflið var of
mikið, og Danir urðu að láta af
hendi öll þrjú hertogadæmin. Um
tíma, á ráðstefnunni í Lundúna-
borg, voru nokkrar horfur á þvf, að
Danir gætu fengið aftur nokkurn
hluta Suður-Jótlands, en Danir
vildu fá meira en Bretar stungu
upp , og Þjóðverjar vildu láta miklu
minna af hendi, enda virðist svo sem
það hafi verið látalæti ein af þeirra
hálfu, þeir vildu í raun og veru engu
sleppa af herfanginu. Hið eina, sem
Danir héldu af Suður-Jótlandi, var,
eins og sagt er ofan —■ átta sóknir
suður af Kaldangri og nokkrar sókn.
ir kringum Rípar — f stað innskots-
svæðanna. Eins var Erri kyr við
Danmörk, þótt hún heyrði undir
Norðurborgaramt, enda liggur sú ey
nær Fjóni en SuðursTótlandi.
UTslit þessi voru auðvitað reiðar-
slag öllum Dönum, bæði fyrir norð-
an ð og snnn Enginn vildi trúa
því, að þ«c v, ,ti fúllnaðarúrslit.
Enda gerðnr^ ” nn vongóðir, þeg-
ar Najmleor it sett inn 5. grein
í friðarss’' > í Prag 1866. Er
hún svo hljóðandi:
"Hanis hátign keisari Austurrfkie
seflur í hendur Prússakonungi allan
rétt til hertogadæmanna Holtseta-
lands og Sljesvíkur, þann sem hann
hefir öðlast með friðarsanmingnum
í Vfnarborg; þó á landslýðurinn 1
norðurhéruðum Sljesvíkur að seijast
i hendur Danmörku, er hann með
frjálsri atkvjeðagreiðslu lætur í ljós
ósk sína um að verða sameinaðir
Danmörku.”
(Framh.)
--------—o---------
Bannið
í BANDARÍKJUNUM.
Baeði her á landi og anpars
staSar í NorSurálfunni eru menn
mjög ófróSir um þaS, hverjar á-1
staeSur eru til bannhreyfingarinn-
ar í Bandaríkjunum, eSa hvernigj
eihs til þess aS drekka, eSa réttara I
sagt til þess aS svelgja öl og whis-
ky. LoftiS er banvænt þar inni af:
mygluþef og slæmum tóbaksreyk, j
á gólfinu hrúgur af pylsuleifum ogj
ostmolum úr ‘‘the free lunch” —
(Krárnar hafa þann siS aS gefa I
mönnum mat til þess aS fá þá til j |
j a® drekka og sitja inni allan dag-
mn)— og þessir staSir eru vagga \
alls þess, sem ljótt er. Þeir gera!
alt, sem í þeirra valdi stendur, til
þess aS gestirnir drekki út sinn
bannmáliS horfir þar viS yfirleitt.
ÞaS er því eigi úr vegi aS skýra s*Sasta eyri. Húsgögnin eru venju
þetta mál fyrir mönnum, og höfum lega ekki annaS en langt borS, |
ver þar fyrir oss ummæli Banda-|þar sem drykkurinn er framreidd-
rikjamanns, dr. Max Henius frá „„ j
Þar er tæplega neinn stóll til
Veitingamennirn-!
ur.
Ghicago. Hann var á ferS í Dan- ,
mörku í vetúr og náSi þá eitt j CSS & á.
blaSiS tali af honum og baS hann ' ’r eru gl*pamenn — nýkomn-
aS skýra frá því, hvernig bann-jir úr hegningarhúsi, og þeir fá leyfi
hreyfingunni væri háttaS í Banda
ríkjunum.
frá:
Hinn 18. des. 1918 samþykti
þingiS í Washington hina svo-
nefndu Webbs þingsályktunartil-
til þess aS standa fyrir áfengissölu j |
Honum sagSist svo | vegna þess hvaS þeir eru kunnugii
í sínum borgarhluta. \
ÞaS er engin furSa, þótt slíkar
stofnanir hafi vakiS andstygS al-j
lögu, sem ákvaS, aS ríkisbann i mennings, en þaS hefir aftur gefiS j
skyldi lagt viS framleiSslu og sölu( banninu byr undir seglin. Þetta
er kjarni málsins -— um þetta eina í
atriSi snýst bannmáliS í Banda-
áfengra drykkja í Bandaríkjunum.
svo fremi, aS frumvarp um þaS ‘
yrSi samþykt innan 7 ára af lög-1
gjafarvöldunum í 2-3. af Banda- nk^UnUm‘ Barattan er hafin gegn
ríkjunum, aS minsta kosti. Lög- ve’tingakránum — ekki gegn vfn I
in eiga aS ganga í gildi áriS eftir( °S öli, heldur gegn þeim stöSum, j
aS þau eru samþykt og stjórnar- þar sem þessir drykkir eru seldir. !
veriS
skipunarlögunum hefir
breytt í samræmi viS þau.
Nú eru 48 ríki í Bandaríkjunum
og þarf því 36 ríkjasamþyktir til
þess aS stjórnarskipunarlagabreyt-
ingin komist á.
Breytinguna hafa nú þegar milli
10 og 20 ríki sarr.þykt fyrir sitt
leyti, og allar líkur eru til þess, aS
á þessu ári, eSa seinast voriS 1920
muni 36 ríki hafa samþykt hana
Þetta stySst viS þaS, aS mörg
ríkin hafa þegar, fyrir sitt leyti
lýst sig banni fylgjandi. SíSan
september 1914 hefir ríkjum
þeim, sem annaS hvort eru gjör-
þurkuS eSa þurki S aS nokkru
leyti, fjöIgaS úr 9 í 33, og þaS er
auövitaS, aS flest þeirra muni
fallast á ríkisbann.”
‘ En ekki öll?” spyr blaSiS.
Ef til vill ekki öll. ÞaS getur
vel veriS, aS þótt eitthvert ríki
tcomiS á banni hjá sér, þá vilji þaS
þó hafa vaSiS fyrir neSan sig. En
hvaS sem um þaS er, þá rennur
nú "vatnsvagninn” yfir Bandarík-
m. Og rangindi eru í því fólgin,
aS fjölmenn ríki, eins og t. d. Ne
York (10 milj.) og Pennsylvania
C8!/2 milj.) skuli eigi hafa meira
aS segja en fámenn ríki, svo sem
Nevada (10,000) og Arizona
(216,000). Meiri hluti löggjaf-
arþingsins í hverju ríki ræSur úr-
slitunum þar.
Annars er ekki leyst til fulls úr
áfengisrpálinu meS ríkisbanni
aessu. Eins og eg gat um áSan,
>á nær þaS til “áfengra drykkja”.
Og þá er aS ráSa fram úr því,
hvaS eru “áfengir drykkir”, og eg
segi ySur satt, aS um þaS verSur
mikiS rifist. Sennilega verSur
þaS hæstirréttur .Bandaríkjanna,
sem sker úr þeirri deilu, eins og
jafnan endranær, og setur tak-
mörkin viS t.d. 2|^% styrkleika.
En þegar þar aS kemur, munu
mörg drykkgerSarhús lögS niSur,
eSa þeim breytt í kælihús, ediks
verksmiSjur o.s.frv., eins og gert
hefir veriS í bannríkjunum. Og
veitingakrárnar (Saloons) munu
þá leggjast niSur, aS undantekn-
um þeim sárfáu, sem selja ein-
göngu "soft drinks” (óáfenga
drykki). En af þeirri reynslu, er
eg hefi fengiS, hefi eg litla trú á
því, aS þessar krár verSi hollari
samkomustaSir heldur
krámar.”
en vi n-
Bandaríkjamenn eru yfirleitt
eigi þann veg skapi farnir, aS þeir!
aShyllist bann eSa fyrirlíti þaS I
aS áfengi sé haft um hönd. En
þeir hafa séS, aS veitingakrárnar
eru gróSrarreitur alls konar ó-
sóma: fjárhættuspila, ósiSsemi og
pólitiskrar spillingar. Og þess
vegna segja þeir: Saloonunum
s k a 1 útrýmt, þótt þaS eigi aS
Kosta þaS, aS eg verSi aS vera án
áfengis.”
MeSan bannmennimir börSust
fyrir banni eins og alment gerist,
þá fylgdu þeim sárfáir menn aS
málum. En þegar “Anti-Saloon-
League" var stofnuS, og barSist
gegn drykkjukránum, einsog nafn
iS bendir til, óx bannmálinu fylgi
því aS fjöldi mcinna vildi hjálpa
til þess aS afnema þær, þrátt fyrir
þaS, þótt þeim þætti gott aS fá
sér í staupinu. Ef drykkjugerSar-
húsin hefSu nógu snemma séS
þörfina á því, aS bæta ástandiS á
þann hátt, aS útiloka þær drykkju
krár, sem engan rétt áttu á sér, þá
mundi horfa alt öSru vísi viS og
aannmáliS eigi vera komiS á
>ann rekspöl, sem nú er raun á
orSin. ** 9
Dr. Henius mælti aS lokum:
“Danskir bannmenn eru á villi-
götum, ef þeir ætla aS leita mál-
staS sínum stuSnings í Banda-
ríkjunum. Ástandinu þar og hér
verSur ekki líkt saman og ástæS-
um þeim, sem knúiS hafa fram
bannhreyfinguna í Ameríku, er
hér ekki til aS dreifa.. Danskir
veitingastaSir eru yfirleitt góSir
og þeim fylgir ekki sú þjóSfélags-
hætta, er fylgir amerisku Saloon-
unum.
Ogí þessu liggur sá stóri mis-
munur, sem er á bannhreyfingunni
,Og í þessu liggur sá stóri mis-
löndum.”—Morg.bL
--------o-------
Heimskringla
til næstu áramóta fvrir
25 cent.
Nýtt kostaboð.
Nýir áskrifendur, er senda oss 75 cts.
fyrir söguna ”Viltur Yegaru og 25
cts. aukreitis, fá'blaðið sent sér til næstu
áramóta. Þetta íkostaboð stendur aðeins
stuttan tíma.
kaupendur biaðsins gerðu oss mikinn
greiða, ef þeir [vildu góðfúslega benda ná-
grönnum sínum,!sem ekki eru áskrifendur,
á þetta kostaboð-
Tbe
*
Viking Press
Box 3171 — Winnipeg.
Ltd.
U. S. Tractor.
Bannlöginjí aðsigi í
Noregi
ar V
Nú, hvemig eru þá vínkrám-
"Þessu vil
eg «vara svo, a8
maður má ekki gera þeim öllum
jafnhátt undir höfði, því aS það
eru til bæSi góðar og vondar
veitingakrár. En því verður ekki
neitaS, aS margar þeirra eru ó-
hafandi. ÞangaS kemur fólk aS
Norska stjórnin hefir ákveSiS
a$ l«ggja fyrir þingiS tillögu um,
aS þjóSaratkvæSis skuli leitaS nú
haust, hvort banna skuli meS
lögum tilbúning, innflutning og
sölu á brennivíni og “heitum" vín-
um. Ef þaS verSur samþykt, ætl-
ar stjómin aS leggja bannlaga-
frumvarp fyrir næsta þing.
ÞjóSar atkvæSagreiSslan á aS
fara fram dagana 4., 5. og 6.
október. AtkvæSisrétt hafa allir,
aem atkosningarrétt hafa.
(Vísir.)
Á myndinni sést vinstri hliSin á hinum nafnkunna “U S TRACTOR rlr'.. 'i \/ • •* i ,
athygli hve vé. be„i „ by8S, hve tannhjóli„ „„ V“*S >>"
t:íd •*,lytia o,iu °g,va,ta 4 akuri’"' Ahaw‘k»“' z
v-'l ll.ra,tar,K'ng";! “ e»hraútbúnaSur, sem kamu, í vng fyrir hristing. t»g„ váli„ „ ,f „X
Velm dregur tvo ploga meS 14 þumlunga skerum viS fyrsta brot á landi U m'
hrot. Hún rennur mfiig þ„gi,e8, 24n36 Ídrei - ^
meira en tvdm pottum af vatni, hversu heitt sem er í veSri. hana
Hinn annar kostur Hennar er sá. aS Hún kostar pdrlrí kaX li . ,
eins $815,00, meS fullri tólf mánaSa ábyrgS ^ ^ ^ “°kfaa aðra vél’ aS'
öll nauSsynleg áhöld fylgja vélinni — ekkert meira aS ltannn f n *■ r . ,
h-h, „g hrfr hestar, e„ a,k.„.r verki ti, f.fn. vi5 6 _ („g hSM S
í>e*si vél kostar $815.00 F. 0. B. Winnipeg.
KomiS og sjáiS þenna Tractor eSa skrifíS eftir bæklmgi t0 —
T. Q. Peterson
UmboSsmaSor í
961 Sherbrooke St. — Wjnnipeg.
TALSÍMI GARRY 4588.
»